Pruszków

Pruszków
miasto i gmina

Deptak w Pruszkowie
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

pruszkowski

Aglomeracja

warszawska

Prawa miejskie

1916

Prezydent

Paweł Makuch

Powierzchnia

19,19[1] km²

Populacja (2021)
• liczba ludności
• gęstość


62 742[2]
3263,3 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 22

Kod pocztowy

05-800 do 05-804

Tablice rejestracyjne

WPR

Położenie na mapie powiatu pruszkowskiego
Mapa konturowa powiatu pruszkowskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Pruszków”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pruszków”
Ziemia52°09′56″N 20°48′20″E/52,165556 20,805556
TERC (TERYT)

1421021

SIMC

0921510

Hasło promocyjne: Pruszków - poznasz, polubisz
Urząd miejski
ul. Kraszewskiego 14/16
05-803 Pruszków
Strona internetowa
BIP

Pruszkówmiasto w Polsce położone w województwie mazowieckim, siedziba powiatu pruszkowskiego, nad rzeką Utratą. Pruszków jest częścią aglomeracji warszawskiej.

Według danych GUS z 31 grudnia 2020 r., Pruszków liczył 62 623 mieszkańców[2] i był pod względem liczby ludności piątym (po Warszawie, Radomiu, Płocku oraz Siedlcach) miastem w województwie mazowieckim, a także 64. spośród najludniejszych miast w Polsce[3].

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 19,19 km²[4]. Miasto stanowi 7,77% powierzchni powiatu.

Wieś szlachecka Pruskowo położona była w 1580 roku w powiecie warszawskim ziemi warszawskiej województwa mazowieckiego[5]. W II Rzeczypospolitej miasto Pruszków należało do województwa i powiatu warszawskiego[6]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa warszawskiego.

Pruszków jest częścią aglomeracji warszawskiej. Z Warszawy do Pruszkowa prowadzą Aleje Jerozolimskie, których przedłużenie na terenie miasta stanowi aleja Wojska Polskiego.

Według danych z roku 2002[7] Pruszków miał obszar 19,15 km², w tym:

  • użytki rolne: 18%
  • użytki leśne: 0%.

Sąsiednie gminy

Historia

Pałac Potulickich
Pracownia Patomorfologii w Tworkach
Durchgangslager Pruszków: Tędy przeszła Warszawa
Durchgangslager Pruszków: Tędy przeszła Warszawa
Wysiedleńcy na bocznicy kolejowej przy obozie przejściowym Dulag 121
Wysiedleńcy z Warszawy na bocznicy kolejowej przy obozie przejściowym Dulag 121 w Pruszkowie

Jedna z pierwszych wzmianek o Pruszkowie pochodzi z początków XV wieku. W rękopisie Metryki mazowieckiej (zbiory AGAD) z czasów Janusza Starszego można przeczytać o rycerzu Święsku (Swansek), który pochodził „de Praskow” (październik 1414 roku). Korzystnie na rozwój Pruszkowa wpłynęło uruchomienie Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w XIX wieku. W czasie powstania styczniowego w nocy z 1 na 2 listopada 1864 roku dwa szwadrony powstańcze rozpoczęły szturm na rosyjskie posterunki wojskowe położone na stacjach kolejowych w Pruszkowie i Grodzisku Maz. W 1889 powstała fabryka odlewów żelaznych. We wsi Tworki (obecnie dzielnica Pruszkowa) w 1891 roku wybudowano szpital dla psychicznie chorych.

W 1905, a następnie w latach 1908–1910 miały miejsce strajki i manifestacje robotnicze. W czasie I wojny światowej, 12–18 października 1914 roku została stoczona bitwa o Pruszków. Podczas walk wojskom rosyjskim udało się odepchnąć Niemców na zachód. Prawa miejskie osada otrzymała w 1916 roku. W 1918 powstała rada delegatów robotniczych, a następnie komórka Komunistycznej Partii Polski[8].

W 1923 roku założono klub sportowy Znicz Pruszków, w 1927 roku uruchomiono Elektryczne Koleje Dojazdowe. Uruchomiono elektrownię miejską, rozbudowano kolejowe zakłady naprawcze, a odlewnię żeliwa przekształcono w fabrykę obrabiarek. W 1931 wielka fala strajków robotniczych[8].

Podczas II wojny światowej liczne egzekucje, z rąk hitlerowców ok. 1500 Żydów (prawie cała ludność żydowska mieszkająca w Pruszkowie). Prawie 100 mieszkańców Pruszkowa zginęło jako żołnierze Wojska Polskiego na frontach II wojny światowej, a przeszło tyle samo pruszkowian zginęło jako żołnierze AK. 8 lutego 1944 r. osaczony w Pruszkowie zginął w walce z Niemcami Stanisław Łaciński „Tomek” – dowódca Okręgu AL Warszawa – Lewa Podmiejska[9].

W sierpniu 1944 roku na terenie nieczynnych Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego w Pruszkowie okupanci niemieccy zorganizowali obóz przejściowy dla polskiej ludności cywilnej, znany pod nazwą Durchgangslager 121 (Dulag 121). W obozie gromadzono mieszkańców Warszawy i okolicznych miejscowości, wypędzanych z domów w trakcie oraz po zakończeniu powstania warszawskiego. Przez obóz przeszło od 390 000 do 410 000 osób (w starszych źródłach można znaleźć liczbę 550 000). Wydarzenia te upamiętnia otwarte w 2010 roku Muzeum Dulag 121.

5 sierpnia powstała konspiracyjna rada narodowa. 17 stycznia 1945 roku Pruszków został wyzwolony spod okupacji niemieckiej i zajęty przez należące do koalicji antyhitlerowskiej oddziały Armii Czerwonej, do czasu odbudowy Warszawy mieścił się tu urząd wojewódzki i siedziby wielu ministerstw[8].

26 marca 1945 roku – szesnastu przedstawicieli Polskiego Państwa Podziemnego, zaproszonych na rozmowy do Pruszkowa, do willi przy obecnej al. Armii Krajowej, zostało aresztowanych przez NKWD i wywiezionych do Moskwy (zobacz: proces szesnastu).

Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 157 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Pruszkowie[10].

Po wojnie Pruszków stał się jednym z większych ośrodków przemysłowych na Mazowszu, rozbudowano Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego (w latach 1970–1989 patronował im Hồ Chí Minh), Fabryka Obrabiarek Precyzyjnych „Ponar” im. 1-go maja, rozbudowano Zakłady Porcelitu Stołowego „Pruszków”, Zakłady Materiałów Izolacyjnych. W 1975 miasto odznaczono Orderem Sztandaru Pracy I klasy, uruchomiono wówczas pierwsze w okolicach Warszawy sztuczne lodowisko[8].

W Pruszkowie od 1976 znajduje się Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego oraz dwór i park krajobrazowy z XIX wieku.

Najstarszą dzielnicą obecnego Pruszkowa jest Żbików (obejmujący północną część miasta), który był wzmiankowany już w 1236 roku.

Demografia

Dane z 31 grudnia 2006[11]:

OpisOgółemKobietyMężczyźni
Jednostkaosób%osób%osób%
Populacja55 45210029 64953,425 80346,6
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]
28851540,61344,4
  • Piramida wieku mieszkańców Pruszkowa w 2014 roku[12].
    Piramida wieku Pruszkow.png

Ludność w latach

Pruszków jest częścią aglomeracji warszawskiej liczącej w 2004 r. 2 678 900 mieszkańców.

Zabytki

Centrum miasta

Stacja kolejowa Pruszków
Pałacyk Sokoła
  • kościół par. pw. św.Kazimierza, ul. Kraszewskiego 23, pocz. XX, nr rej.: 1091/1041 z 27.12.1973
  • cmentarz par. rzym.-kat., ul. Cmentarna, 1914, nr rej.: 1338 z 5.09.1988
    • mauzoleum Bielawskich, nr rej.: j.w.
  • Cmentarz żydowski w Pruszkowie, ul. Lipowa 50, pocz. XX, nr rej.: 1339 z 27.12.1988
    • dom pogrzebowy, nr rej.: j.w.
  • dworzec kolejowy, ul. Sienkiewicza 2, 1924, nr rej.: A-778 z 7.01.2008
    • budynek gospodarczy, 1924, nr rej.: j.w.
    • wodociągowa wieża ciśnień, 1924–30, nr rej.: j.w.
  • willa „Orleówka” z ogrodem, ul. Dąbrowskiego 3, 1930, nr rej.: 1272-A z 23.09.1985
  • pałacyk „Sokoła”, ul. Kościuszki 41, 1867, nr rej.: A-664 z 4.01.2006
  • zespół dworski Potulickich, ul. Prusa / Kościuszki, XIX, nr rej.: 1089/491/62 z 26.03.1962:
    • pałacyk
    • park
    • lodownia, ul. Prusa 9, nr rej.: 1287 z 16.02.1987
  • pałac, ul. Armii Krajowej 77 / Prusa 25/27, 1900, nr rej.: 889 z 24.05.1976

Żbików

Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP na Żbikowie
Szklarnia w zespole ogrodniczym Hosera
    • budynek dyrekcji
    • park
    • kuźnia
    • odlewnia
    • modelarnia
    • obręczarnia
    • hala remontu obrabiarek
    • hala napraw wagonów osobowych
    • hala napraw wagonów towarowych
    • bocznica kolej. z pomnikiem
    • brama z fragm. ogrodzenia
    • bunkier
    • 3 wieżyczki strzelnicze
  • kościół par. pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, ul. 3 Maja 126, pocz. XX, nr rej.: 1092/1042 z 27.12.1973
  • cmentarz par. rzym.-kat., ul. Domaniewska, 1 poł. XVIII – XX, nr rej.: 1472 z 20.02.1991
  • zespół ogrodniczy Hosera, ul. Żbikowska 56, 1898-XX:
    • willa, nr rej.: 1501-A z 8.01.1992
    • park-arboretum, nr rej.: j.w.
    • ogrodzenie z brama, nr rej.: j.w.
    • ogrodnictwo, nr rej.: 1500-A z 8.01.1992:
    • budynek zarządcy
    • szklarnia
    • stajnia
    • piwnica
    • wiatrak
    • transformator
    • ogród
    • ogrodzenie

Tworki

Kościół pw. Przemienienia Pańskiego w Tworkach

Osiedla Pruszkowa

Kościół MB Nieustającej Pomocy

Miasto podzielone jest na osiedla[13]:

  • Bąki – północno-wschodnia część miasta, graniczy z Piastowem
  • Gąsin – północno-zachodnia część miasta, Elektrownia Pruszków
  • Malichy – północno-wschodnia część miasta, graniczy z Piastowem
  • Ostoja – południowo-wschodnia część miasta
  • Osiedle Staszica (A i B) – zachodnia część miasta
  • Tworki – centrum miasta, Zakład Psychiatryczny
  • Osiedle Parkowe – centrum miasta, park i dwór Potulickich
  • Osiedle Prusa – południowa część miasta
  • Wyględówek – wschodnia część miasta
  • Żbików – północna część miasta.
  • Śródmieście – centralna część Pruszkowa, obejmująca m.in. park „Kościuszki”

Gospodarka

Budynek Dyrekcji ZNTK w Pruszkowie
Elektrociepłownia Pruszków przy ulicy Ludwika Waryńskiego
  • Zakłady przemysłowe założone pod koniec XIX wieku:

Z powyższych zakładów do dnia dzisiejszego funkcjonuje jedynie fabryka ołówków.

Transport

Transport drogowy

Na terenie miasta znajduje się węzeł Pruszków autostrady A2.

W mieście krzyżują się drogi wojewódzkie:

SKM na dworcu w Pruszkowie

Transport kolejowy

Przez miasto przebiega linia kolejowa nr 1 WarszawaKatowice, obsługująca przejazdy dalekobieżne z Warszawy. Przejazdy lokalne obsługują linie nr 447 Warszawa Zachodnia - Grodzisk Mazowiecki oraz nr 47 Warszawa Śródmieście WKD - Grodzisk Mazowiecki Radońska.

Pociągi na linii 1 obecnie nie zatrzymują się w Pruszkowie; linia 447 jest wykorzystywana przez pociągi Kolei Mazowieckich w wielu kierunkach (Grodzisk Mazowiecki, Skierniewice, Warszawa oraz pojedynczo inne) oraz Szybkiej Kolei Miejskiej w Warszawie (linia S1 Pruszków - Otwock). Linia 47 jest wykorzystywana przez Warszawską Kolej Dojazdową, realizującą przewozy z Warszawy do Komorowa, Podkowy Leśnej, Milanówka i Grodziska Mazowieckiego.

Ponadto, przez Pruszków przebiega znaczna część linii kolejowej nr 512. Linia ta nie jest zelektryfikowana ani używana w regularnym ruchu; wykorzystywana jest nieregularnie do transportu pociągów oraz materiałów między sieciami PKP PLK i WKD.

Zbiorowa komunikacja drogowa

Komunikację z innymi miastami zapewniają również linie warszawskiego ZTM:

  • N85 – Linia nocna, uruchomiona w 2008 roku, łączy Os.Staszica z Dworcem Centralnym w Warszawie.
  • 817 - Linia podmiejska, uruchomiona na początku 2022 roku. Łączy Osiedle Staszica i Dworzec Zachodni

PKS Grodzisk Mazowiecki zarządza również kilkoma liniami rozpoczynającymi swój bieg w Pruszkowie lub przez niego przejeżdżającymi. Autobusami tego przewoźnika można dojechać m.in. do Janek, Grodziska Mazowieckiego, Piastowa, Nadarzyna itd. Firma ta realizuje również kursy na trasie do Ożarowa Mazowieckiego, które do 1995 roku obsługiwał ZTM (na ówczesnej linii 714)

Komunikacja miejska

1 stycznia 2013 roku na terenie Pruszkowa zaczęły kursować autobusy miejskie. 1 lipca 2020 roku nastąpiła reorganizacja komunikacji miejskiej w Pruszkowie. Wszystkie linie obsługiwane są przez jednego przewoźnika – PKS Grodzisk Mazowiecki. Pojawiły się nowe linie autobusowe, niektóre zmieniły trasę, pojawiły się także darmowe przejazdy dla posiadaczy Pruszkowskiej Karty Mieszkańca. Aktualnie kursuje 9 linii[15]:

Linia 1 - Os. Staszica - PKP Pruszków

Linia 2 - Os. Staszica - Komorów

Linia 3 - Przejazdowa - Piastów Warszawska

Linia 4 - Os. Staszica - Gąsin - WKD Pruszków

Linia 5 - WKD Pruszków - Malichy

Linia 6 - Os. Staszica - Ożarów Mazowiecki

Linia 7 - Piastów Warszawska - WKD Pruszków - PKP Pruszków

Linia 8 - WKD Pruszków - Os. Staszica

Linia 9 - Szkoła Jarzynowa - Szkoła Jarzynowa

Transport lotniczy

W 2013 przy ul. Armii Krajowej, przy Szpitalu Powiatowym, oddano do użytku sanitarne lądowisko Pruszków-SPZOZ.

Około 8 km na południowy wschód od miasta działa śmigłowcowe lądowisko Gerda Sokołów.

Edukacja

Liceum Ogólnokształcące im. Tomasza Zana

Aktualnie w Pruszkowie działa:

Szkoły podstawowe:
  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Józefa Piłsudskiego
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. Kornela Makuszyńskiego
  • Szkoła Podstawowa nr 3 im. Marii Zimińskiej-Sygietyńskiej
  • Szkoła Podstawowa nr 4 im. Jana Pawła II
  • Szkoła Podstawowa nr 5 im. Ignacego Jana Paderewskiego
  • Szkoła Podstawowa nr 6 im. Henryka Sienkiewicza
  • Szkoła Podstawowa nr 8 im. Władysława Broniewskiego
  • Szkoła Podstawowa nr 9 im. Marii Skłodowskiej-Curie
  • Szkoła Podstawowa nr 10 im. Marii Konopnickiej
  • Niepubliczna Szkoła Podstawowa nr 39
  • Szkoła Podstawowa Sternik Pruszków


4 licea ogólnokształcące i sportowe:

  • Liceum Ogólnokształcące im. Tomasza Zana
  • Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki
  • Liceum Ogólnokształcące i Sportowe im. Jana Gomulińskiego
  • Pryzmat Akademickie Liceum Ogólnokształcące Fundacji Sternik

4 zespoły szkół:

  • Zespół Szkół Ogólnokształcących i Sportowych (Liceum)
  • Zespół Szkół nr 1 im. Stanisława Staszica (Technikum i Branżowa Szkoła I Stopnia)
  • Społeczne Liceum Ogólnokształcące nr 23
  • Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. ks. Jana Twardowskiego (Szkoła Podstawowa, Branżowa Szkoła I Stopnia, Szkoła Przysposabiająca Do Pracy)

Ponadto w mieście działa Wyższa Szkoła Kultury Fizycznej i Turystyki im. Haliny Konopackiej, Państwowa Szkoła Muzyczna I Stopnia im. Witolda Lutosławskiego oraz kilkanaście prywatnych szkół policealnych i językowych.

Służba zdrowia

W mieście działa 5 publicznych przychodni lekarskich, oddział nocnej i świątecznej pomocy lekarskiej oraz oddział pogotowia ratunkowego.

Szpitale

Kultura

Domy kultury

  • Miejski Ośrodek Kultury „Kamyk” im. A. Kamińskiego
  • Młodzieżowy Dom Kultury
  • Spółdzielczy Dom Kultury[16]

Muzea

Kina

Media

Prasa

  • Gazeta WPR oraz portal wpr24.pl – informacyjny tygodnik oraz portal internetowy obejmujący zasięgiem powiaty pruszkowski i grodziski.
  • Gazeta drukowana „Głos Pruszkowa” – miesięcznik

Telewizja

  • Telewizja Kablowa Tel-Kab – nadająca serwis informacyjny Panorama Pruszkowska z wiadomościami Pruszkowa, Piastowa i Brwinowa.
  • PR24TV - regionalna stacja internetowa o charakterze ogólnotematycznym działająca na terenie powiatu pruszkowskiego oraz Warszawy.[17][18]

Radio

  • POPradio – stacja radiowa nadawana ze studia w Pruszkowie.

Parki

Park Potulickich zimą

Władze Pruszkowa

  • Burmistrzowie:
    • Edmund Wargenau (1917–1919)
    • Józef Piltz (1919–1920)
    • Józef Cichecki (1920–1934)
    • Stanisław Gruszczyński (1934–1939)
    • Franciszek Piątek (1939)
    • Franciszek Jagodziński (1939–1940)
    • Antoni Hebrowski (1940–1941)
    • Stanisław Koper (1941)
    • Julian Winer (1941–1945)
  • Prezydenci:
    • Wacław Mańkowski (1945)
    • Stefan Witkowski (1945)
    • Edward Paszke (1945–1946)
    • Stanisław Koper (1946–1948)
    • Zygmunt Zmorzyński (1948–1950)
    • Andrzej Rokita (1980–1987)
    • Andrzej Antoni Pawliński (1987–1989)
    • Józef Michalak (1989–1990)
    • Konrad Kosiński (1990–1992)
    • Jerzy Sierak (1992–1995)
    • Euzebiusz Kiełkiewicz (1995–1998)
    • Jan Starzyński (1998–2018)
    • Paweł Makuch (od 2018)

Religia

Kościół św. Kazimierza

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Kościół rzymskokatolicki

Kościół Starokatolicki Mariawitów

Kościół Zielonoświątkowy

  • zbór

Świadkowie Jehowy

  • (zbory: Pruszków–Centrum, Pruszków–Reguły, Pruszków–Żbików i grupa ukraińskojęzyczna, Sala Królestwa)[19][20]

Sport

Stadion Znicza Pruszków w nocy
Wnętrze krytego toru kolarskiego BGŻ BNP Paribas Arena w Pruszkowie

W Pruszkowie są dwa kluby sportowe biorące udział w rozgrywkach na poziomie pierwszoligowym – Miejski Klub Sportowy „Znicz” (piłka nożna) i „Znicz Basket” (koszykówka mężczyzn) oraz występujący od sezonu 2009/2010 w ekstraklasie PTS „Lider” (koszykówka kobiet). Na terenie miasta działa również kilka mniejszych klubów sportowych. Poniższa lista przedstawia najważniejsze kluby sportowe:

Obiekty sportowe

Pruszków w kulturze

W Pruszkowie umiejscowiona została część akcji amerykańskiego filmu o superbohaterach z 2016: X-Men: Apocalypse. W filmie tym Magneto zamieszkiwał i pracował właśnie w Pruszkowie[25].

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

* Niemcy Esslingen am Neckar[26]* Włochy Impruneta[27]* Polska Prószków[28]

Zobacz też

  • Synagoga w Pruszkowie

Przypisy

  1. Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].
  2. a b Pruszków w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2021-08-24] (pol.).
  3. Lista miast w Polsce (spis miast, mapa miast, liczba ludności, powierzchnia, wyszukiwarka), Polska w liczbach [dostęp 2021-08-24] (pol.).
  4. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2011-08-10. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  5. Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze, Warszawa 1895, s. 267.
  6. M.P. z 1930 r. nr 168 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 1930 r. o zmianie granic miasta Pruszkowa w powiecie i województwie warszawskiem (przedruk z Dz. U. R. P. z dnia 16 lipca 1930 r. Nr. 50, poz. 421).
  7. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  8. a b c d Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński „Mazowsze, mały przewodnik” Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 202–204.
  9. Ryszard Nazarewicz, Armii Ludowej dylematy i dramaty, Warszawa: Oficyna Drukarska, 1998, s. 96, ISBN 83-909166-0-6, OCLC 69278377.
  10. Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-13] (pol.).
  11. Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  12. Pruszków w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  13. Przewodnik po Pruszkowie.
  14. Wielkie otwarcie w zapomnianej wsi. Made in Pikutkowo.. e-autonaprawa.pl. [dostęp 2018-11-17]. (pol.).
  15. Informacja o komunikacji na stronie miasta.
  16. Działalność społeczno-kulturalna – Pruszkowska Spółdzielnia Mieszkaniowa [dostęp 2021-06-19] (pol.).
  17. PR24TV HD - TELEWIZJA INTERNETOWA Z PRUSZKOWA - YouTube, www.youtube.com [dostęp 2021-09-08].
  18. Log In or Sign Up to View, www.facebook.com [dostęp 2021-09-08] (ang.).
  19. Sala Królestwa Świadków Jehowy ul. Długa 54. ditel.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-09)]..
  20. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-11-16].
  21. Karate Klub Pruszków.
  22. MKSZnicz.
  23. Strona piłkarzy Znicza Pruszków.
  24. Klub Pruszkowski.
  25. X-Men Apocalypse zostało nakręcone w Polsce. Postać Magneto mieszka w Pruszkowie. radiozet.pl. [dostęp 2019-07-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-07-18)]. (pol.).
  26. Strona Pruszkowa, miasta partnerskie, Esslingen.
  27. Strona Pruszkowa, miasta partnerskie, Impruneta.
  28. Strona Pruszkowa, miasta partnerskie, Prószków.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Pruszkow, kosciol sw. Kazimierza 2.jpg
Autor: Krzysztof Dudzik (User:ToSter), Licencja: CC BY-SA 3.0
Kościół pw. św. Kazimierza w Pruszkowie
Pruszkow Transit Camps refugees on siding.jpg
Wysiedleńcy z Warszawy na bocznicy kolejowej przy obozie przejściowym Dulag 121 w Pruszkowie.
SKM 14WE Pruszkow PKP.jpg
Autor: Jan Stradowski, Licencja: CC BY 3.0
14WE electric multiple unit at Pruszkow train station
Pałacyk Sokoła 1867.jpg
Autor: Solidphotouploader, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Pruszków, Pałacyk Sokoła 1867.
POL Pruszków 3.jpg
(c) I, Hiuppo, CC BY 2.5
Deptak w Pruszkowie
Pruszkow, Durchgangslager Pruszkow.jpg
Autor: Krzysztof Dudzik (User:ToSter), Licencja: CC BY-SA 3.0
Durchgangslager Pruszków: Tędy przeszła Warszawa
Pruszków, kościół Niepokalanego Poczęcia NMP.jpg
Autor: Adam Śledziak, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Pruszków Żbików, ul. 3 Maja 126 - kościół parafialny p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP pocz. XX
POL Pruszków 1.jpg
(c) I, Hiuppo, CC BY 2.5
Pruszków, Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego w Pruszkowie
Powiat pruszkowski location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu pruszkowskiego, Polska
Pruszkow, kosciol MB Nieustajacej Pomocy 2.jpg
Autor: Krzysztof Dudzik (User:ToSter), Licencja: CC BY-SA 3.0
Pruszków - kościół pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy
POL Pruszków 2.jpg
(c) I, Hiuppo, CC BY 2.5
Pałac Potulickich, Pruszków
Liceum Zana.jpg
Autor: Kacperpawlak, Licencja: CC BY-SA 4.0
Liceum Zana - nowy budynek
Dulag 121 Museum Pruszków 03.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Muzeum Dulag 121 w Pruszkowie
Pruszkow Park Potulickich 2 zima.JPG
Autor: Paweł Jackowski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Widok na jeden ze stawów w Parku Potulickich zimą.
Pracownia Patomorfologii Prosektura.jpg
Autor: Solidphotouploader, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Pruszków - Pracownia Patomorfologii Prosektura
POL Pruszków flag.svg
Autor:
  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
, Licencja: CC BY-SA 2.5
Flaga miasta Pruszków w Polsce.
Elektrociepłownia Pruszków.jpg
Autor: ELEKTROCIEPŁOWNIE, Licencja: CC BY-SA 4.0
Obiekt Elektrociepłowni znajdujący się w Pruszkowie
Nowa Stacja Pruszków (1).jpg
Autor: Karol Szejner, Licencja: CC BY-SA 4.0
Nowa Stacja w Pruszkowie (wykorzystanie pliku możliwe tylko przy podaniu imienia i nazwiska autora według wzoru: fot. Karol Szejner/Wikipedia)
Velodrome BGŻ Arena in Pruszków 01.jpg
Autor: Leinad, Licencja: CC BY 3.0
Velodrome BGŻ Arena in Pruszków
Budynek Dyrekcji ZNTK w Pruszkowie 01.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Budynek Dyrekcji Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego w Pruszkowie
Pruszkow, dworzec PKP 2.jpg
Autor: Krzysztof Dudzik (User:ToSter), Licencja: CC BY-SA 4.0
Pruszków, dworzec PKP
Pruszków stadion oswietlenie noc.jpg
Stadion w Pruszkowie - nocne oświetlenie
Pruszkow, kosciol Przemienienia Panskiego w Tworkach 2.jpg
Autor: Krzysztof Dudzik (User:ToSter), Licencja: CC BY-SA 3.0
Pruszków Tworki - dawna cerkiew, obecnie kościół rzymskokatolicki pw. Przemienienia Pańskiego w zespole urbanistyczno-architektonicznym szpitala psychiatrycznego
Piramida wieku Pruszkow.png
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Pruszkowa, 2014
Żbików szklarnia.JPG
Autor: Grzegorz Gołębiowski, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Szklarnia w zespole ogrodniczym Hosera w Żbikowie