Pszów

Pszów

miasto i gmina
Centrum Pszowa
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	wodzisławski
Aglomeracja	rybnicka
Prawa miejskie	1954-1975, 1994
Burmistrz	Czesław Krzystała
Powierzchnia	20,44 km²
Wysokość	311 m n.p.m.
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	13 844[1] 677,3 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 32
Kod pocztowy	44-370
Tablice rejestracyjne	SWD
Położenie na mapie powiatu wodzisławskiego Pszów
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Pszów
Położenie na mapie województwa śląskiego Pszów
50°02′42,00″N 18°23′26,16″E/50,045000 18,390600
TERC (TERYT)	2415011
SIMC	0945083
Urząd miejski ul. Pszowska 532 44-370 Pszów
Strona internetowa
BIP

Pszów (niem. Pschow) – miasto w południowej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie wodzisławskim.

Pszów od XVIII w. jest jednym z głównych ośrodków pielgrzymkowych na Górnym Śląsku. W pobliżu miasta znajduje się zabytkowa Kalwaria, a w pszowskiej bazylice znajduje się Obraz Matki Bożej Uśmiechniętej^[2].

Według danych z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 13 844 mieszkańców^[1].

Położenie

Miasto położone jest na najwyższym wzniesieniu Płaskowyżu Rybnickiego (311 m n.p.m.), w bliskim położeniu takich miast jak: Wodzisław Śląski, Radlin, Rydułtowy, Rybnik, Racibórz, Jastrzębie-Zdrój, Żory.

W Pszowie swoje źródła mają niewielka struga Sumina oraz rzeka Nacyna, dopływy Rudy.

Do 1954 r. Pszów był siedzibą gminy Pszów. Według podziału administracyjnego Polski w latach 1975–1998 Pszów należał do województwa katowickiego, najpierw jako dzielnica Wodzisławia Śląskiego, a od 30 grudnia 1994 r.^[3] jako samodzielne miasto.

Historycznie Pszów leży na Górnym Śląsku na ziemi wodzisławskiej.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[4] Pszów ma obszar 20,42 km², w tym:

• użytki rolne: 62%
• użytki leśne: 14%

Miasto stanowi 7,12% powierzchni powiatu wodzisławskiego.

Podział administracyjny

Administracyjnie w obrębie miasta Pszowa została wydzielona jedna dzielnica:

• Krzyżkowice.

Dodatkowo można wyróżnić nazwy własne dla niektórych części Pszowa:

• Pszowskie Doły,
• Kalwaria,
• Stara Maszyna,
• Kozłowina,
• Wrzosy.

W Pszowie są cztery osiedla:

• Osiedle Józefa Tytki,
• Osiedle Grunwaldzkie,
• Osiedle Tadeusza Kościuszki,
• Osiedle Alojzego Biernackiego.

Demografia

Pszów liczy ponad 14 tys. mieszkańców i plasuje się na 45. miejscu pod tym względem wśród miast województwa śląskiego.

W Pszowie na 100 mężczyzn przypadają 104 kobiety^[7].

Nazwa

Według niemieckiego nauczyciela Heinricha Adamy’ego nazwa miejscowości wywodzi się od polskiej nazwy „psa” -”von pies = Hund”^[8]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 r. we Wrocławiu jako najwcześniejszą wymienia ją w formie – „Pzów” podając jej znaczenie „Hunddorf”, czyli po polsku „Wieś psów”^[8]. Niemcy zgermanizowali nazwę na Pschow^[8] w wyniku czego utraciła ona swoje pierwotne znaczenie.

Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 r. notuje nazwę Pschow, a także kilka wcześniejszych historycznych nazw miejscowości we fragmencie „fruher Psu, Psw, Psuv, 1306 Psov, 1350 Pschw, 1561 Pschow”^[9].

Historia

Zaskakująca wzmianka źródłowa pojawiła się w 973 r. dotycząca granic biskupstwa praskiego podająca nazwę plemienia Psouane. Wzmiankę tę niekiedy stara się powiązać z Pszowem. Niepodlegająca dyskusji wzmianka miejscowości Pschow pochodzi z 1265 r.

Kalendarium

KWK Anna w Pszowie, tuż po zamknięciu kopalni w 2012 roku

• 1265 r. – występuje po raz pierwszy nazwa miejscowości w formie „Psov”, 20 stycznia Pszów uzyskuje lokację jako wieś książęca na prawie niemieckim, pierwszym wolnym sołtysem został Richulf;
• 1293 r. – został wybudowany pierwszy drewniany kościółek pod wezwaniem Świętego Krzyża, którego pierwszym kapłanem był notowany po łacinie Jasco^[9];
• ok. 1350 r. – wybudowano murowany kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych;
• ok. 1380 r. – rycerz Czetrycz dzierżawił dobra pszowskie;
• 1506 r. – Pszów przeszedł na własność dzierżawcy Bartłomieja Zdara z Chobolic;
• ok. 1544 r. – właścicielem Pszowa został Wacław Siedlicki z Choltic, właściciel ten starał się wprowadzić luteranizm;
• 1628 r. – umowny koniec reformacji w Pszowie – powrót katolicyzmu;
• 1667 r. – Anna Wilkowa, mieszkanka Pszowa, została skazana na śmierć przez spalenie na stosie w Raciborzu jako czarownica;
• 1682 r. – dziedzicem Pszowa został baron Krzysztof Welczek;
• 1692 r. – pierwsza wzmianka potwierdzająca istnienie szkoły w Pszowie;
• 1696 r. – najstarsza wiadomość o karczmie w Pszowie;
• 1719 r. – właścicielem Pszowa został Jan Bernard Welczek z Wielkiego Dębieńska;
• 1722 r. – sprowadzono kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej;
• 1743–1746 r. – budowa późnobarokowego kościoła pod wezwaniem Narodzenia Matki Boskiej, rozwój ruchu pielgrzymkowego;
• ok. 1769 r. – wieś stała się własnością Jana Karola Lichnowskiego;
• 1788 r. – Pszów został sprzedany hr. Wilhelmowi Adolfowi Lichnowskiemu;
• 1802–1803 r. – eksploatacja gipsu szklanego, produkcja wapna oraz potażu;
• 1803 r. – dziedzicem Pszowa został Gustaw de Wrochem;
• 1805–1807 r. – wybudowano pierwsze murowane probostwo;
• 1806 r. – w Zawadzie odkryto źródła siarczane;
• 1810 r. – został założony folwark „Wrzosy”;
• 1811 r. – wybuch powstania chłopskiego w Pszowie, rozebrano drewniany kościółek Świętego Krzyża oraz zlikwidowano przyległy cmentarz;
• 1812–1815 r. – w wojnie prusko-francuskiej z Pszowa zginęło 10 osób;
• 1830 r. – wybudowano drogę prowadzącą z Wodzisławia przez Pszów, Krzyżkowice, Rzuchów do Raciborza;
• 1832 r. – na rynku pszowskim postawiono figurę św. Jana Chrzciciela, wybudowano piec wapienniczy oraz parowy młyn do mielenia wapna, wydano pierwsze zezwolenie na eksploatację węgla dla Augustyna Ferdynanda Fritza;
• 1843 r. – rozpoczęto eksploatację węgla pod nazwą „kopalni »Anna«”;
• 1847 r. – rozpoczęto budowę pierwszej wieży na kościele;
• 1848 r. – powstała samodzielna gmina Pszowskie Doły;
• 1850 r. – zakończono budowę drugiej wieży na kościele;
• 1855 r. – rozwój kopalni Anna – drążenie szybu „Jan”;
• 1856 r. – wielki pożar strawił 21 domów i 22 stodoły;
• 1858 r. – rozpoczęto budowę Drogi Krzyżowej oraz kaplicy pod wezwaniem Świętego Krzyża w obrębie kościelnego placu;
• 1860 r. – właścicielem Pszowa został Ferdynand Jan Wit zwany Von Doeringiem, poświęcono miejsce pod nowy cmentarz (obecnie ulica Paderewskiego);
• 1861 r. – wybudowano nową szkołę w Pszowie, ukazała się pierwsza monografia wsi w opracowaniu ks. Pawła Skwary i Augusta Wolczyka;
• 1865 r. – wybudowano Zakład zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia Św. Karola Boromeusza;
• 1867 r. – wieś została zakupiona przez Fryderyka Węgierskiego;
• 1872 r. – powstał pierwszy Urząd Pocztowy;
• 1882 r. – wybudowano napowietrzną kolejkę linową łączącą kopalnię „Anna” ze stacją kolejową w Rydułtowach
• 1885 r. – wybudowano drogę prowadzącą z Czernicy przez Rydułtowy, Łapacz, Pszów do Wodzisławia;
• 1901 r. – rozpoczęto budowę drogi łączącej Pszowskie Doły z Syrynią;
• 1904 r. – hr. Jan Węgierski sprzedał majątek Pszów i Kokoszyce Bankowi Polskiemu w Poznaniu;
• 1905 r. – rozpoczęto budowę osiedla patronackiego kopalni „ANNA” tzw. „Familoki”;
• 1907 r. – powstała Ochotnicza Straż Pożarna w Pszowie;
• 1910 r. – został wybudowany Dom Gminny (obecny Urząd Miasta);
• 1911 r. – rozpoczęto budowę kanalizacji w Pszowie (deszczówka);
• 1914 r. – została wybudowana linia kolejowa z kopalni „Anna” do Olzy;
• 1915 r. – poświęcono nowe miejsce na cmentarz na tzw. „Przymiarkach”;
• 1922 r. – wraz z częścią Górnego Śląska, Pszów został włączony do Polski;
• 1923 r. – zniesiono obszar dworski w Pszowie;
• 1924 r. – została założona pierwsza apteka, powstał Klub Sportowy „Unia”;
• 1927 r. – gmina Pszowskie Doły z powrotem została przyłączona do Pszowa;
• 1929 r. – ukończono budowę i poświęcono Wielką Kalwarię Pszowską, oddano do użytku nową szkołę podstawową (obecnie Szkoła Podstawowa nr 1);
• 1929 r. – powstała Ochotnicza Straż Pożarna w Krzyżkowicach;
• 1932 r. – wybudowano obecne probostwo;
• 1934 r. – poświęcono nowo wybudowany kościół pod wezwaniem Serca Jezusowego w Krzyżkowicach;
• 1935 r. – został wybudowany obecny stadion sportowy;
• 1939 r. – ukazała się kronika Konstantego Kowola;
• 1945 r. – odbudowano budynki zniszczone podczas działań drugiej wojny światowej, przystąpiono do regulacji ulic i placów;
• 1950 r. – została oddana do użytku nowo wybudowana szkoła zawodowa pod nazwą Szkoła Przemysłowa Górnicza;
• 1954 r. – Pszów otrzymał prawa miejskie;
• 1967 r. – rozpoczął działalność Dom Kultury;
• 1975 r. – Pszów włączono do Wodzisławia Śląskiego;
• 1994 r. – Pszów uzyskał ponownie prawa miejskie (30 grudnia);
• 1997 r. – kościół NNMP został odznaczony tytułem i godnością Bazyliki Mniejszej;
• 2001 r. – otwarcie sztucznego lodowiska;
• 2003 r. – oddano do użytku miejską oczyszczalnię ścieków;
• 2004 r. – połączenie KWK Anna z KWK Rydułtowy, powstaje Kopalnia Węgla Kamiennego Rydułtowy-Anna;
• 2007 r. – obchody 100-lecia istnienia Ochotniczej Straży Pożarnej w Pszowie;
• 2012 r. – wygaszenie Ruchu „Anna” kopalni Rydułtowy-Anna.

Zabytki

Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny

• Bazylika mniejsza pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, barokowa z XVIII w.;
• ParkAny dawna Kopalnia Anna, z 1842 r. arch. Hans Poelzig. Działała do 2012 r. Obecnie rozbudowywana strefa rekreacyjno-edukacyjna.
• Kalwaria Pszowska
• budynek dawnej dyrekcji KWK „Anna” (ul. P. Skwary 27)^[10]

Transport

Transport drogowy

• Droga wojewódzka nr 933 (Wodzisław Śląski – Pszów – Rzuchów).
• Na północ od granicy miejscowości znajduje się droga wojewódzka nr 935, która łączy się na ulicy Pszowskiej w Rzuchowie z drogą wojewódzką nr 933.

Komunikacja miejska

Komunikacja miejska w Pszowie jest mocno rozdrobniona. Miasto należy do Międzygminnego Związku Komunikacyjnego (linie 221, 222, 224, 225, 226). Ponadto na teren miasta wjeżdżają linie trzech innych organizatorów: Zarząd Transportu Zbiorowego w Rybniku (linia 10), Urząd Miasta Wodzisław Śląski (linia C) Przedsiębiorstwo Komunalne Racibórz (linia 14), a także autobusy PKS Racibórz. Nie istnieje żadna forma integracji taryfowo-biletowej, ani żadne planowe skomunikowania pomiędzy autobusami różnych organizatorów.

Kolej

W Pszowie do 2012 r. istniała stacja kolejowa Pszów obsługująca do 1974 r. ruch pasażerski oraz do 2012 r. ruch towarowy KWK Anna. Obecnie najbliższą stacją kolejową z ruchem lokalnym i międzynarodowym jest stacja w Wodzisławiu Śląskim oddalona ok. 8 km. od miasta.

Handel

Miasto posiada własne targowisko miejskie, a także kilka supermarketów i dyskontów.

Hotele

• Gościniec Pszowski (dawniej Hotel Miejski)^[11], ul. Romualda Traugutta;
• Hotel Sportowy^[12], ul. Ignacego Jana Kraszewskiego 90.

Edukacja

Przedszkola

• Przedszkole Publiczne nr 1 im. Misia Uszatka, os. Grunwaldzkie, ul. Juranda ze Spychowa 1
• Przedszkole Publiczne nr 2, Osiedle Józefa Tytki 1
• Przedszkole Publiczne nr 3, ul. Generała Władysława Andersa 8
• Przedszkole Publiczne nr 4 (do 29 kwietnia 2009 r.: filia Przedszkola Publicznego nr 3), ul. Armii Krajowej 50

Szkoły podstawowe

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. kpt. Lucjana Szenwalda ul. Romualda Traugutta 12^[13]
• Szkoła Podstawowa nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi, ul. Karola Miarki 16
• Szkoła Podstawowa nr 3, ul. Armii Krajowej 56
• Szkoła Podstawowa nr 4, ul. niepodległości 99^[14] (dawniej gimnazjum)

Gimnazjum

• Gimnazjum, ul. Niepodległości 99 (teraz Szkoła Podstawowa nr 4 w Pszowie).

Szkoły ponadgimnazjalne

• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych (dawniej: Zespół Szkół Zawodowych), ul. Romualda Traugutta 32^[15]:
  • Liceum profilowane,
  • Technikum,
  • Zasadnicza Szkoła Zawodowa.

Miasto posiada także świetlicę środowiskową^[16].

Kultura

• Miejski Ośrodek Kultury w Pszowie^[17], ul. Romualda Traugutta 1
• Biblioteka Publiczna Miasta Pszowa (siedziba główna i dwie filie):
  • Biblioteka Publiczna, ul. Romualda Traugutta 1
    • filia Biblioteki Publicznej, Osiedle Józefa Tytki 9
    • filia Biblioteki Publicznej, Krzyżkowice, ul. Armii Krajowej 50
• Kino MOK Pszów, ul. Romualda Traugutta 1

Stowarzyszenia działające w mieście

Ta sekcja od 2011-11 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

• Stowarzyszenie „Pomóżmy sobie”;
• Ochotnicza Straż Pożarna w Pszowie;
• Ochotnicza Straż Pożarna w Krzyżkowicach;
• Towarzystwo Sportowe „Górnik Pszów”;
• Ludowy Klub Sportowy „Naprzód 37” Krzyżkowice;
• Towarzystwo Przyjaciół Pszowa:
  • Zespół Regionalny „Pszowiki”,
  • Sekcja Turystyki Rowerowej,
  • Konfraternia Rycerska Sua Sponte,
  • Koło Dzieci Niepełnosprawnych,
  • Zespół tańca z ogniem „Feniks”;
• Stowarzyszenie „Praworządność i rozwój”;
• Miejski Uczniowski Klub Sportowy „Jedynka”;
• Koło Gospodyń Wiejskich – Pszów;
• Koło Gospodyń Wiejskich – Krzyżkowice;
• Polski Związek Hodowców Gołębi Pocztowych – Koło Pszów;
• Wojewódzki Związek Pszczelarzy – Koło Pszów;
• Skat Klub Czarni Krzyżkowice;
• Skat Klub OSP Pszów;
• Stowarzyszenie Stanu Średniego;
• Polski Związek Krótkofalowców Sekcja Pszów;
• PCK Klub Honorowych Dawców Krwi przy KWK „Anna”;
• Chór Mieszany „Cecilianum” Krzyżkowice;
• Chór Mieszany „Cecylia” Pszów;
• Zespół Kameralny „Ad libitum”;
• Związek Harcerstwa Polskiego Komenda Hufca Ziemi Wodzisławskiej – Szczep SMOKI;
• Polski Związek Działkowców POD „Jedność”;
• Polski Związek Działkowców POD „Przyszłość”;
• Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych Koło Miejskie;
• Zespół taneczny „Diablo”;
• Zespół taneczny „Tornado”;
• Grupa teatralna „Desire”^[18].

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Najświętszego Serca Pana
  • parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
  • parafia Zmartwychwstania Pańskiego
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Pszów^[19]

Sport

(c) Daro998 z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Sztuczne lodowisko w Pszowie

Na terenie miasta znajdują się następujące obiekty sportowe:

• stadion Sportowy TS „Górnik Pszów” (płyta główna i 2 boiska treningowe);
• boisko LKS „Naprzód 37” Krzyżkowice;
• sztuczne lodowisko wraz z obiektami towarzyszącymi (korty tenisowe, skate park itp.);
• sale sportowe oraz boiska szkolne przy wszystkich szkołach;
• hala sportowa na terenie KWK Rydułtowy-Anna Ruch II;
• korty do tenisa ziemnego;
• oznakowane ścieżki rowerowe.

Trasy rowerowe

trasa rowerowa nr 316Y

• Przebieg: Olza – Odra – Rogowiec – Bluszczów – Buków – Lubomia – Światłowiec – Szybik – Zawada – Syrynka – Czyżowice – Gorzyce – Uchylsko – Gorzyczki – Turza Śląska – Turzyczka – Wodzisław Śląski
• Kolor: żółty
• Długość: 52 km

trasa rowerowa nr 317N

• Przebieg: Racibórz – Kornowac – Krzyżkowice – Pszów – Kokoszyce – Wodzisław Śląski – Radlin
• Kolor: niebieski
• Długość: 16,5 km

trasa rowerowa 317S

• Przebieg: Pszów – Zawada
• Kolor: czarny
• Długość: 3,7 km

trasa rowerowa nr 320C

• Przebieg: Rybnik – Orzepowice, Ośrodek „Kotwica” – Zebrzydowice – Blizowiec – Skraj Czernicy – Rydułtowy – Krzyżkowice – Światłowiec
• Kolor: czerwony
• Długość: 22 km

trasa rowerowa nr 321S

• Przebieg: Skraj Rydułtów – Pszowskie Doły
• Kolor: żółty
• Długość: 2 km

trasa rowerowa nr 322Z

• Przebieg: Skraj Rydułtów – Kalwaria – Pszowskie Doły – Skraj Krzyżkowiec
• Kolor: zielony
• Długość: 5 km

trasa rowerowa nr 323Y (Szlak pielgrzymkowy)

• Przebieg: Pszów – Os. Biernackiego – Głożyny – Radlin – Obszary – Jankowice Rybnickie
• Kolor: żółty
• Długość: 17,4km^[20]

Szlaki turystyczne

szlak krzyżkowicki (szlak przez Grodzisko Gołężyców)

• Przebieg: Grabówka – Grodzisko Gołężyców – Krzyżkowice
• kolor: niebieski
• Długość: 6 km

Honorowi obywatele oraz zasłużeni dla rozwoju miasta

Miasto Pszów posiada pięcioro honorowych obywateli. Są nimi:

• Henryk Rzodeczko – były długoletni Naczelnik Gminy Pszów (od 30 listopada 1945 r.);
• Jan Paweł II – papież (od 28 lutego 1998 r.);
• ks. Infułat Lucjan Lamża – lekarz (od 26 czerwca 2008 r.);
• ks. Prałat Józef Fronczek;
• Jan Wincenty Hawel - polski kompozytor, dyrygent i pedagog.

Miasto nadaje również odznakę „Zasłużony dla rozwoju miasta Pszów”. Zostali nią dotychczas uhonorowani:

• Kopalnia Węgla Kamiennego „Anna” w Pszowie
• ks. prof. dr hab. Jerzy Szymik
• Ochotnicza Straż Pożarna w Pszowie
• Orkiestra Dęta KWK „Anna” w Pszowie
• Henryk Topisz
• Maksymilian Hojka
• Zespół Muzyczny „Łzy”
• Franciszek Grzegorzek
• członkowie Pracowniczego Ogrodu Działkowego „Jedność”
• Ignacy Basztoń
• Zbigniew Kicka
• Adam Porwoł
• Ochotnicza Straż Pożarna w Krzyżkowicach
• Janina Szkudlińska
• ks. inf. Lucjan Lamża
• Jan Wincenty Hawel
• NSZZ Solidarność przy KWK „Anna”
• Klub Honorowych Dawców Krwi PCK przy KWK „Anna”

Prasa

• Pszowik
• Zeszyty Pszowskie
• Wiadomości Pszowskie

Miasta partnerskie

• Horní Benešov

Sąsiednie gminy

Kornowac, Lubomia, Radlin, Rydułtowy, Wodzisław Śląski

Zobacz też

• Pszów (stacja towarowa)
• Dekanat Pszów
• gmina Pszów
• Franciszek Chrószcz
• Kategoria:Ludzie związani z Pszowem
• Miasta w Polsce

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Historia kołem się toczy – Bolesław Mojżesz. rownet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-07-16)].
• Mapa ścieżek rowerowych na terenie miasta Pszów. pszow.enginepro.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-28)].
• Pszów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 259 .