Przytulik strumieniowy

Przytulik strumieniowy

Ancylus fluviatilis[1]
O. F. Müller, 1774
Przytulik strumieniowy – widok na głowę z płatami gębowymi i czułkami (Krummbachquelle, Ochsenhausen, Bawaria)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	mięczaki
Gromada	ślimaki
(bez rangi)	Heterobranchia
(bez rangi)	Euthyneura
(bez rangi)	Panpulmonata
(bez rangi)	Hygrophila
Nadrodzina	Planorboidea
Rodzina	zatoczkowate
Podrodzina	Ancylinae
Rodzaj	Ancylus
Gatunek	przytulik strumieniowy
Synonimy Ancylus abyssinicus Jickeli, 1874 Ancylus brondeli Bourguignat, 1864 Ancylus costatus Pallary, 1920 Ancylus costulatus Pallary, 1898 Ancylus epipedus Bourguignat, 1864 Ancylus gibbosus Bourguignat, 1864 Ancylus hamacenicus Bourguignat, 1883 Ancylus platilenus Bourguignat, 1864 Ancylus raymondi Bourguignat, 1864 Ancylus simplex Pallary, 1920 Ancylus striatus Mousson, 1874 Ancylus striatus Quoy & Gaimard, 1834 Patella fluviatilis Gualt. Ancylastrum fluviatile O. F. Müller, 1774
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
najmniejszej troski

Przytulik strumieniowy (Ancylus fluviatilis) – gatunek ślimaka z rodziny zatoczkowatych (Planorbidae), do niedawna zaliczany do rodziny przytulikowatych (Ancylidae)^[1].

Systematyka

Gatunek opisany w 1774 przez O.F. Müllera na podstawie okazu z rzeki Ilm w Saksonii, znalezionego przez Schröttera^[3]. Przez długi czas klasyfikowany w odrębnej rodzinie przytulikowatych (Ancylidae) jako gatunek typowy rodzaju Ancylus^[4][5], który w nowszym ujęciu przypisany jest do rodziny zatoczkowatych (Planorbidae), w osobnej podrodzinie (Ancylinae)^[6][7]. Epitet gatunkowy (łac. fluviatilis – rzeczny^[8]) odnosi się do siedliska, w którym przedstawiciele tego gatunku głównie występują: cieków o bystrym prądzie^[3]. W Polsce znany pod nazwą: przytulik strumieniowy^[4][9].

Występowanie

Gatunek występujący w zachodniej części Palearktyki^[4]. Jest szeroko rozprzestrzeniony w Europie, Afryce Północnej i zachodniej Azji^[10]. Nie występuje w centralnej i północnej Skandynawii^[5]. W Polsce występuje na obszarze całego kraju, także w górach (m.in. jest jednym z dwóch gatunków ślimaków zaobserwowanych w Morskim Oku). Zasiedla wody płynące, jest w nich jednym z najpospolitszych gatunków ślimaków^[11][4].

Cechy morfologiczne

Muszla Ancylus fluviatilis – widoki z różnych perspektyw

Niewielki ślimak o nieskręconej, czapeczkowatej muszli, jej szczyt jest wygięty ku tyłowi i lekko odchylony w prawo. Ze szczytu po powierzchni muszli rozchodzą się promieniście podłużne prążki, występuje także prążkowanie okrężne. Muszla jest stosunkowo cienka, przezroczysta, łamliwa, jej barwa może być różna u różnych osobników: od jasnożółtej do czerwonobrunatnej lub brunatnej, często jej powierzchnia bywa pokryta nalotem^[5][4]. Periostrakum sięga poza wapienną warstwę muszli. Wierzchołek (muszelka larwalna) lekko przypłaszczona, z 40-50 podłużnymi prążkami. Część przednia muszli wypukła, część tylna – wklęsła. Otwór muszli szerokoeliptyczny (szerokość otworu stanowi ok. ¾ jego długości)^[4].

Długość muszli: 3,5-10,6 mm; szerokość: 3,4-8 mm; wysokość: 1,5-5 mm^[5][4][9]. Gatunek wykazuje dużą zmienność fenotypową, przejawiającą się w różnicach kształtu (stopnia wydłużenia) otworu muszli, położenia szczytu, proporcji długości muszli do jej szerokości i wysokości^[4].

Ciało ślimaka ma budowę krępą, stopa jest szeroka, zaokrąglona, głowa krótka i szeroka. Czułki są trójkątne, banieczkowato rozszerzone u nasady. Oczy znajdują się przy podstawie czułków, od ich zewnętrznej strony^[4][5]. Ciało jest koloru szaro-różowego^[4], z czarnymi kropkami w pobliżu głowy. Otwór torebki kopulacyjnej otwiera się po prawej stronie ciała^[5].

Biologia i ekologia

Zajmowane siedliska

Przytulik strumieniowy na kamieniu

Gatunek reofilny, zasiedla głównie cieki – optymalnym siedliskiem są potoki o bystrym prądzie wody, z kamienistym dnem, może tam osiągać zagęszczenia do 2 tys. osobników na m². W rzekach występuje zazwyczaj w odcinkach lotycznych, lub w tych odnogach bocznych, w których następuje stała wymiana wody. Występować może także w litoralu jezior, zwłaszcza w miejscach o kamienistym dnie, narażonych na silne działanie fal (w strefie przyboju)^[4]. Opływowy kształt muszli minimalizuje opór, wywierany przez płynącą wodę na osobnika, a stopa działa jak przyssawka, zapobiegając uniesieniu zwierzęcia przez wodę^[12]. Osobniki przebywają na kamieniach, przyczepione do ich górnych, omywanych przez prąd i porośniętych przez peryfiton, powierzchni. Czasami spotykane są także na roślinach zasiedlających koryta cieków, np. na grążelu żółtym (Nuphar luteum), rdestnicach (Potamogeton), potoczniku wąskolistnym (Berula erecta)^[4]. Wykazuje umiarkowaną odporność na wysychanie – gdy wskutek zmiany poziomu wody w cieku kamienie, na których przebywa, ulegną odsłonięciu, osobniki tego gatunku przywierają do podłoża, a elastyczna warstwa periostrakum na brzegu otworu muszli przywiera szczelnie do powierzchni podłoża, zabezpieczając organizm przed wyschnięciem. Przedstawiciele gatunku występują w wodach zarówno o małej i dużej twardości, o pH w zakresie 6,0-8,45. Choć preferują środowiska z czystą i zasobną w tlen wodą, są w stanie znieść umiarkowane zanieczyszczenie – gatunek ten bywa w związku z tym zaliczany do organizmów β-mezosaprobowych^[4], jednak unika wód z dużą ilością zawiesiny, sedymentującej na zasiedlane przez niego powierzchnie^[5].

Odżywianie

Zdrapywacze, żywią się glonami i mikroorganizmami peryfitonowymi porastającymi kamienie i inne zanurzone przedmioty ^[4][5]. Oprócz okrzemek i zielenic peryfitonowych w treści żołądka znajdowano też zielenice (Ulothrix sp.) i krasnorosty (Hildebrandtia rivularis). Ślimaki te aktywne są głównie we wczesnych godzinach nocnych, podczas żerowania poruszają się z prędkością 6-12 cm/h^[4].

Rozmnażanie

Obojnaki, do rozrodu przystępują osobniki o wymiarach muszli od około 4-10,5 mm. Sezon rozrodczy rozpoczyna się wczesną wiosną (w kwietniu), trwa do sierpnia. W kopulacji może uczestniczyć jednocześnie kilka osobników, ustawiających się w łańcuchy kopulacyjne. Jaja składane są w owalnych, przezroczystych kokonach jajowych, przypominających z kształtu szkiełko zegarkowe, z zewnątrz otoczone są skórzastą osłonką, produkowana przez nogę. Kokony jajowe przyczepiane są do kamieni, zawierają zwykle do 12 jaj o wymiarach (średnio) 1,42×1,2 mm. Jeden osobnik może złożyć w ciągu życia ok. 50 jaj. Czas rozwoju jaja wynosi 14-28 dni. Rozwój prosty, średnia wielkość muszli osobników młodocianych to 1,05 mm. Długość życia osobnika to około 1 roku, wyjątkowo do 17 miesięcy, w ciągu roku pojawia się zwykle jedno, wyjątkowo dwa pokolenia osobników^[4].

Interakcje międzygatunkowe

Ślimaki tego gatunku są zjadane przez ryby (łososia, troć, strzeblę potokową, ciernika), ptaki (pluszcza, kurkę wodną), polują na nie pijawki: Glossiphonia complanata i Helobdella stagnalis. W jamie płaszcza występować może komensaliczny skąposzczet Chaetogaster limaei oraz larwy ochotek (Eukiefferiella spp.). Powierzchnię muszli mogą porastać epibionty, m.in. wirczyki (Vorticella sp.)^[4].

Zagrożenia i ochrona

Gatunek szeroko rozprzestrzeniony i pospolity, w IUCN ma status gatunku najmniejszej troski, choć lokalnie zagrożenie stanowić mogą dla jego populacji przeeksploatowanie zasobów wodnych, zanieczyszczenie wody, degradacja siedlisk w związku ze wzmożonym spływem zawiesin z wylesianych zlewni^[10].

Zobacz też

• mięczaki Polski
• Jezioro Ancylusowe

Przypisy