Republika Komi

Republika Komi

Республика Коми
Коми Республика

republika
(c) Anton Nikiforov, CC BY 3.0
Godło Flaga
Hymn:Коми Республикаса кып
Państwo	Rosja
Siedziba	Syktywkar
Kod ISO 3166-2	RU-KO
Zarządzający	Władimir Ujba
Powierzchnia	416 774 km²
Populacja (2021) • liczba ludności	813 859[1]
• gęstość	1,95 os./km²
Strefa czasowa	czas moskiewski, UTC +3:00
Języki urzędowe	rosyjski, komi
Położenie na mapie Rosji
Portal Rosja

Uchta w latach 50. XX wieku

Workuta

fragment parku w Workucie

tundra – typowy krajobraz kraju

rzeka Wym

rzeka Peczora

Komiacy – rdzenni mieszkańcy kraju

Komi (ros. i komi Коми), pełna nazwa Republika Komi (ros. Республика Коми, komi Коми Республика) – republika w składzie Federacji Rosyjskiej.

Geografia

Republika Komi leży po zachodniej stronie gór Ural, na północnym zachodzie Niziny Wschodnioeuropejskiej, w północno-wschodniej europejskiej części Rosji. Graniczy z Krajem Permskim, obwodami: archangielskim, kirowskim, swierdłowskim oraz z okręgami autonomicznymi: Nienieckim, Chanty-Mansyjskim i Jamalsko-Nienieckim.

Terytorium republiki zajmuje 415 900 km² (15. na terenie Rosji), zamieszkuje ją zaledwie 1 019 000 mieszkańców (54. na terenie Rosji), gęstość zaludnienia równa jest 2,44 osoby/km². Stolicą republiki jest Syktywkar, położony w południowo-zachodniej części republiki. Językami urzędowymi są język rosyjski i język komi.

Lasy zajmują ponad 70% terytorium republiki, a bagna około 15%.

Ponad 32 800 km² północnej części Republiki Komi jest pokryte dziewiczymi lasami Komi. Jest tu Peczorsko-Iłycki Rezerwat Biosfery, który wraz z Parkiem Narodowym „Jugyd Wa” został w 1995 wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Znajduje się tu też Park Narodowy „Kojgorodzkij”.

Strefa czasowa

Od 2014 r. Komi należy do moskiewskiej strefy czasowej (MSK). UTC +3:00 przez cały rok. Wcześniej, przed 27 marca 2011 roku, na terenie republiki obowiązywał czas standardowy (zimowy) strefy UTC+3:00, a czas letni – UTC+4:00.

Hydrologia

Rzeki

Większość obszaru Komi leży w dorzeczu dużych równinnych rzek: Wyczegdy, Łuzy, Mezeni i Waszki. Prócz rzek typu równinnego przez teren kraju płyną też rzeki górskie. Są nimi prawe dopływy Peczory, m.in. Unja, Iłycz, Podczerem, Szczugor i in.

Głównymi rzekami Komi są:

• Iżma
• Mezeń
• Peczora
• Sysoła
• Usa
• Waszka
• Wyczegda
• Wym

Od wieków rzeki Komi odgrywały znaczącą rolę przy zasiedlaniu i zagospodarowywaniu zarówno tego kraju, jak i regionów położonych dalej na wschód. Już w XII wieku przez obszar dzisiejszej republiki (określanej wówczas mianem) przebiegała tzw. wielka nowogrodzka droga do Jugry (tj. dzisiejszego Chanty-Mansyjskiego Okręgu Autonomicznego – Jugry) (ros. великий новгородский чрезкаменный путь в Югру), której znaczna część wiodła właśnie ułatwiającymi komunikację licznymi rzekami Komi.

Jeziora

Na terenie Komi znajduje się ponad 78 tysięcy jezior, które łącznie zajmują obszar ok. 4,5 tys. km², jednak 98% tych zbiorników wodnych to jeziora niewielkie, o powierzchni nieprzekraczającej 0,5 km².

Jeziora te podzielić można ze względu na pochodzenie, jak też ze względu na położenie. Pod względem genezy wśród lokalnych zbiorników wyróżnić można polodowcowe, krasowe, torfowiskowe i reliktowe. Z uwagi na lokalizację i związaną z tym faunę i florę jeziora dzielą się na tundrowe, tajgowe (leśne), górskie oraz zalewowe. Największe rozmiary posiadają reliktowe jeziora leśne, które jednak są na ogół płytkie; największą głębokość (do 50 m) mają jeziora górskie, które z kolei są niewielkie pod względem obszaru – rzadko przekraczają 1 km².

Największe jeziora

• Jezioro Sindorskie (ros. Синдорское озеро) – powierzchnia 35 km²
• Jezioro Jam (ros. Ям озеро) – powierzchnia 48,7 km²
• Wielkie Charbiejty (ros. Большое Харбейты) – powierzchnia 21 km², głębokość – do 17 m

Inne większe jeziora, ważne z gospodarczego, krajobrazowego lub ekologicznego punktu widzenia

• Jezioro Donty (Don) (powierzchnia – 4,6 km², długość – 20 km, średnia głębokość – 1,5 m)
• Jezioro Kadomskie (długość ok. 4 km, szerokość – 3,5 km)
• Jezioro Wad
• Jezioro Dodźskie
• Jezioro Wiejsakoty (powierzchnia – 6,3 km², długość – 3 km, szerokość – 0,6 km)
• Jezioro Wadybty
• Jezioro Smolne (Smolmoje)
• Jezioro Tielpos (górskie, głębokość 49,5 m, powierzchnia – 0,25 km²)
• Jezioro Długie (Dlinnoje) (górskie, głębokość 40–50 m)
• Jezioro Torgowoje (górskie, głębokość 40–50 m)

Bagna

Bagna zajmują ok. 7,7% powierzchni Komi, tj. 3,2 mln ha. Obszary te stanowią odrębne ekosystemy, silnie oddziałujące na tereny sąsiednie poprzez wpływ na poziom wód gruntowych, akumulację wilgoci i oczyszczanie wód z zanieczyszczeń, a także jako miejsca lęgowe licznych gatunków ptaków.

Największe bagna:

• Bagno usińskie (Усинское болото) – 139,190 ha
• Okiean (“Ocean”) (Океан) – 178,975 ha
• Dziorniur (Дзёрнюр) – 32,228 ha
• Tybjuniur (Тыбъюнюр) – 60,042 ha
• Martiuszewskie (Мартюшевское) – 9,285 ha

Górnictwo

Na terenie republiki wydobywa się: węgiel, ropę naftową, gaz ziemny, złoto i diamenty.

Klimat

Większość obszaru republiki leży w strefie klimatu umiarkowanego chłodnego, typu kontynentalnego, jedynie północne skrawki kraju pozostają w strefie klimatu subpolarnego.

Zima na tym obszarze jest dość długa i bardzo chłodna; średnia temperatura najchłodniejszego miesiąca – stycznia waha się od −17 °C na południu kraju do −20 °C w części północnej. Lato, jakkolwiek krótkie, jest dość ciepłe – średnia temperatura lipca to od +11 °C na północy do +15 °C na południu republiki.

W regionie występuje dość wysoki poziom opadów – średnio ok. 700 mm; opady te mają głównie postać deszczu, a ich największe nasilenie ma miejsce w sierpniu.

Historia

Od średniowiecza tereny dzisiejszej republiki wchodziły w skład Państwa Nowogrodzkiego; pod koniec XV wieku stały się częścią Państwa Moskiewskiego. Obszary te były ważnym źródłem futer. Z racji surowego klimatu i braku dróg ziemie Komi pozostawały bardzo słabo zaludnione.

W XVIII wieku tereny dzisiejszej republiki wchodziły w skład guberni archangielskiej, w której ramach stanowiły 3 ujezdy (jareński, solwyczegodzki i pustoziorski); w 1780 z części terenu ujezdu jareńskiego wydzielono ujezd ust-sysolski. Niższą od ujezdu jednostką podziału administracyjnego była wołost (ros. волость) – jednostka zbliżona do polskiej gminy.

Na początku XX wieku niewielkie części dzisiejszego obszaru Komi wchodziły też w skład guberni wołogodzkiej i wiackiej.

Godło Komijskiej ASRR

Komi w czasach Związku Radzieckiego

W latach 30. odkryto na terenie Komi duże zasoby węgla kamiennego (eksploatacja rozpoczęła się jednak dopiero w latach II wojny światowej, gdy Wehrmacht zajął dostarczające węgla na potrzeby radzieckiej gospodarki obszary zagłębia Donbasu). W latach 30. rozpoczęto w Komi budowę przemysłu, zbudowano koleje i drogi. Spowodowało to szybki napływ osadników (głównie Rosjan) i wzrost zaludnienia.

Od lat 30. do 50. XX wieku obszar republiki był ważnym punktem na mapie radzieckiego systemu obozów – Gułagów. Część ówczesnych obozów funkcjonuje do dziś jako więzienia lub kolonie karne.

Komi w niepodległej Rosji

Po upadku ZSRR przemysł republiki (główne źródło dochodów mieszkańców) znalazł się w kryzysie. Spowodowało to znaczną emigrację, w konsekwencji czego w latach 1990–2007 liczba mieszkańców kraju spadła o 22%.

Historia autonomii komiackiej

Autonomia Komiaków utworzona została 22 sierpnia 1922, kiedy to zorganizowano Komi-Zyriański Obwód Autonomiczny. Tworzenie autonomicznych jednostek terytorialnych dla mniejszości narodowych było częścią polityki tzw. korienizacji, tj. przyznawania autonomii mniejszościom narodowym zamieszkującym obszary dawnego Imperium, poprzednio dyskryminowanym i rusyfikowanym przez carat. Obwód istniał do 5 grudnia 1936. Wtedy to zmieniono status tej autonomicznej jednostki administracyjnej – podniesiono jej rangę i poszerzono zakres autonomii, tworząc Komijską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Radziecką. Komijska ASRR została zlikwidowana w 1990 na fali zmian związanych z rozpadem ZSRR. Jej prawną kontynuacją jest obecna Republika Komi.

Prezydenci Komi

• Jurij Aleksiejewicz Spiridonow 1994–2002
• Władimir Aleksandrowicz Torłopow 2002–2010
• Wiaczesław Michajłowicz Gajzer od 2010; 14 stycznia 2014 został wyznaczony na czasowo pełniącego obowiązki – do czasu przeprowadzenia wyborów^[2]

Ludność

Komiacy

Rdzenną ludnością kraju są ugrofińscy Komiacy (dawniej zwani też Zyrianami). Wywodzą się oni ze średniowiecznych plemion ugrofińskich, zamieszkujących tereny między jeziorem Ładoga a Uralem. Już od XI wieku podlegali ruskim (potem rosyjskim) wpływom kulturowym, które nasiliły się jeszcze w XIV i XV w., gdy ziemie Komi zostały formalnie włączone do Rosji. Na przełomie średniowiecza i epoki nowożytnej Komiacy pod wpływem Rosjan przyjęli religię prawosławną, choć do dziś, zwłaszcza na północy i na odizolowanych obszarach wiejskich zachowali elementy dawnego kultu przyrody.

Statystyki demograficzne

Ludność ogółem: 975 000 (szacunkowo na koniec 2006)

• Ludność według miejsca zamieszkania:
  • ludność miejska: 75,7%
  • ludność wiejska: 24,3%
• liczba kobiet na 1000 mężczyzn: 1106
• Ludność według wieku
  • średnia wieku dla ogółu populacji: 34,5 lat
  • średnia wieku w miastach: 33,7 lat
  • średnia wieku na wsiach: 36,8 lat
  • średnia wieku mężczyzny: 32,3 lat
  • średnia wieku kobiety: 36,8 lat
• gospodarstwa domowe:
  • ogółem: 381 626
  • w miastach: 289 854
  • na wsiach: 91 772
• Przyrost naturalny (2005)
  • urodzenia: 10 975 (współczynnik urodzeń 11,1)
  • zgony: 15 074 (współczynnik zgonów 15,2)
  • ubytek naturalny: 4099 (- 4,1)

Skład etniczny

Zmiany składu etnicznego populacji Komi w latach 1926–2002 (według danych spisowych)

Wyznania

Zdecydowana większość populacji republiki wyznaje prawosławie. Prócz tego istnieje liczna grupa ateistów; z mniejszości religijnych najliczniejsi są muzułmanie (ok. 2%). Katolicy stanowią 0,4% populacji.

Miasta i osiedla typu miejskiego

miasta i największe osiedla typu miejskiego (stan na 1 stycznia 2005)

Gospodarka

Gospodarka Komi opiera się głównie na wydobyciu surowców energetycznych (ropa naftowa, gaz ziemny oraz węgiel) oraz wykorzystaniu lasów (przemysł drzewny i celulozowo-papierniczy).

Po rozpadzie ZSRR lokalna ekonomia pogrążona jest w kryzysie; spowodował on m.in. to, iż w ciągu ostatniego dwudziestolecia populacja kraju spadła o blisko ¼.

Podział administracyjny

Republika Komi dzieli się na 15 rejonów municypalnych (ros. муниципальный район); 5 największych miast stanowi wydzielone okręgi miejskie.

Rejony

• Rejon iżemski (ros. Ижемский район)
• Rejon kniażpogostski (ros. Княжпогостский район)
• Rejon kojgorodzki (ros. Койгородский район)
• Rejon kortkierosski (ros. Корткеросский район)
• Rejon priłuski (ros. Прилузский район)
• Rejon syktywdiński (ros. Сыктывдинский район)
• Rejon sysolski (ros. Сысольский район)
• Rejon troicko-pieczorski (ros. Троицко-Печорский район)
• Rejon udorski (ros. Удорский район)
• Rejon ust-cilemski (ros. Усть-Цилемский район)
• Rejon ust-kułomski (ros. Усть-Куломский район)
• Rejon ust-wymski (ros. Усть-Вымский район)
• Rejon Peczora (ros. Муниципальный район «Печора»)
• Rejon Sosnogorsk (ros.Муниципальный район «Сосногорск»)
• Rejon Wuktył (ros. Муниципальный район «Вуктыл»)

Okręgi miejskie

• Syktywkar (ros. Городской округ «Сыктывкар»)
• Workuta (ros. Городской округ «Воркута»)
• Inta (ros. Городской округ «Инта»)
• Usinsk (ros. Городской округ «Усинск»)
• Uchta (ros. Городской округ «Ухта»)

Surowce mineralne

Na obszarze Komi znajdują się złoża kopalin opałowych, zwłaszcza węgla (213 mld ton, z czego – węgiel kamienny, ok. 78%, węgiel brunatny – 19%, antracyt – 3%), łupków opałowych, asfaltytu, torfu (złoża: 12 mld ton) oraz ropy naftowej (blisko 4 mld ton) i gazu ziemnego (ok. 3 trylionów m³).

Ponadto na terenie republiki istnieją pokłady pierwiastków i minerałów wykorzystywanych w przemyśle chemicznym, przede wszystkim fosforytów, siarki, soli kamiennej i wapiennych, barytu i fluorytu.

Prócz tego w Komi wydobywane są wapienie i dolomity, gips, piaskowiec i kwarcyt. W górach Uralu na wschodzie znajdują się złoża kwarcu, rubinów, granatów, prehnitu i bursztynu. W różnych częściach kraju znajdują się także miejsca wydobycia agatów, jaspisu, marmuru (różnych typów), nefrytu, jadeitu itd.

Z rud metali odkryto m.in. tytan, rudy aluminium (boksyty) i metale szlachetne – zwłaszcza złoto (w Uralu Polarnym i na Timanie oraz w dorzeczu rzeki Korzym).

Tablice rejestracyjne

Tablice pojazdów zarejestrowanych w Republice Komi mają oznaczenie „11” w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• strona republiki Komi
• Państwowy uniwersytet w Syktywkarze