Rada Ministrów w Polsce

Polska
Godło RP
Ten artykuł jest częścią serii:
Ustrój i polityka
Polski
Portal Polska

Rada Ministrów (zwyczajowo rząd) – konstytucyjny kolegialny organ władzy wykonawczej w Polsce.

Historia nazwy

Po raz pierwszy polski rząd został określony terminem „Rada Ministrów” w Konstytucji Księstwa Warszawskiego (1807). Ustawa Konstytucyjna Królestwa Polskiego (1815) zmieniła termin „Rada Ministrów” na „Rada Administracyjna”. Ponownie Radą Ministrów został nazwany rząd polski w dekrecie Rady Regencyjnej o tymczasowej organizacji władz naczelnych w Królestwie Polskiem [sic] z 3 stycznia 1918[1] i ta nazwa obowiązuje do dziś. Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów[2] równorzędnym określeniem tego organu jest słowo "Rząd".

Rada Ministrów według Konstytucji z 1997 r.

Organizacja

Zgodnie z obowiązującą Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów. W skład Rady Ministrów mogą być powoływani wiceprezesi Rady Ministrów oraz przewodniczący określonych w ustawach komitetów. Prezes oraz wiceprezesi Rady Ministrów mogą pełnić także funkcję ministra lub przewodniczącego komitetu (art. 147 Konstytucji).

Organizację i tryb pracy Rady Ministrów reguluje ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 o Radzie Ministrów[3].

Kompetencje

Rada Ministrów:

  • prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej (art. 146 ust. 1 Konstytucji),
  • kieruje administracją rządową (art. 146 ust. 3 Konstytucji),
  • w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach, na podstawie art. 146 ust. 4 Konstytucji, w szczególności:
    • zapewnia wykonanie ustaw,
    • wydaje rozporządzenia,
    • koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,
    • chroni interesy Skarbu Państwa,
    • uchwala projekt budżetu państwa,
    • kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu,
    • zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,
    • zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,
    • sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,
    • zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,
    • sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,
    • określa organizację i tryb swojej pracy.

Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa niezastrzeżone dla innych organów państwowych oraz samorządu terytorialnego (art. 146 ust. 2 Konstytucji).

Procedura utworzenia

Obowiązująca Konstytucja przewiduje następującą procedurę utworzenia rządu[4]:

  • Zasadnicza procedura
    • W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów:
      • Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, tj. wskazuje osobę (zwykle wytypowaną wcześniej przez partię polityczną mającą większość w Sejmie lub koalicję partii), która otrzymuje misję sformowania rządu (art. 154 ust. 1 zd. 1 in principio Konstytucji).
      • Osoba desygnowana na Prezesa Rady Ministrów przedstawia Prezydentowi skład Rady Ministrów (art. 154 ust. 1 zd. 1 in fine Konstytucji).
      • Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów oraz pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera przysięgę od nowo powołanej Rady Ministrów (art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji).
    • W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 154 ust. 2 Konstytucji).
  • I procedura rezerwowa
    • W razie niepowołania Rady Ministrów w przedstawionym wyżej trybie lub nieudzielenia jej wotum zaufania przez Sejm, w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w art. 154 ust. 1 lub 2 Konstytucji, Sejm wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera od niej przysięgę (art. 154 ust. 3 Konstytucji).
  • II procedura rezerwowa
    • W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Konstytucji Prezydent w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę (art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji). (W praktyce ustrojowej, 11 czerwca 2004, doszło uprzednio do desygnowania Prezesa Rady Ministrów na podstawie art. 154 ust. 1 zd. 1 Konstytucji.)
    • W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 155 ust. 1 zd. 2 Konstytucji).
    • W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w art. 155 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory (art. 155 ust. 2 Konstytucji).

Zgodnie z art. 158 ust. 1 in fine Konstytucji, możliwe jest także powołanie nowej Rady Ministrów w trybie tzw. konstruktywnego wotum nieufności. Sejm wyraża Radzie Ministrów votum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek złożony przez co najmniej 46 posłów, w którym imiennie powinien być wskazany kandydat na Prezesa Rady Ministrów. W sytuacji przyjęcia takiej uchwały przez Sejm, Prezydent ma obowiązek przyjąć dymisję Rady Ministrów, a następnie – zdaniem niektórych – powierzyć jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu wyboru nowego rządu i powołać wskazanego w uchwale o wotum nieufności kandydata na Prezesa Rady Ministrów, co rozpoczyna zasadniczą procedurę powoływania Rady Ministrów. Według innej interpretacji, po przyjęciu dymisji Rady Ministrów, Prezydent ma powołać Prezesa Rady Ministrów wskazanego w uchwale Sejmu i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów, jednak tak powołana Rada Ministrów nie musi już się ubiegać o wotum zaufania.

Dymisja Rady Ministrów

Prezydent obligatoryjnie przyjmuje dymisję Rady Ministrów:

  • na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu (art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji),
  • w razie niewyrażenia jej przez Sejm wotum zaufania w II procedurze rezerwowej (w trybie art. 154 ust. 2 lub art. 155 ust. 1 Konstytucji),
  • w razie wyrażenia jej przez Sejm konstruktywnego wotum nieufności w trybie art. 158 ust. 1 Konstytucji,
  • w razie śmierci Prezesa Rady Ministrów (interpretacja wyprowadzona z art. 147 ust. 1 Konstytucji).

Natomiast fakultatywnie Prezydent może wyrazić zgodę na dymisję Rady Ministrów w sytuacji, gdy jej przyczyną jest wyłącznie rezygnacja Prezesa Rady Ministrów (art. 162 ust. 2 pkt 3 Konstytucji). Sytuacja odmowy przyjęcia dymisji w takim przypadku miała miejsce 6 maja 2005, kiedy prezydent Kwaśniewski nie przyjął dymisji drugiego rządu Marka Belki.

Prezydent Rzeczypospolitej, przyjmując dymisję Rady Ministrów, powierza jej dalsze pełnienie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów. Przyjęcie dymisji Rady Ministrów, jak i odmowa jej przyjęcia następuje postanowieniem Prezydenta RP publikowanym w Monitorze Polskim, a wchodzącym w życie z chwilą podpisania.

Śmierć Prezesa Rady Ministrów

Obowiązujące przepisy ustrojowe nie regulują następstw prawnych śmierci urzędującego Prezesa Rady Ministrów.

Art. 6 ustawy o Radzie Ministrów z 1996 reguluje stan fizycznej nieobecności premiera na posiedzeniu rządu lub też jego czasową niemożność wykonywania obowiązków np. z powodu choroby. Wówczas z mocy prawa Radą Ministrów kieruje jej wiceprezes wcześniej wyznaczony przez premiera lub jeden z ministrów, w wypadku gdy rząd funkcjonuje bez wicepremierów. Wiceprezes Rady Ministrów wykonuje, w imieniu Prezesa Rady Ministrów, zadania i kompetencje w zakresie powierzonym przez Prezesa Rady Ministrów.

Należy uznać jednak, że śmierć Prezesa Rady Ministrów powoduje dymisję całej Rady Ministrów, która może istnieć tylko pod przewodnictwem określonej osoby[5].

Odpowiedzialność konstytucyjna

Członkowie Rady Ministrów (również Prezes) ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za:

  • naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania (art. 156 ust. 1 Konstytucji),
  • popełnienie przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem.

Odpowiedzialność konstytucyjna ma charakter indywidualny, egzekwować ją można tylko od każdego członka Rady Ministrów z osobna.

Wnioskować w tej sprawie może Prezydent lub grupa 115 posłów. Wniosek kierują oni na ręce Marszałka Sejmu, który przekazuje go Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej w celu zbadania zasadności. Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej przekazuje sprawozdanie oraz końcowy wniosek na posiedzenie plenarne Sejmu, gdzie odbywa się głosowanie – postawienie członka Rady Ministrów w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu wymaga większości kwalifikowanej 3/5 ustawowej liczby posłów.

Postępowanie przed Trybunałem Stanu jest dwuinstancyjne: w I instancji Trybunał Stanu orzeka w składzie przewodniczący + 4 członków, natomiast jako organ odwoławczy (II instancji) przewodniczący + 6 członków (z wyłączeniem tych, którzy orzekali w I instancji). Przy postępowaniu stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego. Sankcjami są:

  • utrata zajmowanego stanowiska,
  • a w przypadku popełnienia deliktu konstytucyjnego także:
    • utrata praw wyborczych,
    • utrata orderów i odznaczeń,
    • zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych lub organizacjach społecznych.

Powyższe kary egzekwowane za popełnienie deliktu konstytucyjnego mogą być orzeczone na okres od 2 do 10 lat, przy czym od wyroku nie przysługuje prezydenckie prawo łaski (art. 25 ust. 2 ustawy o Trybunale Stanu).

Organy wewnętrzne Rady Ministrów

Tematowi temu poświęcony jest rozdział 3 ustawy o Radzie Ministrów z 8 sierpnia 1996. Organy takie mogą zostać powołane przez Prezesa Rady Ministrów w drodze zarządzenia na wniosek członka Rady Ministrów lub z inicjatywy samego premiera. Organami takimi mogą być w szczególności:

Prezes Rady Ministrów, tworząc organy pomocnicze, określa jednocześnie ich nazwę, skład, zakres działania oraz tryb postępowania (np. Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego). Innymi organami pomocniczymi, o których mówi ustawa mogą być powoływane w drodze rozporządzenia komisje do opracowywania projektów kodyfikacji określonych dziedzin prawa, komisje wspólne, w skład których wchodziliby członkowie rządu oraz reprezentanci określonych instytucji lub środowisk, których rozpatrywana sprawa by dotyczyła. Przy Prezesie Rady Ministrów działa także Rada Legislacyjna oraz Rządowe Centrum Legislacji.

Skład

ZdjęcieImię i nazwiskoFunkcja w Radzie Ministrów
Mateusz Morawiecki Prezes Rady Ministrów (cropped).jpgMateusz Jakub MorawieckiPrezes Rady Ministrów
Piotr Gliński portret.jpgPiotr Tadeusz GlińskiWiceprezes Rady Ministrów,
Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego,
Przewodniczący Komitetu do spraw Pożytku Publicznego
Jacek Sasin Sejm 2016.JPGJacek Robert SasinWiceprezes Rady Ministrów,
Minister Aktywów Państwowych
Henryk Kowalczyk.pngHenryk KowalczykWiceprezes Rady Ministrów,
Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Mariusz Błaszczak portret.jpgMariusz BłaszczakWiceprezes Rady Ministrów,
Minister Obrony Narodowej
Waldemar Buda (2021).jpgWaldemar Grzegorz BudaMinister Rozwoju i Technologii
Andrzej Adamczyk.jpgAndrzej Mieczysław AdamczykMinister Infrastruktury
Zbigniew Rau.jpgZbigniew Włodzimierz RauMinister Spraw Zagranicznych
Michał Dworczyk Sejm 2016.JPGMichał Paweł DworczykMinister – członek Rady Ministrów
Mariusz Kamiński 2019.jpgMariusz KamińskiMinister Spraw Wewnętrznych i Administracji
Magdalena Anna RzeczkowskaMinister Finansów
Anna MoskwaMinister Klimatu i Środowiska
Marlena Magdalena MalągMinister Rodziny i Polityki Społecznej
Przemysław Czarnek Sejm 2019.jpgPrzemysław CzarnekMinister Edukacji i Nauki
Grzegorz Paweł PudaMinister Funduszy i Polityki Regionalnej
Łukasz Schreiber Sejm 2016.JPGŁukasz Paweł SchreiberMinister – członek Rady Ministrów
Adam-niedzielski-ekonomista-manager.jpgAdam Wojciech NiedzielskiMinister Zdrowia
Szymon Szynkowski vel SękMinister do spraw Unii Europejskiej
Zbigniew Ziobro - 2019 (48085697621) (cropped).jpgZbigniew Tadeusz ZiobroMinister Sprawiedliwości
Kamil Bortniczuk odbiera zaświadczenie o wyborze na posła IX kadencji.JPGKamil BortniczukMinister Sportu i Turystyki
Włodzimierz TomaszewskiWłodzimierz TomaszewskiMinister – członek Rady Ministrów
Zbigniew Hoffmann.JPGZbigniew Grzegorz HoffmannMinister – członek Rady Ministrów
Michał Wójcik.jpgMichał Marek WójcikMinister – członek Rady Ministrów
Agnieszka Ścigaj Sejm 2016.JPGAgnieszka ŚcigajMinister – członek Rady Ministrów
Marek Kuchciński (5-11-18).jpg
Marek KuchcińskiMinister - członek Rady Ministrów

Galeria


Przypisy

  1. Dz.U. z 1918 r. nr 1, poz. 1
  2. Dz.U. z 2022 r. poz. 1188, ze zm.
  3. a b Dz.U. z 2022 r. poz. 1188
  4. Ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483, ze zm.).
  5. L. Garlicki, Polskie Prawo Konstytucyjne, Warszawa 2011.

Bibliografia

  • Lech Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, wyd. 9., Warszawa 2005, s. 289–318 ISBN 83-7206-122-X.
  • Bogusław Banaszak, Egzekutywa w Polsce – stan obecny i uwagi de lege fundamentali ferenda, „Przegląd Sejmowy” 2006, nr 3, s. 9–27 ([1])
  • Paweł Sarnecki, Prawo konstytucyjne RP, wyd. 6., Warszawa 2005, s. 293–340, 426–443 2006, ISBN 83-7387-568-9.

Media użyte na tej stronie

Herb Polski.svg
Uproszczony obraz godła Polski; oficjalne godło: Coat of arms of Poland-official.png
Michał Dworczyk Sejm 2016.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Poseł Michał Dworczyk w Sejmie
Rząd Donalda Tuska.jpg
Autor: Archiwum Kancelarii Prezydenta RP, Licencja: GFDL 1.2
Rząd Donalda Tuska w czasie zaprzysiężenia w Pałacu Prezydenckim.
Szymon Szynkowski vel Sęk 2.jpg
(c) Gov.pl, CC BY 3.0 pl
Szymon Szynkowski vel Sęk, Sekretarz stanu MSZ ds. polityki europejskiej, Polonii oraz dyplomacji publicznej i kulturalnej
Mariusz Kamiński 2019.jpg
Autor: Kancelaria Premiera from Poland, Licencja: PDM-owner
Konferencja prasowa premiera Mateusza Morawieckiego i ministra Mariusza Kamińskiego.
Adam-niedzielski-ekonomista-manager.jpg
Autor: Horenst2, Licencja: CC BY-SA 4.0
Adam Niedzielski - polski ekonomista
Mariusz Błaszczak portret.jpg
Autor: Kancelaria Premiera, Licencja: PDM-owner
Mariusz Błaszczak. Minister obrony narodowej
Anna Moskwa.jpg
(c) Gov.pl, CC BY 3.0 pl
wiceminister Anna Moskwa
Łukasz Schreiber Sejm 2016.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Poseł Łukasz Schreiber w Sejmie
Przemysław Czarnek Sejm 2019.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Poseł Przemysław Czarnek w Sejmie
Andrzej Adamczyk.jpg
Autor: Kancelaria Premiera, Licencja: PDM-owner
Andrzej Adamczyk. Minister infrastruktury.
Marek Kuchciński (5-11-18).jpg
Autor: Łukasz Błasikiewicz (Kancelaria Sejmu), Licencja: CC BY-SA 4.0
Oficjalna wizyta Marszałka Sejmu w Gruzji
Mateusz Morawiecki Prezes Rady Ministrów (cropped).jpg
Autor: Kancelaria Premiera, Licencja: PDM-owner
Mateusz Morawiecki Prezes Rady Ministrów
Zbigniew Rau.jpg
Autor: Vargunn, Licencja: CC BY-SA 4.0
Zbigniew Rau
Zbigniew Hoffmann.JPG
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Święto Niepodległości - Poznań, 11.11.2017 r., wojewoda wielkopolski Zbigniew Hoffmann.
Zbigniew Ziobro - 2019 (48085697621) (cropped).jpg
Autor: Adam Guz/ KPRM - Kancelaria Premiera from Poland, Licencja: PDM-owner
Premier Mateusz Morawiecki podczas wspólnej konferencji z minister przedsiębiorczości i technologii Jadwigą Emilewicz i ministrem sprawiedliwości Zbigniewem Ziobro ogłosił dziś projekty przyjęte na Radzie Ministrów dotyczące ustawy antylichwiarskiej i wsparcia przemysłu energochłonnego.
Włodzimierz Tomaszewski Sejm 2019.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Poseł Włodzimierz Tomaszewski w Sejmie
Waldemar Buda (2021).jpg
Autor: Andrzej Wiktor/Fratria, Licencja: CC BY-SA 4.0
Wiceminister funduszy i polityki regionalnej Waldemar Buda
Henryk Kowalczyk.png
Autor: Kancelaria Premiera, Licencja: PDM-owner
Henryk Kowalczyk. Minister środowiska.
Jacek Sasin Sejm 2016.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Poseł Jacek Sasin w Sejmie
Sala im. Andrzeja Frycza Modrzejewskiego.jpg
Autor: Kanclerz99, Licencja: CC BY-SA 4.0
Sala im.Andrzeja Frycza Modrzejewskiego, W tej sali odbywają się posiedzenia Rady Ministrów
Ławy rządowe Sala Posiedzeń Sejmu.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Ławy rządowe na Sali Posiedzeń Sejmu
Grzegorz Puda.png
(c) Gov.pl, CC BY 3.0 pl
wiceminister Grzegorz Puda
Kamil Bortniczuk odbiera zaświadczenie o wyborze na posła IX kadencji.JPG
Autor: Sejm RP, Licencja: CC BY 2.0
Kamil Bortniczuk (polityk, urzędnik i samorządowiec) odbiera w Sejmie RP zaświadczenie o wyborze na posła IX kadencji.
Marlena Maląg.jpg
(c) Gov.pl, CC BY 3.0 pl
Marlena Maląg, Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej
Michał Wójcik.jpg
Autor: Artur Ślęzak, Licencja: CC BY 3.0
Zdjęcie Posła ze strony sejmu
Agnieszka Ścigaj Sejm 2016.JPG
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Posłanka Agnieszka Ścigaj w Sejmie
Piotr Gliński portret.jpg
Autor: Kancelaria Premiera, Licencja: PDM-owner
Piotr Gliński. Wiceprezes Rady Ministrów, minister kultury i dziedzictwa narodowego, przewodniczący Komitetu do spraw pożytku publicznego.