Religia asyryjska

Kamienna płytka odnaleziona w Aszur z przedstawieniem boga Aszura stojącego na lwie-smoku.

Religia asyryjska – system wierzeń mieszkańców Asyrii i towarzyszący im kult w okresie istnienia tego państwa od drugiej połowy III tysiąclecia p.n.e. do pierwszej połowy I tysiąclecia p.n.e. Religia asyryjska ma wiele wspólnych cech z religią babilońską, od podstawy systemu wierzeń do panteonu.

Idea religijna

W państwie asyryjskim, podobnie jak i w innych państwach starożytnego Bliskiego Wschodu, religia wyznaczała kierunki rozwoju życia politycznego, codziennego oraz duchowego. Religia asyryjska miała wspólne cechy z religią babilońską. Jej podstawy wywodziły się z Babilonii. Zapożyczone treści niemniej przechodziły twórcze przekształcenie. Także lokalny koloryt etniczny, warunki geograficzne i burzliwe dzieje państwa pozostawiły ślady swoich wpływów na asyryjski system wierzeń[1].

Panteon

Bogów wyobrażano jako wszechmocne i zazdrosne istoty nadprzyrodzone, wobec których gniewu człowiek był bezsilny. Każde bóstwo miało swój obszar, którym się opiekowało. Istniały bóstwa rodzime i obce, których boskości nie negowano.

Na czele panteonu asyryjskiego stało narodowe bóstwo Aszur, uważane za króla bogów (w tym babilońskiego Marduka). Przedstawiano go w ubraniu z ptasich piór, co być może było przeżytkiem starożytnego totemu asyryjskiego – gołębia. Za małżonkę Aszura uważano sumeryjską boginię Ninlil lub babilońską Isztar, czczoną pod dwoma postaciami: patronki przyrody (świątynia w Niniwie) i wojny (świątynia w Arbeli). Kult Isztar jako bogini natury został zapożyczony z Babilonii w okresie, gdy mieszkańcy Asyrii przeszli na osiadły tryb życia.

Wśród bóstw babilońskich Asyryjczycy otaczali szczególną czcią bóstwa nieba Anu i burzy Adada (podwójna świątynia w Aszur). Być może spowodowane to było tym, że dla górzystej Asyrii większe znaczenie miały opady deszczu z nieba niźli wody gruntowe, którym w południowej Mezopotamii patronował Enlil, stojący w hierarchii bóstw asyryjskich na niższej pozycji od Adada.

Wraz ze stworzeniem scentralizowanego państwa ziemska hierarchia została przeniesiona na świat nadnaturalny. Królestwo Aszura w wyobrażeniach Asyryjczyków odzwierciedlało hierarchię pałacową władcy asyryjskiego, któremu bóg udzielił pozwolenia na panowanie. A w każdym mieście naczelne lokalne bóstwo stawało na czele panteonu[1].

Kult

Oficjalne obrzędy, mitologia i teologia zostały niemal w całości zapożyczone z Babilonii. Asyryjska warstwa kapłańska kładła szczególny nacisk na zachowanie porządku w ceremoniach religijnych. Obowiązek udziału w nich i przestrzeganiu zasad rytuałów miał także król, uważany za symbol dobrobytu w państwie. Z drugiej strony obowiązek ten był jednym ze sposobów wywierania przez kapłanów nacisku na władzę[2].

Mimo iż kapłani dążyli do ujednolicenia wierzeń i wypracowania jednej wersji teologicznej, lokalna wiara w dalszym ciągu była silna. Bóstwa o podobnych atrybutach i przymiotach niekiedy były łączone w jedno. Ponieważ proces ten nie zawsze doprowadzano do końca, w rezultacie powstawało bóstwo o sprzecznych ze sobą przymiotach. Wśród niższych warstw społecznych rozpowszechnione były nieznane Babilończykom mity i legendy, których korzenie sięgały mitologii huryckiej[2].

Zachowane teksty religijne, pochodzące w dużej mierze z biblioteki Aszurbanipala, zawierają te same opisy obrzędów, co teksty babilońskie. Nieliczne tylko wzmianki w źródłach pisanych świadczą o tym, że niektóre teksty wykorzystywane były wyłącznie przez kapłanów asyryjskich[1].

Sztuka magiczna była jednym z elementów religii asyryjskiej. Do systemu wierzeń Asyrii weszła ona pod wpływem religii babilońskiej, gdzie magia była nader rozwinięta. W obu państwach była ona praktykowana na równi z kultem oficjalnym i dostępna dla szerokich mas[3].

Budownictwo sakralne

Rekonstrukcja zespołu pałacowo-świątynnego w Dur-Szarrukin, VIII wiek p.n.e.
Plan świątyni Aszura w Kar-Tukulti-Ninurta

Sakralne budownictwo asyryjskie zostało zapożyczone – za pośrednictwem Babilonii – od Sumeru i Akadu. Od początku II tysiąclecia p.n.e. w Asyrii zaczęto wznosić zigguraty. Badania archeologiczne wyjawiły częściowo zachowane zigguraty w miejscowościach Aszur, Dur-Szarrukin, Arbela, Kakzu, Kalchu, Kar-Tukulti-Ninurta, Tell Brak oraz Tell al-Rimah. Jeden (np. okręg sakralny Aszura w Kar-Tukulti-Ninurta) lub kilka ziguratów (np. zespół sakralny Anu i Adada w Aszur) z małą świątynią na wierzchołku i większą na dole z czasem zaczęto przekształcać w święte okręgi[4].

W odróżnieniu od świątyń babilońskich dolne świątynie ziguratów również uważano za mieszkania bóstw, tak jak i świątynie górne[5]. Wewnętrzna architektura świątyń asyryjskich przypominała domy mieszkalne, gdzie statua bóstwa w otoczeniu posągów króla i dostojników ustawiona była na podwyższeniu w podłużnej celli. W okresie nowoasyryjskim, gdy władza świecka stała się niedostępna zwykłym ludziom, dostęp do mieszkania bóstwa został utrudniony poprzez zmiany w rozplanowaniu powstających w tym czasie świątyń, które zaczęły stanowić jeden z elementów kompleksu pałacowego. Niemniej istniały też wyjątki. Dla przykładu, świątynia Nabu w Dur-Szarrukin znajdowała się poza obrębem okręgu sakralnego[6].

Na podstawie badań archeologicznych ustalono, że świątynie asyryjskie dzieliły się na trzy typy. Reprezentantem pierwszego jest świątynia Nabu w Dur-Szarrukin, poświęcona jednemu bóstwu. Układ architektoniczny zawierał sanktuarium, poprzeczny przedsionek, prostokątną cellę i zewnętrzny dziedziniec. Drugi rodzaj miał podobny układ przestrzenny co i typ pierwszy, z tą różnicą, że świątynia wchodziła w skład świętego okręgu. Wejście do świątyń z danego okręgu usytuowane było na wprost wspólnego dziedzińca. Górna świątynia znajdowała się na zigguracie. Typ trzeci to świątynia dwóch bóstw z parnymi przedsionkami, cellami i sanktuariami. Dziedziniec dla tego rodzaju świątyń był wspólny[7].

Przypuszcza się, że w Asyrii istniał jeszcze jeden typ budownictwa świątynnego – bit hilani, jednak brak na to potwierdzenia w badaniach archeologicznych[8].

W Asyrii budownictwo sepulkralne nie rozwinęło się na dużą skalę, ponieważ w religii Asyryjczyków nie przykładano wagi do losów człowieka po śmierci[9].

Administracja świątynna

Świątynna administracja Asyrii, jak i analogiczna struktura w Babilonii, wywodziła się z Sumeru. Początkowo kultem kierował starszy w rodzie, następnie władca. Na ostatnim etapie rozwoju administracja świątynna rozwinęła się w wielowarstwowy aparat pracowników kultu, z których każdy wykonywał określoną funkcję[10].

Przypisy

  1. a b c Д.Ч. Садаев, История древней Ассирии, Ч. 2, Культура древней Ассирии, Гл. 3, Ассиро-вавилонская религия. Философия и этика, [§ 1], Религиозные представления древних ассирийцев.
  2. a b Идеология и культура Ассирии, w: Всемирная история. Энциклопедия в 10-ти т., red. И. Лурье, М. Полтавский.
  3. Д.Ч. Садаев, История древней Ассирии, Ч. 2, Культура древней Ассирии, Гл. 3, Ассиро-вавилонская религия. Философия и этика, [§ 3], Колдовство и гадания.
  4. A. Mierzejewski, Sztuka starożytnego Wschodu, T. 1, s. 216.
  5. A. Mierzejewski, Sztuka starożytnego Wschodu, T. 1, s. 217.
  6. A. Mierzejewski, Sztuka starożytnego Wschodu, T. 1, s. 218.
  7. A. Mierzejewski, Sztuka starożytnego Wschodu, T. 1, s. 219–220.
  8. A. Mierzejewski, Sztuka starożytnego Wschodu, T. 1, s. 220.
  9. A. Mierzejewski, Sztuka starożytnego Wschodu, T. 1, s. 214.
  10. Д.Ч. Садаев, История древней Ассирии, Ч. 2, Культура древней Ассирии, Гл. 3, Ассиро-вавилонская религия. Философия и этика, [§ 2], Жречество.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Asur-Stier.PNG
Gott Ašur auf dem Stier stehend – Ausgrabungen aus Assur
Sargon II palace in Dur-Sharrukin.png
Palace of Sargon II in Dur-Sharrukin (reconstruction).
Assur temple Kar Tukulti.jpg
Autor: Udimu, Licencja: CC BY-SA 3.0
Plan of the Ashur temple at Kar Tukulti Ninurya; redrawn from Eikhoff, Kar Tukulti Ninurya, fig. 8