Przodownik pracy

Aleksiej Stachanow – radziecki pierwowzór przodownika pracy
Pomnik przodownika pracy Wincentego Pstrowskiego w Zabrzu
Dom na warszawskim osiedlu Mariensztat wzniesiony w 1949 w ciągu 19 dni
Odznaka „Przodownik Pracy Socjalistycznej”
Dyplom nadania Odznaki „Przodownika Pracy Socjalistycznej” z 1978

Przodownik pracy (potocznie: stachanowiec, ros. Ударник – udarnik) – tytuł przyznawany w państwach bloku wschodniego pracownikom, którzy znacznie przekroczyli normy pracy przewidziane do wykonania. Konsekwencjami było podnoszenie norm pracy dla wszystkich pracowników bez podnoszenia wynagrodzeń za pracę.

Historia

Początkowo pojęcie to przede wszystkim dotyczyło pracowników fizycznych, później je znacznie rozszerzono i taki tytuł mógł otrzymać inżynier często zgłaszający wnioski racjonalizatorskie (przodownik racjonalizacji), rolnik wprowadzający jako pierwszy w okolicy mechanizację i stawiający na produkcję wielkotowarową (przodownik mechanizacji)[1].

Indywidualne współzawodnictwo pracy szybko rozciągnięto na poszczególne brygady i zmiany w jednym zakładzie, w obrębie jednostek terytorialnych, a nawet całego kraju. Aby można było porównywać osiągnięcia operowano procentami normy. W Polsce po październiku 1956 przodownictwo pracy przestano nadmiernie eksponować, chociaż w poszczególnych zakładach odgrywało ważną rolę chociażby jako wskaźnik wydajności i zaangażowania.

Wprowadzając do Polski współzawodnictwo pracy oraz tytuły przodowników, wzorowano się na radzieckich doświadczeniach, gdzie odpowiednikiem polskiego przodownika pracy był stachanowiec. Termin ten, początkowo używany także w Polsce, wywodzi się od Aleksieja Stachanowa, górnika z Zagłębia Donieckiego, prekursora ruchu stachanowskiego. Wyścig pracy polegał na kilku- lub nawet kilkunastokrotnym przekraczaniu wyznaczonych norm (na przykład wydobycia surowców). Pierwszymi stachanowcami byli z reguły robotnicy kierujący się dobrymi intencjami.

Ruch ten był prezentowany jako przejaw osobistego zaangażowania robotników w budowę socjalizmu. Pośrednio był wykorzystywany do ciągłego podnoszenia norm wydajności wszystkim robotnikom. Bardzo często na uzyskiwany wynik pracować musiała cała brygada, a nawet cały zakład, co powodowało dezorganizację pracy w zakładzie i faktycznie ją spowalniało. Stopniowo regułą stawało się, że stachanowcem mógł zostać tylko działacz partyjny – o tym, kto będzie przodownikiem pracy, decydowały odpowiednie gremia partyjne. Powodowało to konflikt między aktywistami partyjnymi i robotnikami. Za rekord aktywista dostawał premię, a robotnicy podwyższenie norm. Typową sytuacją było naliczanie rezultatów pracy całej grupy (na przykład brygady) na konto rekordzisty.

Ruch stachanowski istniał we wszystkich państwach bloku wschodniego oraz w Chińskiej Republice Ludowej i Koreańskiej Republice Ludowo-Demokratycznej.

Przodownicy pracy w Polsce

W Polsce rolę wzorca do naśladowania w stachanowskim stylu przyjął w 1947 górnik Wincenty Pstrowski. Innymi równie znanymi przodownikami pracy byli Stanisław Sołdek, traser stoczniowy, Wanda Gościmińska, włókniarka z Łodzi, górnicy Wiktor Markiefka, Bernard Bugdoł i Franciszek Apryas oraz murarz Piotr Ożański z Nowej Huty. Przodownicą pracy w latach 50. XX wieku była też Anna Walentynowicz.

Odznaki „Przodowników Pracy”

30 czerwca 1949 wprowadzono jako odznaczenia resortowe Odznakę „Przodownik Pracy” jako stopień niższy i Odznakę „Zasłużony Przodownik Pracy” jako stopień wyższy, które 14 lutego 1974 przemianowano na Odznakę „Przodownik Pracy Socjalistycznej” (srebrną) i Odznakę „Zasłużony Przodownik Pracy Socjalistycznej” (złotą). Przyznawane były osobom, które osiągały przodujące wyniki w pracy zawodowej, podnosiły swoje kwalifikacje, cieszyły się uznaniem załogi i miały co najmniej trzyletni staż pracy w przypadku niższego stopnia, a w przypadku wyższego stopnia musieli spełniać te same warunki oraz posiadać poprzedni stopień od co najmniej pięciu lat. Odznaki zostały zniesione w 1982[2][3][4][5][6][7][8][9][10][11].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Michał Heller: Maszyna i śrubki. Jak hartował się człowiek sowiecki. Warszawa: Wydawnictwo Pomost, 1989.
  2. ↑ Lukasz Gaszewski: Ministry Decorations for the Non-uniformed Services (1). medals.pl. [dostęp 2016-12-10]. (ang.).
  3. ↑ Stefan Oberleitner: Odznaki honorowe (resortowe) PRL 1944-1989. Rzeszów: PTN, 2000, s. 48–50.
  4. ↑ Uchwała Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 1949 r. w sprawie ustanowienia odznaki „Przodownika Pracy” oraz odznaki i dyplomu „Zasłużonego Przodownika Pracy” (M.P. z 1949 r. nr 46, poz. 626).
  5. ↑ Uchwała Rady Ministrów z dnia 3 marca 1950 r. w sprawie wzorów, trybu wręczania, sposobu noszenia i trybu pozbawiania odznak: „Przodownika Pracy” i „Zasłużonego Przodownika Pracy” oraz dyplomu „Zasłużonego Przodownika Pracy” (M.P. z 1950 r. nr 29, poz. 337).
  6. ↑ Uchwała nr 57 Prezydium Rządu z dnia 16 lutego 1952 r. w sprawie pogłębienia współpracy organów administracji gospodarczej ze związkami zawodowymi w zakresie rozwijania socjalistycznego współzawodnictwa pracy. (M.P. z 1952 r. nr 21, poz. 253).
  7. ↑ Uchwała nr 767 Rady Ministrów z dnia 1 grudnia 1956 r. w sprawie zmiany trybu ogłaszania list osób wyróżnionych odznakami „Racjonalizatora Produkcji”, „Przodownika Pracy”, „Zasłużonego Racjonalizatora Produkcji”, „Zasłużonego Przodownika Pracy” i „Za wzorową pracę w służbie zdrowia” (M.P. z 1956 r. nr 101, poz. 1167).
  8. ↑ Uchwała Rady Ministrów i Centralnej Rady Związków Zawodowych z dnia 1 czerwca 1962 r. w sprawie zapewnienia warunków dalszego rozwoju socjalistycznego współzawodnictwa pracy (M.P. z 1962 r. nr 52, poz. 253).
  9. ↑ Uchwała Rady Ministrów i Centralnej Rady Związków Zawodowych z dnia 25 lutego 1966 r. w sprawie dalszego rozwoju socjalistycznego współzawodnictwa pracy w latach 1966–1970 (M.P. z 1966 r. nr 13, poz. 83).
  10. ↑ Uchwała nr 49 Rady Ministrów z dnia 14 lutego 1974 r. w sprawie socjalistycznego współzawodnictwa pracy (M.P. z 1974 r. nr 7, poz. 53).
  11. ↑ Uchwała nr 205 Rady Ministrów z dnia 27 września 1982 r. w sprawie utraty mocy obowiązującej niektórych uchwał Rady Ministrów i jej organów, ogłoszonych w Monitorze Polskim (M.P. z 1982 r. nr 24, poz. 209).

Media użyte na tej stronie

Zabrze - Pomnik Wincentego Pstrowskiego 01.JPG
Autor: Lestat (Jan Mehlich), Licencja: CC BY-SA 3.0
Pomnik Wincentego Pstrowskiego w Zabrzu.
Budowa Mariensztat 1949.jpg
Budowa osiedla Mariensztat w Warszawie
Odznaka Przodownika Pracy Socjalistycznej-dyplom.jpg
Dyplom nadania Odznaki Przodownika Pracy Socjalistycznej
Przodownik pracy odznaka PRL.JPG
Autor: Pesell, Licencja: CC BY-SA 4.0
Przodownik pracy socjalistycznej
Stakhanov.JPG
Alexei Stakhanov (centre) explaining his system to a fellow miner in the USSR (Union of Soviet Socialist Republics)