Przybycie Chorwatów

Przybycie Chorwatów – okres w dziejach Chorwatów od opuszczenia przez nich swoich siedzib (tzw. Białej Chorwacji) do zasiedlenia terenów dzisiejszej Chorwacji.

Przed przybyciem Słowian

Przybycie Słowian

Oton Iveković: Przybycie Chorwatów nad Adriatyk

Ok. VI/VII w. na obszar Ilirii przybywają plemiona słowiańskie, w tym Chorwaci^[1][2][3]. Według chorwackiej tradycji, odnotowanej przez Konstantyna VII Porfirogenetę w dziele O zarządzaniu państwem, mieli oni przybyć w I poł. VII w. z położonej na północy praojczyzny, tzw. Białej Chorwacji. Dokładne położenie rzekomej macierzy plemion chorwackich nie jest znane^[4]; za pewne uznaje się jedynie przybycie z północy. Dodatkowo zarówno autorstwo rozdziałów XXX i XXXI z dzieła Porfirogenety (z których pochodzą wzmianki o Chorwatach) jak i ich treść jest kwestionowana jako subiektywna i nie mająca charakteru kronikarskiego^[5]. Nie brakuje w niej również sprzeczność, m.in. w rozdziale XXIX i XXXI Porfirogeneta najpierw pisze, iż plemieniu Chorwatów przewodził bliżej nieznany książę, a następnie, że na jego czele stało 5 braci i 2 siostry. Podobny przekaz o podróżującym rodzeństwie jest rozpowszechniony wśród innych narodów słowiańskich, stąd wiarygodność tego źródła bywa kwestionowana^[6].

Od dziesięcioleci toczy się spór historyczny, w którym przewijają się najróżniejsze lokalizacje rzekomej Białej Chorwacji – od, bardzo popularnej w chorwackiej świadomości narodowej, hipotezy małopolskiej (ściślej Krakowskiej), przez północne Czechy, aż po Karyntię i obszary na północ od Dunaju. Nie brakuje również historyków, którzy podają w wątpliwość sensowność całego sporu argumentując, iż podań o rzekomej etnogenezie Chorwatów nie sposób zweryfikować za pomocą źródeł pisanych, a i sama Biała Chorwacja mogła w ogóle nie istnieć. Historia o przybyciu Chorwatów z jednej, ściśle określonej praojczyzny według wielu badaczy nie jest przekazem historycznym, a właściwie legendarnym^[7]. Nazwy, których źródłosłów przypomina słowo Chorwat, najliczniej zachowały się w południowej Polsce i północno-wschodnich Czechach, jak również we wschodnich Niemczech oraz na Słowacji, co może wskazywać na potencjalną lokalizację chorwackiej praojczyzny w tych rejonach^[8].

Celestin Medović: Przybycie Chorwatów

Osadnictwo Słowian i asymilacja ludności autochtonicznej

Do czasów obecnych przetrwało bardzo mało źródeł archeologicznych oraz pisanych traktujących o pierwszych wiekach Chorwackiego osadnictwa^[9]. Badania językoznawcze dowodzą, iż slawizacja toponimii rozpoczęła się w I poł. VIII w. Nie wiadomo natomiast jak dokładnie przebiegał proces asymilacji przybyszów z autochtonami. Nie ma jasnej odpowiedzi czy osiedlanie się Słowian (nierzadko w towarzystwie innych plemion, zwłaszcza Awarów, z którymi tworzyli sojusze i związki plemienne^[10]) doprowadziło do przerwania istniejących na tym terenie tradycji iliryjskich czy ustanowienia swoistej kontynuacji. Nowsze badania kładą nacisk na proces koegzystencji, a następnie stapiania się obu grup, aniżeli na przekonanie o istnieniu dwóch diametralnie odmiennych, wyniszczających się etnosów: słowiańskiego i romańskiego^[11]. Konstantyn Porfirogeneta pisał jednak, iż w VII w., wraz z Awarami, Słowianie zniszczyli antyczne, rzymskie miasta Epidaurum i Salonę, lecz obecne badania nie potwierdzają tych doniesień. Jednakże historycznym faktem jest, iż Salona rzeczywiście przestała istnieć, a jej mieszkańcy przenieśli się do Splitu, być może zatem dochodziło do powolnego upadku miast romańskich pośrednio spowodowanego najazdami słowiańsko-awarskimi^[12].

Ferdo Quiquerez: Przybycie Chorwatów nad morze

Mimo że wraz z najazdami nowych przybyszów duża część diecezji została ograbiona, liczne kościoły zburzone, a kapłani byli zabijani, organizacja Kościoła nie została na tych terenach zupełnie zniszczona. Ponieważ duchowni reprezentowali wysoki poziom kultury i wykształcenia, czym również pomagali ludziom w uprawie ziemi, leczeniu chorób, hodowli bydła czy wznoszeniu domów, głoszoną przez nich wiarę stopniowo przyjmowali również najeźdźcy – Słowianie, a dawne, antyczne ośrodki wiary znowu się ożywiały^[13]. Po przybyciu Słowian nastąpił wielowiekowy proces asymilacji, który zaowocował zeslawizowaniem niemal całego regionu iliryjskiego^[14]. Znaleziska archeologiczne poświadczają, że nowi mieszkańcy przejęli od autochtonów technologię budowy gospodarstw domowych oraz sposoby pochówku zmarłych. W dalszej kolejności również kulturę żywienia, czyli sposoby uprawy płodów rolnych charakterystycznych dla klimatu śródziemnomorskiego, połowu ryb oraz technologię wytwarzania wina. Z całą pewnością zachowali własny język, który narzucili autochtonom. Na różnych obszarach procesy stapiania się Ilirów z przybyszami wyglądały odmiennie. Na terenach niezaludnionych (np. Panonia i Góry Dynarskie) łatwiej było Słowianom utrzymać własną kulturę i sposób życia; nad morzem i na wyspach, gdzie silniejsze ośrodki wykształciła kultura romańska, było to znacznie trudniejsze^[15]. Pewnym ewenementem oraz tajemnicą historii pozostaje w jaki sposób wyraźnie niższa cywilizacyjnie ludność przybyła na nieznane sobie wcześniej terytoria, zdołała skutecznie wchłonąć ludność autochtoniczną^[14]. Iliryjska tradycja romańska najdłużej zachował się na wyspach, o czym zaświadcza, wolniejsza niż na lądzie, slawizacja toponimii. Ostatni znany użytkownik języka dalmatyńskiego – Tuone Udaina, zmarł na wyspie Krk w 1898 r.^[16] Nazwa Ilirowie i Illyricum (łacińska nazwa prowincji rzymskiej) przetrwały nawet po osiedleniu się Słowian na Półwyspie Bałkańskim i wielokrotnie w historii powracały m.in. w postaci, utworzonych przez Napoleona, Prowincji Iliryjskich oraz w nazwie XIX wiecznego ruchu odrodzenia narodowego – Iliryzmu^[17].

Zobacz też

• historia Chorwacji
• Słowianie

Przypisy

Bibliografia

• Ivo Goldstein: Croatia: A history.. McGill-Queen's University Press, 2001. ISBN 0-7735-2017-1.
• Maciej Salamon: Chorwacja. W: Wielka Historia Świata. T. 4. Kształtowanie średniowiecza. Kraków: Oficyna Wydawnicza Fogra, 2005, s. 413-423. ISBN 83-85719-85-7.
• Dragutin Pavličević: Historia Chorwacji. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2004. ISBN 83-232-1357-7.
• Maciej Czerwiński: Chorwacja. Dzieje, kultura, idee. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2020. ISBN 978-83-66419-09-4.