Ratusz w Poznaniu

Ratusz w Poznaniu
Symbol zabytku nr rej. A-7 z 24.03.1971, 242 z 12.03.1930[1]
Ilustracja
Ratusz widziany z ulicy Woźnej
Państwo

 Polska

Miejscowość

Poznań

Adres

Stary Rynek 1[2]

Typ budynku

Ratusz

Styl architektoniczny

renesans, pierwotnie gotyk

Architekt

Giovanni Battista di Quadro – przebudowa w stylu renesansowym w okresie 1550-1560

Kondygnacje

10 (razem z wnętrzem wieży)

Ukończenie budowy

około 1300

Ważniejsze przebudowy

przełom XV i XVI wieku, 1550-1560, 1781-1784

Zniszczono

1945 (częściowo)

Odbudowano

1945-1954

Właściciel

Skarb Państwa

Położenie na mapie Poznania
Mapa konturowa Poznania, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ratusz w Poznaniu”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Ratusz w Poznaniu”
Ziemia52°24′31″N 16°56′03″E/52,408611 16,934167

Ratusz w Poznaniurenesansowy budynek stojący na poznańskim Starym Rynku, pełniący niegdyś funkcję ratusza. Z wieży ratuszowej codziennie odgrywany jest hejnał Poznania.

Historia

Kontrakt między władzami miasta Poznania a Giovanno Battista Ouadro o przebudowę poznańskiego ratusza z 1550 r. (ze zbiorów Archiwum Państwowego w Poznaniu)
Ratusz przed rokiem 1910
Ratusz około 1929 roku

Ratusz w Poznaniu po raz pierwszy pojawił się w dokumentach w 1313 roku jako Domus consulum. Jego budowę zakończono około 1300 r. za panowania Wacława II Czeskiego. Był to jednopiętrowy gotycki budynek wzniesiony na planie kwadratu. Z tego okresu zachowały się piwnice. Rozbudowano go w XV wieku. W 1504-1508 przebudowano wnętrza. Wieżę wzniesiono na przełomie XV i XVI wieku na ówczesnym północno-zachodnim narożniku. W 1536 w mieście wybuchł wielki pożar, który strawił również ratusz. W latach 1540-1542 remontowano budynek, a w szczególności wieżę. Mimo to jej stan nadal groził katastrofą. W 1550 Rada Miejska podpisała umowę na gruntowną przebudowę, połączoną z rozbudową ratusza, z tesyńskim architektem Janem Baptystą di Quadro z Lugano. Prace nad rozbudową trwały do 1560 r. Di Quadro podwyższył budynek o jedną kondygnację, rozbudował w kierunku zachodnim, dodał attykę i trzykondygnacyjną loggię. Podczas tego remontu zamówiono u mistrza ślusarskiego Bartłomieja Wolffa z Gubina nowy zegar, który posiadał trzy pełne tarcze i jedną pół tarczę oraz „urządzenie błazeńskie, mianowicie dwa koziołki, które mają się trykać przed każdym biciem godzin”[3]. Zegar zainstalowano w 1551 r. W 1675 r. piorun uderzył w wieżę, niszcząc ją wraz z zegarem i koziołkami. Odbudowana w 1690 r. wznosiła się na 90 m. Jej hełm zniszczył huragan i burza w 1725[4]. W latach 1781-1784 dzięki staraniom Komisji Dobrego Porządku ratusz poddano gruntownej renowacji[5]. Otrzymał wówczas kształt, który zasadniczo prezentuje do dziś. Wieżę zwieńczono klasycystycznym hełmem projektu Bonawentury Solariego, a wykonania Antoniego Höhne[a]. Na szczycie umieszczono białego orła (o wymiarach: rozpiętość skrzydeł 2 m, wysokość 1,8 metra). Na wschodniej elewacji Franciszek Cielecki namalował wizerunki królów z dynastii Jagiellonów, a pod wieżyczką środkową umieszczono kartusz z królewskimi inicjałami SAR (Sigismung Augustus Rex). Kolejny poważny remont przeprowadzono w latach 1910-1913, kiedy zniszczono renesansowe polichromie, zastępując je czarnym boniowaniem, uznając, że nie przystoją „poważnemu charakterowi miasta północnoniemieckiego”, jednak w 1913 r. na wieżę powróciły koziołki. Podczas walk o Poznań w 1945 r. ratusz poważnie ucierpiał. Wieża zawaliła się aż do czworobocznej gotyckiej podstawy, a wnętrze zostało uszkodzone przez wybuch bomby fosforowej. Renowację przeprowadzono w latach 1945-1954. Przywrócono wówczas renesansowy charakter elewacji, dodając jednak na attyce wśród innych sentencji jeden cytat z Konstytucji PRL. Orzeł, który przetrwał II wojnę światową w ukryciu, powrócił na wieżę w 1947 r. Obecny mechanizm koziołków pochodzi z końca XX wieku (wymieniono go również w 1954). Koziołki bodą się codziennie o godzinie 12[6]. Wygląd jak najbliższy projektowi J.B. di Quadro ze zmianami powstałymi po remoncie Komisji Dobrego Porządku przywrócił remont, który trwał w latach 1992-2002. Ratusz w Poznaniu nie przynależy do miasta Poznania. Formalnie zarządza nim Muzeum Narodowe w Poznaniu[7].

Opis elewacji

Ściana frontowa

(c) Diego Delso, CC BY-SA 4.0
Ratusz nocą
Loggia ratusza
Archimedes

Fasada zwrócona jest na wschód – ku Warcie. Jej charakterystyczna, trójkondygnacyjna loggia jest bogato zdobiona. Między łukami arkad parteru znajdują się parami kobiece alegorie cnót:

  • cierpliwość (patientia) z owcą oraz roztropność (prudentia) z lustrem
  • miłość (charitas) z dwojgiem dzieci oraz sprawiedliwość (iustitia) z wagą i mieczem
  • wiara (fides) z kielichem i mieczem oraz nadzieja (spes) z kadzielnicą i słońcem
  • męstwo (fortitudo) ze złamaną kolumną oraz umiarkowanie (temperantia) przelewająca wodę z dzbana do misy

Ostatnią parę stanowią dwie sławne kobiety starożytności

  • Lukrecja (Lucrecia) ze sztyletem wymierzonym we własną pierś oraz Kleopatra (Cleapairi) z wężami oplatającymi ramiona.

Pomiędzy parterem a pierwszym piętrem biegnie fryz z łacińskim tekstem, będącym przestrogą dla sędziów. Ponad pierwszym piętrem biegnie pas medalionów z wielkimi postaciami starożytności:

Attykę zdobi poczet królów z dynastii Jagiellonów od Władysława II Jagiełły i Jadwigi Andegaweńskiej po Zygmunta II Augusta. Na osi symetrii znajduje się wieżyczka z zegarem połączonym z mechanizmem koziołków. Pod nim znajduje się monogram Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Inskrypcje na fasadzie ratusza

Frontowa ściana ratusza
Inskrypcje na poznańskim ratuszu
Inskrypcje na ścianie południowej

W 1999 roku podjęto decyzję o remoncie ratusza. Po remoncie na fasadzie znalazły się m.in. następujące łacińskie inskrypcje (nieco inne inskrypcje niż przed remontem, kiedy to ratusz zdobił np. cytat z Konstytucji PRL)[8]. Poniższy spis inskrypcji powstał na podstawie:Jacek Wiesiołowski: Ratusz. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2004/2. ISSN 01373552..

Ściana północna
POLONIA IN POZNANIA PRIMO FIDEM UNDE DICITUR POZNAN QUASI SE RECOGNOSCENS FIDELEMPolska w Poznaniu najpierw wiarę przyjęła, stąd mówi się „poznan” jako uznający się wiernym
PRIMO CIVITAS POZNANIENSIS EST LOCATA PER ILLUSTRES DUCES ET DOMINOS PRZEMISLAUM ET BOLESLAUM FRATRES UTERINOS ANNO DOMINI MILLESIMO CC QUINQUAGESIMO TERCIOmowa tutaj o lokacji i książętach lokujących Poznań w 1253 roku
OMNIS POTESTAS A DEO. ITAQUE QUI RESISTIT POTESTATI, DEO ORDINATIONI RESISTIT ET DAMNATIONEM SIBI ACQUIRITI. VIS AUTEM NON TIMERE POTESTATEM, BONUM FAC, SI AUTEM MALUM FECERIS TIME, NON ENIM SINE CAUSA GLADIUM PORTATfragmenty Listu św. Pawła do Rzymian 13:1-4: Wszelka zwierzchność jest od Boga. A tak kto się sprzeciwia zwierzchności, bożemu zrządzeniu się sprzeciwia i potępienie wieczne sobie jedna. A chcesz się nie bać zwierzchności, czyń dobrze. Jeśli źle będziesz czynił, bój się. Albowiem nie bez przyczyny miecz nosi.
GRATIAS AGAMUS DOMINO DEO NOSTRODzięki składajmy Panu Bogu naszemu
OPTIMAS CIVITATUM EST QUAE VIRS BONOS HABETNajlepsze z miast jest to, które posiada dobrych obywateli
TYRANUS FACIT QUOD PLACET, REX QUOD HONESTUM ESTTyran czyni, co mu się podoba, król to co jest uczciwe
UBI EST TEMMPERATA POTESTAS, IBI REGNUM EST DIUTURNUMGdzie umiarkowana władza, królowanie trwa długo
INICIUM SAPIENTIAE TIMOR DOMINIfragment Księgi Przysłów 9:10: Początkiem mądrości jest strach przed Panem
O FOELICES RESPUBLICAE SI IMPERENT DOCTI AUT SAPIENTIAE STUDEANT ILLARUM RECTORESO szczęśliwe rzeczpospolite, jeśli byłyby rządzone przez uczonych lub ich rządcy uczyli się mądrości
UBI PRAESES ERIT PHILOSOPHUS, IBIB CIVITAS ERIT FOELIXGdzie rządzący byłby filozofem, tam miasto byłoby szczęśliwe
QUOT MORES HOMINUM TOTDEM RESPUBLICAJakie obyczaje ludzi, tak rzeczpospolita
NIHIL IN REBUS HUMANIS DIFFILIUS QUAM BENE IMPERENic nie jest trudniejsze w sprawach ludzkich, jak dobrze rządzić
NON BENE PRO TOTO LIBERTAS VENDITUR AURONie jest dobrą rzeczą sprzedawać wolność choćby za całe złoto
Ściana zachodnia
PAX OPTIMA RERUMPokój najlepszą z rzeczy
PACEM AMANTES DEUM QUI EST AUTOR PACIS AMANTKochający pokój kochają Boga, który jest twórcą pokoju
DULCE BELLUM INEXPERTISSłodka wojna niedoświadczonym
QUI DESIDERAT PACEM PRAEPARET BELLUMKto pragnie pokoju, niech się gotuje do wojny
FOELIX CIVITAS QUE TEMPORE PACIS BELLA NUTRITSzczęśliwe miasto, które w czasie pokoju przygotowuje się do wojny
NISI DOMINUS CUSTODIERIT CIVITATEM FRUSTRA VIGILAT QUI CUSTODIT EAMfragment Psalmu 127: „Jeżeli Pan miasta nie ustrzeże, strażnik czuwa daremnie”
PAX INIQUSSIMA BELLO IUSTISSIMO PRAEFERENDAPokój najbardziej niesprawiedliwy lepszy od wojny najsprawiedliwszej
QUANTO MAIOR EST FORTUNA TANTO MINUS EST SECURAIm większym szczęściem darzy nas fortuna, tym mniej jest pewne
PRAECIPITIS CONSILII COMES EST POENITENTIAPochopnej radzie towarzyszem będzie kara
PULCHRITUDO CIVITATIS CONCORDIAPięknem miasta jest zgoda
IN CIVITATE CONCORDIA IDEM EST QUOD HARMONIA IN MUSICAW mieście zgoda jest tym samym, co harmonia w muzyce
SI INCOLE BENE MORATI SUNT, BENE MUNITUM EST OPPIDUMJeśli mieszkańcy są dobrych obyczajów, dobrze bronione jest miasto
UT VIRTUS CIVIUM SIC FLOREAT URBIS FORTUNAJak cnota mieszczan, tak zakwitnie fortuna miasta
CONCORDIA PARVAE RES CRESUNT, DISCORDIA MAXIME DILABUNTURZgodą wielkie rzeczy wzrastają, niezgodą największe przepadają
QUOD COMMODAVIT FORTUNA TOLLET, QUOD MUTUAVIT FORTUNA REPETITCzego użyczyła fortuna, odbierze, co odmieniła fortuna, powróci
QUOD PARAVERIT VIRTUS RETINEBIS, INVIDIAM VIRTUTE SUPERACo zgotowała cnota, odzyskasz, zawiść cnotą przewyższaj
ANTIDOTUM VITAE PATIENTALekarstwem na życie jest cierpliwość
Ściana południowa
VERACI CREDITUR ET MENTIENTI, MENDACI NON CREDITUR ET IURATOPrawdomównemu wierzy się i gdy kłamie, temu który zmyśla, nie uwierzą nawet pod przysięgą
SI AD NATURAM VIVES, NUNQUAM ERIS PAUPER, SI AD OPINIONEM NUNQUAM ERIS DIVES. NATURA ENIM EXIGUUM DESIDERAT, OPINIO AUTEM IMMENSUMJeśli zgodnie z naturą żyjesz, nigdy nie będziesz ubogi, jeśli dla sławy, nigdy nie będziesz bogaty. Natura bowiem niewiele wymaga, sława zaś nieskończenie wiele.
ILLAM SENEX RETINEBO FIDEM IN QUA PUER SUM NATUSTę w swej starości utrzymam wiarę, w jakiej się jako chłopiec narodziłem
SENECTUS LAUDABILIS DUOBUS QUASI SCIPIONIBUS NITITUR: RECORDATIONS VITAE HONESTAE ANTEACTAE ET SPE VITAE MELIORISChwalebna starość opiera się na dwóch niejako podporach: świadomości przeżytego dobrego życia i nadziei na lepsze życie
SAPIENTIA VITAE CUSTOS, ORNATUS VITAE TEMPERANTIA, AMICOS FECIT BENEVOLENTA, FUNDAMENUTM FAMAE IUSTITIAMądrość strażniczką życia, ozdobą życia umiarkowanie, przyjaciół przysparza życzliwość, fundamentem sławy sprawiedliwość
NON SAPIAS PLUS QUAM NECESSE ESTNie rozmyślaj więcej niż to jest konieczne
BONORUM LABORUM FRUCTUS GLORIOSUSDobrych prac owoc jest chwalebny
MORS ET TEMPUS VORANT OMNIAŚmierć i czas pochłaniają wszystko
AERIS ALIENI COMES MISERIATowarzyszem długów nędza
Ściana wschodnia
FACITE IUDICIUM ET JUSTITIAM VI OPRESSUM LIBERATE DE MANU CALUMNIANTIS ADVENAM PUPILUM VIDUAM NOLITE CONTRISTARE NEC POTENTIA TURPITER NEC METU RECTUM JUDICIUM REFRINGATUR.Czyńcie sąd i sprawiedliwość siłą uciśnionego i uwalniajcie z ręki potwarcy. Przybysza, sieroty, wdowy nie zasmucajcie. Ani moc, ani strach niech nie powstrzymują haniebnie słusznego sądu.

Opis wnętrz

Wnętrze ratusza zajmuje obecnie Muzeum Historii Miasta Poznania, będące oddziałem poznańskiego Muzeum Narodowego.

Piwnice

Powstały na przełomie XIII i XIV wieku. Pierwotnie było to jedno pomieszczenie o sklepieniu krzyżowo-żebrowym, wspartym na jednej, stojącej na środku kolumnie. Obecnie podzielone na cztery sale. W zwornikach znajdują się herb Poznania (skrzyżowane klucze) i biały lew z podwójnym ogonem w postawie bojowej – herb Czech, pochodzący z czasów Wacława II. Do XVII wieku izba pełniła funkcję magazynu kupieckiego, później (w XVII i XVIII wieku) znajdowało się tu więzienie z salą tortur. W XIX i na pocz. XX wieku były to pomieszczenia restauracji. W latach 1892-1898 restaurację prowadził Władysław Fischbach[9], a w latach 1898-1909 Franciszek i Maria Koplińscy[10]. Do 1997 używane dotychczas muzeum piwnice, obecnie są w remoncie.

Parter

Izby na parterze powstały pierwotnie w stylu gotyckim, zostały przebudowane w stylu renesansowym przez G.B. di Quadro, jedynie w jednej zachowało się pierwotne sklepienie. Architekt dobudował również dwie izby ze sklepieniami lunetowymi. Pierwotnie mieściło się tu między innymi miejskie archiwum.

Pierwsze piętro

Pierwsze piętro stanowiło zawsze najbardziej reprezentacyjny poziom ratusza. To tu mieściła się siedziba władz miejskich. Mieszczą się na nim najwspanialsze pomieszczenia ratusza.

Wielka Sień

Wielka Sień ratusza - sklepienie żaglaste

Nazywana również Salą Wielką – renesansowa sala, dzieło Jana Baptysty di Quadro. Pierwotnie służyła jako miejsce obrad sądu miejskiego w sprawach zagrożonych najwyższymi wyrokami, głównie kryminalnymi. Nad wejściem do niej znajduje się fragment z Polityki Arystotelesa: Rada niewiasty jest ułomna, chłopca zaś niedoskonała, dopiero starość jest w radach pożyteczna, od strony Sali zaś widnieje cytat z psalmu 37: Usta sprawiedliwego głoszą mądrość i język jego głosi co słuszne. W Sali zachowało się oryginalne sklepienie żaglaste z lunetami, wsparte na dwóch filarach i konsolach przyściennych. Kasetony oraz piaskowcowe filary pokrywa ornament; na suficie jest to sgraffito. W kasetonach w północnej części sali znajdują się polichromowane stiukowe dekoracje przedstawiające:

Na niższych kasetonach znajdują się herby:

Znaleźć tu można także podpisy artystów. Obok herbu Poznania widać narzędzia artysty, w tym dłuto i młotek oraz inicjały H. W., zaś pod herbem Sforzów znajduje się gmerk di Quaro. Opracowanie ideologiczne tych ozdób przypisuje się Józefowi Strusiowi lub Kasprowi Goskiemu.

W części południowej widnieją postaci zwierząt, zarówno realnych (słoń, lew, lampart, orzeł, nosorożec), jak też mitycznych (gryf, pegaz) oraz postaci bóstw symbolizujących ciała niebieskie: Słońce, Lunę (Księżyc), Merkurego, Wenus, Marsa, Jupitera (Jowisza) i Saturna. Układ tych postaci odzwierciedla układ ptolomejski.

Ponadto w kasetonach w kształcie krzyży znajdują się głowy:

Przy tej ostatniej znajduje się kolejny gmerk.

Na ścianie zachodniej znajdują się dwa portale z 1508 roku, które łączą w sobie cechy zarówno gotyku, jak i renesansu. Na obitych pozłacaną blachą drzwiach wyciśnięte są herby Czech, które być może pochodzą jeszcze z czasów Wacława II.

Wśród eksponatów uwagę zwracają wenecki globus z 1688 roku oraz popiersia rzymskich cesarzy z III i IV wieku wykopane we Włoszech w XVIII wieku

W sali tej odbywają się koncerty, a także udzielane są specjalnie uroczyste śluby.

Sala Królewska

Renesansowy kominek w Sali Królewskiej

Niegdyś równie bogato zdobiona jak Wielka Sień służyła jako miejsce obrad rady miejskiej, jednak została zniszczona podczas II wojny światowej. Odrestaurowano ją w 1954 roku. Do dnia dzisiejszego ocalał renesansowy kominek wykonany w piaskowcu z 1541 roku, w którym zamiast polan obejrzeć można kamienne kule armatnie. Pochodzi on jednak nie z ratusza, lecz z budynku Wagi Miejskiej, skąd przeniesiono go w końcu XIX wieku podczas rozbiórki wagi. Z 1536 roku pochodzi zaś portal, przeniesiony tu z kamienicy Stary Rynek 87. Nazwę swą sala zawdzięcza zdobiącym ją niegdyś portretom królów, obecne portrety pochodzą ze zbiorów Muzeum Narodowego.

Sala Sądowa

Sala Sądowa

W przeszłości służyła jako miejsce rozpatrywania mniejszych spraw sądowych. Zachowała ona pochodzące z renesansowej przebudowy sklepienie lustrzane. Zdobią je polichromie powstałe począwszy od drugiej połowy XVI wieku po pierwszą połowę XIX. Najstarsze jest przedstawienie Bolesława Pobożnego, a najmłodsze Przemysła I znajdujące się na osi sali.

Na ścianie północnej znajdują się alegorie kontynentów:

  • Azja – 2 połowa XVII wieku – kobieta z kadzidłem i głową lwa
  • Afryka – XVIII wiek – kobieta z sokołem
  • Europa – XVIII wiek – postać z głową konia
  • Ameryka – 1621 roku – Indianin w pióropuszu

Do przeszłości sali nawiązuje obraz na ścianie (na prawo od wejścia) Aeropagus Maioris Poloniae, przedstawiający alegorię Sądu Ziemskiego z roku 1726, pędzla Wacława Graffa. Pod oknami na wprost wejścia posąg Stanisława Augusta Poniatowskiego dłuta Augustyna Schöpsa wystawiony „za doznane łaski”, z 1783 roku.

Drugie piętro

Pierwotnie pełniło funkcje gospodarcze. Po zniszczeniach II wojny światowej odbudowano je, przystosowując do funkcji wystawienniczych. Stropy wzorowano na tych z kamienic przy Starym Rynku.

Orzeł z wieży ratusza

Orzeł z wieży Ratusza – stan po odnalezieniu w 1945

Po raz pierwszy na wieży orzeł pojawił w latach 1690-1692[11][4]. Współczesny orzeł został umieszczony na szczycie ratusza 19 lipca 1783[12]. Ma 180 cm wysokości, a jego skrzydła mają 2 metry rozpiętości[11][5]. Składa się z dwóch części miedzianej blachy[5], która jest nitowana. Wnętrze wypełniają puszki i monety oraz pamiątki[b][12]. Zostały one tam włożone podczas powstania orła, oraz podczas jego konserwacji w 1783, 1911[c][13] i 1947. Posiada również zachowane wcześniejsze części wieży zegarowej, które ocalały po katastrofie z 1725[11]. Został wykonany przez kotlarza Konrada Markusa za 100 złotych polskich. Orzeł oryginalnie był pomalowany na biało i na piersiach miał herby Ciołek i Rzeczypospolitej[14].

Podczas konserwacji w 1911 Niemcy umieścili nad orłem drewnianą złoconą koronę cesarską[13]. Została ona usunięta 1 maja 1919 przez trzech mieszkańców Poznania[13].

21 września 1939 orzeł został usunięty przez Niemców[d][15]. Umieszczono go najpierw w Ratuszu, następnie przy ul. Artyleryjskiej[e][15]. Stamtąd został przetransportowany na Cytadelę celem wywiezienia do Muzeum Wojskowego w Berlinie[f][15]. W wyniku niewyjaśnionych okoliczności[g] orzeł znalazł się z powrotem na ul. Artyleryjskiej[16]. Władze niemieckie nie były pewne w którym muzeum (w poznańskim czy berlińskim) powinien znajdować się orzeł[16]. Ostatecznie, 1 czerwca 1940, został przekazany do Muzeum Miejskiego w Poznaniu, gdzie polscy pracownicy zawinęli go w papier i przechowywali wśród obrazów przeznaczonych na wywiezienie[16]. 8 grudnia 1942 nadburmistrz Poznania nakazał przetransportować orła do wieży Ratusza[16]. 1 czerwca 1944, wraz z obrazami z Muzeum Miejskiego, orzeł został przeniesiony do Archiwum Miejskiego przy ul. Szewskiej 10[4].

Legendy związane z ratuszem

Legenda o koziołkach

Poznańskie koziołki
„Urządzenie błazeńskie”, czyli koziołki
Poznańskie Koziołki „ubrane” we flagi z okazji przyznania Polsce Piłkarskich Mistrzostw EURO 2012

Gdy mistrz ślusarski Bartłomiej ukończył swój zegar i miał go zaprezentować radzie miasta oraz wojewodzie, którego również zainteresowała ta uroczystość, miano jakoby wydać ucztę ku czci możnych panów. Podczas przygotowań do uczty nieuważny kuchcik spalił sarnią pieczeń, a nie chcąc, aby błąd wyszedł na jaw, ukradł na podmiejskiej łące dwa młode koziołki. Nie udało mu się jednak sprawy zatuszować, gdyż koziołki uciekły z kuchni i wbiegły na ratuszową wieżę. Ku uciesze gości zaczęły trykać się rogami (według jednej z wersji zwróciły uwagę zgromadzonych na malutki pożar, od którego mogło spłonąć miasto). Rozbawiony wojewoda darował winę kuchcikowi, koziołkom życie, a mistrzowi Bartłomiejowi nakazał dołączyć do mechanizmu owo „urządzenie błazeńskie”.

Legenda o Królu Kruków

Trębacz na wieży ratuszowej (kliknij aby powiększyć)

Pewnego dnia Bolko, syn trębacza z wieży ratuszowej, znalazł kruka z przestrzelonym skrzydłem. Chłopak ulitował się nad nim i wziął go do siebie, gdzie go pielęgnował. Pewnej nocy chłopca obudził karzełek w koronie i purpurowym płaszczu. Podziękował za okazaną dobroć i dał chłopcu małą złotą trąbkę, mówiąc, że ma jej użyć w razie niebezpieczeństwa. Po tych słowach zmienił się w kruka i odleciał. Kilka lat później, gdy Bolko zastąpił ojca na stanowisku ratuszowego trębacza, Poznań został zaatakowany przez obcą armię. Gdy napastnicy wdzierali się już na mury, młodzieniec przypomniał sobie o prezencie Króla Kruków. Wbiegł na wieżę ratusza i zaczął grać. Na horyzoncie zaczęły zbierać się czarne chmury, rosły z sekundy na sekundę, w pewnym momencie spostrzegł, że to nie chmury, lecz olbrzymie stada kruków, które spadły na atakującą armię, zmuszając ją do ucieczki. Cudowna trąbka zaginęła, gdyż Bolko upuścił ją z przerażenia, lecz pozostał hejnał. Należy tu również dodać, że wszystkie poznańskie jednostki lotnictwa w swoich znakach mają kruka[17].

Filatelistyka

Ratusz poznański był pierwszym polskim ratuszem, który ukazał się na znaczku pocztowym w Polsce. Pokazano go na następujących znakach:

  • znaczek o nominale 5 groszy z 1925 z czarnym nadrukiem „Port Gdańsk”, służący do korespondencji z terenu ówczesnego Wolnego Miasta Gdańska,
  • karta pocztowa z 1931 o wartości 15 groszy (element serii z Henrykiem Sienkiewiczem),
  • znaczek o nominale 1+5 złotych z 16 czerwca 1945 z okazji I Kongresu Pracowników Poczt i Telekomunikacji (nakład 60.000 egzemplarzy, proj. J. Wilczyk, znana jest odmiana nieząbkowana),
  • dwa znaczki o nominałach 40 i 60 groszy z 10 czerwca 1955 z okazji XXIV Międzynarodowych Targów Poznańskich,
  • dwa bloki znaczkowe o nominałach 2+1 zł i 3+1,50 zł z 7 lipca 1955 z okazji VI Ogólnopolskiej Wystawy Filatelistycznej w Poznaniu (proj. Czesław Kaczmarczyk),
  • jedna z dwu ilustrowanych kart pocztowych o wartości 40 groszy z 19 czerwca 1956 z okazji XXV Międzynarodowych Targów Poznańskich (nakład - 80.000 sztuk),
  • element serii dziesięciu kart pocztowych z 15 lutego 1961 o nominałach po 40 groszy na Tysiąclecie Państwa Polskiego,
  • 12-znaczkowy arkusik z okazji Dnia Znaczka w 1968, poświęcony wystawie „Tematica-Poznań 1968” (nominał - 60 groszy),
  • karta pocztowa z 13 października 1972 o nominale 40 groszy z okazji VI Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. Henryka Wieniawskiego (nakład - 204.800 sztuk),
  • dwa bloczki o nominałach 10+5 zł każdy z okazji Światowej Wystawy Filatelistycznej „Polska 73” (proj. W. Andrzejewski),
  • z tej samej okazji znaczek z ratuszem wydała Poczta Rumuńska[18].

Zobacz też

  • napad szlachty na ratusz poznański w 1692
Plan Starego Rynku
Waga miejska w PoznaniuRatusz w PoznaniuPałac Działyńskich w PoznaniuStudzienka Bamberki w PoznaniuFontanna Prozerpiny w PoznaniuPręgierz w PoznaniuMuzeum Instrumentów Muzycznych w PoznaniuPałac Górków w PoznaniuDomki budnicze w PoznaniuPałac Mielżyńskich w PoznaniuOdwach w PoznaniuPoznań, Stary Rynek, plan 2.png

Wybrane zabytki:

Legenda
Ratusz
Waga miejska
Domki budnicze
Odwach
Pałac Działyńskich
Pałac Mielżyńskich
Pałac Górków
Muzeum Instrumentów
Fontanna Prozerpiny
Studzienka Bamberki
Pręgierz


Uwagi

  1. Stosowana jest także pisownia „Antoni Heyna” (zob. Marian Mika: Orzeł nad Poznaniem w: Kronika Miasta Poznania nr 1/1945 s. 11).
  2. Przedmioty znajdujące się od 1690: relikwie świętych, Agnus Dei (płyta woskowa z wizerunkiem Baranka Bożego), różaniec z drewnianym krzyżykiem, arkusz papieru z kolorowymi rycinami 4 ewangelii i początki ewangelii w języku polskim (drukowane w Krakowie w 1682), drzeworyt z literami w kształcie krzyża; w 1783 dodano jeszcze dokument z nazwiskami rządzących i monety; w 1911: 2 dokumenty w języku niemieckim i gazety z 10 listopada 1911.
  3. Od 10 lipca 1911 do 10 listopada 1911; zdjęty orzeł nie miał jednego oka oraz był pokryty patyną.
  4. Pismo komisarza miasta do Budownictwa Naziemnego z dnia 20 września 1939 dotyczące natychmiastowego usunięcia orła.
  5. List komendanta wojennego do komisarza miasta z 9 października 1939.
  6. List komendanta wojennego z 29 listopada 1939.
  7. Niem. ganz überraschend.

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022, s. 155 [dostęp 2010-10-06].
  2. Muzeum Historii Miasta Poznania.
  3. Wielkopolska ciekawie. Poznańskie koziołki. Historia prawdziwa [dostęp 2020-03-21]
  4. a b c Marian Mika: Orzeł nad Poznaniem w: Kronika Miasta Poznania nr 1/1945 s. 10.
  5. a b c Marian Mika: Orzeł nad Poznaniem w: Kronika Miasta Poznania nr 1/1945 s. 11.
  6. Як козли пов'язані з першим міським годинником у Познані - poznan-future.eu, „poznan-future.eu”, 10 listopada 2022 [dostęp 2022-11-29] (ukr.).
  7. Poznański ratusz wróci do miasta?
  8. Jacek Wiesiołowski: Ratusz. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2004/2, s. 398. ISSN 01373552.
  9. Adressbuch der Stadt Posen sowie der Vororte Bartholdshof, Jersitz, St. Lazarus und Wilda. 1898
  10. Adressbuch der Provinzial Hauptstadt Posen – 1909
  11. a b c Jacek Wiesiołowski: Ratusz. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2004/2, s. 189. ISSN 01373552.
  12. a b Marian Mika: Orzeł nad Poznaniem w: Kronika Miasta Poznania nr 1/1945 s. 12.
  13. a b c Marian Mika: Orzeł nad Poznaniem w: Kronika Miasta Poznania nr 1/1945 s. 13.
  14. Jacek Wiesiołowski: Ratusz. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2004/2, s. 199. ISSN 01373552.
  15. a b c Marian Mika: Orzeł nad Poznaniem w: Kronika Miasta Poznania nr 1/1945 s. 8.
  16. a b c d Marian Mika: Orzeł nad Poznaniem w: Kronika Miasta Poznania nr 1/1945 s. 9.
  17. DZIEDZICTWO TRADYCJI. 31blot.sp.mil.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-15)]..
  18. Eligiusz Ristau, Ratusz poznański w filatelistyce, w: Mówią Wieki, nr 12/1981, s.19, ISSN 0580-0943

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Greater Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Greater Poland Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.70 N
  • S: 51.05 N
  • W: 15.68 E
  • E: 19.19 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
1945 Ratusz w Poznaniu - orzeł.png
Orzeł z wieży Ratusza w Poznaniu - stan po odnalezieniu w roku 1945
City hall in Poznań 08.JPG
Autor: Kapsuglan, Licencja: CC BY-SA 3.0
City hall in Poznań
Ratusz Poznan, ok. 1929.jpg
Stary Rynek w Poznaniu w okolicach PeWuKi, 1929r.
Posen Rathaus.jpg
Ratusz w Poznaniu
Ratusz Poznan inskrypcje South.jpg
Autor: Mika58, Licencja: CC BY-SA 3.0
Poznań Town Hall Side-Inscription South
A007-mns-design-ratusz-3.jpg
Autor: MNS Design, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Ratusz na Starym Rynku w Poznaniu (zabytek nr A 007)
Inskrypcje na fasadzie ratusza.JPG
Autor: Kapsuglan, Licencja: CC BY-SA 3.0
Łacińskie inskrypcje na fasadzie ratusza
Koziołki na ratuszu.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Poznań outline map.svg
Autor:

Oskarro. © użytkownicy OpenStreetMap.

Copyright użytkownicy UMP-pcPL., Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa lokalizacyjna Poznania
Koziolki EURO 2012.jpg
Koziołki ubrane we flagi z okazji EURO 2012
Archimedes Poznan.JPG
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Archimedes na Ratuszu w Poznaniu.
Poznan 10-2013 img10 Town hall.jpg
Autor: A.Savin, Licencja: CC BY-SA 3.0
Town hall in Poznań, Greater Poland
Poznan 28 ratusz.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Ayuntamiento, Poznan, Polonia, 2014-09-18, DD 67-72 HDR.jpg
(c) Diego Delso, CC BY-SA 4.0
Town hall, Poznan, Poland
Distinctive emblem for cultural property.svg Ta fotografia przedstawia zabytek wpisany do rejestru zabytków pod numerem ID 654353.
Muzeum Historii Miasta Poznania 15.jpg
Autor: Аимаина хикари, Licencja: CC0
Museum of the History of Poznań City (The Great Hall of Poznań City hall)