Rodzimowierstwo słowiańskie

Drewniany posąg Peruna, ustawiony przez ukraińskich rodzimowierców w Kijowie w 2009 roku. Zniszczony w 2012 roku przez nieznanych sprawców.

Rodzimowierstwo słowiańskie, rzadziej słowianowierstwo lub słowiańskie neopogaństwo – współczesna religia oparta na duchowości i mitologii ludów słowiańskich, przez religioznawców klasyfikowana jako religia etniczna[1] oraz nowy ruch religijny[2]. Nie posiada nadrzędnej struktury[3] ani akceptowanej władzy religijnej[4], a także cechuje się sporą różnorodnością w kwestiach wiary i praktyki[5].

W warstwie teologicznej rodzimowierstwo najczęściej przyjmuje panteizm i politeizm – kult licznych bogów i przodków, a także natury postrzeganej przez pryzmat słowiańskiej kultury. Swoje wierzenia i praktyki rodzimowiercy opierają na materiałach historycznych, archeologicznych i etnograficznych dotyczących religii Słowian oraz zachowanych obyczajach lokalnych społeczności, choć zdarzają się odejścia od tej reguły. Niektóre grupy rodzimowiercze adaptują również elementy hinduizmu i historycznej religii wedyjskiej[2], a także wywodzące się z wierzeń dawnych plemion zamieszkujących tereny Słowiańszczyzny przed osadnictwem słowiańskim (lub z tym osadnictwem się przenikającymi), jak ludność germańska, bałtyjska (Prusowie) czy nawet celtycka[6].

Chram Mazowiecki RKP, Noc Kupały (2009)
Ofiarowanie pokarmów w trakcie obchodów Święta Plonów – RKP, 2007
Zawieszka w kształcie topora, rodzimowierczy amulet – symbol boga Peruna

Główne założenia wyznaniowe

Religioznawcy klasyfikują rodzimowierstwo słowiańskie jako religię neopogańską[7][8][9][10], a także jako nowy ruch religijny[11][12][13][14][15]. Ruch nie ma żadnej nadrzędnej struktury[3] ani powszechnie akceptowanego autorytetu religijnego[4], a w swoich ramach dopuszcza różnorodność pod względem wiary i praktyki. Socjolog religii Kaarina Aitamurto wskazuje na to, że rodzimowierstwo słowiańskie jest na tyle heterogeniczne, że można je postrzegać nie jako pojedynczą religię, ale jako „termin nadrzędny obejmujący różne formy religijności”[5].

Religioznawca Aleksiej Gajdukow zdefiniował „neopogaństwo słowiańskie” jako termin odnoszący się do „wszystkich quasi-religijnych, politycznych, ideologicznych i filozoficznych systemów opartych na rekonstrukcji i interpretacji przedchrześcijańskich tradycji słowiańskich”[3]. Inny religioznawca, Adrian Ivakhiv, opisuje słowianowierstwo jako ruch, który „sięga wstecz do przedchrześcijańskich wierzeń i praktyk starożytnych ludów słowiańskich”[16].

Wielu rodzimowierców słowiańskich określa swój system wierzeń jako „religia etniczna[17][18]; organizacje słowianowiercze były współodpowiedzialne za ustanowienie Światowego Kongresu Religii Etnicznych[17]. Użycie tego terminu wskazuje na nierozerwalny związek religii z określoną grupą etniczną. Niektórzy praktykujący uważają „religię etniczną” za termin równoznaczny z „wiarą rodzimą”; z kolei inni dokonują rozróżnienia między tymi dwoma pojęciami[19]. Jednocześnie niektórzy działacze rodzimowierczy unikają w ogóle nazywania swojego systemu wierzeń „religią” czy też „pogaństwem”[20].

Rozwijając rodzimowierstwo słowiańskie, wyznawcy sięgają do źródeł dotyczących historycznej religii ludów słowiańskich, a także elementów zaczerpniętych z późniejszego słowiańskiego folkloru czy pochodzących od społeczności niesłowiańskich[21]. Wśród wpływów zewnętrznych można wyszczególnić przekonania i praktyki zaczerpnięte z hinduizmu, buddyzmu, zaratusztrianizmu, rodzimowierstwa germańskiego[22][23], syberyjskiego szamanizmu[24], a także idee pochodzące z różnych form ezoteryzmu[25][26]. Rzadziej wpływy obejmują także teksty takie jak Księga Welesa, pretendujące do miana oryginalnych źródeł historycznej religii Słowian, lecz identyfikowanych jako falsyfikaty[23]. Wielu rodzimowierców nie uznaje synkretyzmu, zamiast tego obierając wyraźnie antysynkretyczną postawę i podkreślając potrzebę zachowania „czystości” religii, a tym samym utrzymania jej „autentyczności”[27].

Wierzenia ludowe i dwuwierstwo

Organizując swoje wierzenia i praktyki, rodzimowiercy słowiańscy przyjmują elementy udokumentowanej kultury ludowej, w tym pochodzące z XIX- i XX-wiecznych zapisów etnograficznych[28]. Za takim działaniem stoi argumentacja, że słowiańskie praktyki ludowe reprezentują często tak zwane „dwuwierstwo”, a więc kultywowanie przedchrześcijańskich wierzeń i praktyk równolegle do chrześcijaństwa. Koncepcja ta była szczególnie popularna wśród XIX-wiecznych etnografów będących pod wpływem romantyzmu i zachowała szeroką popularność w całej Europie Wschodniej, choć w ostatnich czasach została poddana krytyce[29]. Ludowe chrześcijaństwo na Słowiańszczyźnie znajdowało się pod wpływem rdzennych wierzeń i praktyk, odkąd zostało ustanowione w średniowieczu; owe wierzenia ludowe zmieniały się znacznie w ciągu wieków[30]. Zgodnie z tym faktem współcześni słowianowiercy deklarują, że ich wiara jest kontynuacją żywej tradycji[31].

Zdaniem Iwachowa, pomimo intensywnych wysiłków chrześcijańskiej administracji chrystianizacja Słowian, a zwłaszcza Rosjan, przebiegała bardzo powoli i doprowadziła do „gruntownej syntezy elementów pogańskich i chrześcijańskich", widocznej na przykład w adaptacjach bogów jako chrześcijańskich świętych (Perun jako święty Eliasz, Weles jako święty Błażej i Jaryło jako święty Jerzy) oraz w nakładaniu się świąt chrześcijańskich na pogańskie[32]. Badaczka rosyjskiej religii ludowej Linda J. Iwanicz przytacza badania etnograficzne dokumentujące istnienie całych wiosek kultywujących wierzenia etniczne jeszcze na przełomie XIX i XX w., czy to w czystej postaci, czy pod powierzchowną osłoną chrześcijaństwa[33]. Według niej przypadek Rosji jest wyjątkowy w porównaniu z Europą Zachodnią, ponieważ Rosja nie miała do czynienia z intelektualnymi wstrząsami renesansu, reformacją, czy innymi ruchami, które poważnie osłabiły duchowość ludową w krajach, których dotyczyły[34]. Z kolei polski historyk Paweł Jasienica podaje przypadek zarejestrowania czysto pogańskiej obrzędowości w 1937 r. na Opolszczyźnie[35].

Symbolika

Najczęściej używanym symbolem religijnym rodzimowierców słowiańskich jest tak zwane słoneczko (zwane również kołowrotem), będące wariantem podwójnej swastyki[36]. Reprezentuje on całość, ostateczne źródło odnowy, ład kosmiczny i cztery główne kierunki[37]. Według badań Borysa Rybakowa symbole wiru i koła, reprezentowane również przez takie wzory, jak „sześciopłatkowa róża wewnątrz koła” i „znak piorunowy” (gromovoi znak), były nadal rzeźbione w ramach tradycji ludowych północnej Rosji aż do XIX wieku[38]. Współczesny deseń symbolu słoneczka używanego przez rodzimowierców słowiańskich pojawił się już w drzeworytach wyprodukowanych w latach dwudziestych przez Stanisława Jakubowskiego[39].

Wierzenia

Przed rozpoczęciem chrystianizacji większość Słowian było politeistami, wierząc w różnorodnych bogów i boginie. Wiara różniła się w zależności od miejsca i czasu – czasami przyjmowano kult bóstw z panteonów innych, sąsiednich grup etnicznych[40]. Współcześni rodzimowiercy w większości również określają się jako politeiści[5][23]; niektórzy praktykujący określają się jako ateiści[41], wierząc, że bogowie i boginie nie są prawdziwymi bytami, lecz raczej symbolami idealnymi[42].

Rodzimowierstwo słowiańskie nie posiada uniwersalnego dla wszystkich wyznawców panteonu bóstw[43]. Różne grupy rodzimowiercze często preferują wybrane przez siebie bóstwa[44]. Bogowie i boginie czczeni przez rodzimowierców patronują określonym elementom rzeczywistości, żywiołom, miejscom i środowiskom[45], jak np. wody, lasy czy domostwa. Bogowie mogą podlegać zmianom funkcjonalnym wśród współczesnych rodzimowierców; na przykład tradycyjny bóg zwierząt gospodarskich i poezji, Weles, jest nazywany bogiem literatury, komunikacji[46] czy też proletariatu[47].

Moralność i etyka

Etyka słowianowiercza dotyka szerokiego zakresu współczesnych problemów społecznych[20]. Poglądy rodzimowierców słowiańskich opierają się m.in. na solidarności, która jest postrzegana jako nierozerwalnie związana z ich religią[48].

Rodzimowierstwo słowiańskie kładzie nacisk na „tego-światowość” moralności i osądów moralnych, postrzeganych jako dobrowolna i rozważna odpowiedzialność względem innych, wyrastająca ze świadomości wzajemnych powiązań wszystkich rzeczy i ciągłości materii duchowej, nie zaś jako ścisły zestaw zasad. Chociaż niektórzy rodzimowiercy wierzą w życie pozagrobowe, Wyraj, twierdzą, że odpłata za ziemskie uczynki nie jest odłożona na taką przyszłość; jako że bogowie i boginie manifestują się jako zjawiska naturalne oraz w ludziach jako potomkach rodów, rodzimowiercy słowiańscy wierzą, że działania i ich wyniki mają miejsce i wypełniają się w obecnym świecie[49]. Ludzie postrzegani są jako posiadający swoje własne obowiązki wobec uwarunkowań, w jakich egzystują: na przykład prawem rodziców jest dbanie o własne dzieci, prawem przodków bycie czczonymi, a ziemi – troska i uprawa[50]. Według rodzimowierców, sprawiedliwość i prawda muszą zostać zrealizowane w tym życiu; „nadstawienie drugiego policzka”, przeniesienie odpowiedzialności do rzeczywistości pozagrobowej, bierność i zrzeczenie się udziału w sprawach doczesnego świata jest uważane za niemoralne i równoznaczne z przyjmowaniem zła[51]. Innymi słowy, ucieczka od obowiązków związanych z czynnikami mającymi miejsce w istniejących warunkach jest tym samym, co wyparcie się bogów i bogini; niszczy moralność, szkodząc jednostce, społeczeństwu i światu[50].

Rodzimowiercy słowiańscy cenią odpowiedzialność indywidualną jako fundament dla dalszego rozwoju ludzkości[52]. Nacisk kładziony na indywidualność nie jest przy tym stawiany w opozycji do wartości solidarności, ponieważ odpowiedzialność zbiorową postrzega się jako wynikającą ze związania właściwych, wolnych decyzji myślących jednostek. Używając terminologii Émila Durkheima, Aitamurto pisze, że słowianowiercy odrzucają „indywidualizm egoistyczny”, a nie „indywidualizm moralny”[53]. Nierozerwalnie związany z moralnością odpowiedzialnej wspólnoty jest szacunek dla otoczenia i w ogólności świata naturalnego, lub to, co Aitamurto definiuje jako „odpowiedzialność ekologiczna”[54][55].

Rytuały

Spalenie Morany w trakcie obchodów Jarego Święta, 2010 RKP.

W rodzimej wierze rytuałami są przede wszystkim obchody świąt cyklu przemian w przyrodzie, związane z charakterystycznymi dla Europy porami roku. W kluczowych momentach tego cyklu życia przyrody rodzimowiercy obchodzą cztery najważniejsze słowiańskie święta:

Główne święta Słowian[56]:
NazwaDatapóźniejsze odpowiedniki
Jare Świętorównonoc wiosenna/21 marcaWielkanoc, Gregorianki
Noc Kupałyprzesilenie letnie/22 czerwcaWigilia św. Jana
Święto Plonówrównonoc jesienna/23 wrześniaDożynki
Szczodry Wieczór21 grudnia-23 grudniaBoże Narodzenie
Szczodre Gody24 grudnia-30 grudnia

Oprócz wymienionych świąt głównych obchodzone są również inne święta poboczne, m in:

Poboczne święta Słowian:
NazwaDataMiejsceOdpowiednik chrześcijański
Dziadyobchodzone kilka razy w roku
szczególnie w okresie kwietniowym oraz ok. 2 listopada
Wszyscy SłowianieZaduszki[57]
Gromnice[58]2 lutegoObchodzone przez Słowian zachodnich i wschodnich.Święto Matki Boskiej Gromnicznej
Kamajeżyca[59]24 marca
Święto Peruna20 lipcaSłowacja, Rosja
Święto Mokoszy25 listopadaCzechy, Rosja, SłowacjaKatarzynki[60]

Historia rodzimowierstwa słowiańskiego

Rodzimowierstwo słowiańskie opiera się głównie na wierzeniach funkcjonujących wśród Słowian przed chrystianizacją. Niektóre prądy rodzimowierstwa czerpią także inspiracje zarówno z późniejszych elementów folkloru ludowego, który swoje źródła miał w obrzędach z czasów pogańskich (np. topienie Marzanny, Noc Kupały itp.), jak również z wcześniejszych obrzędów i wiar pozostałych, dawnych kultur etnicznych na długo przed pojawieniem się chrześcijaństwa. Mogły to być elementy pochodzące od starych kultur celtyckich, zapożyczenia od ludów germańskich i bałtyckich, ze szczególnym uwzględnieniem Prusów, którzy przez długi czas sąsiadowali z plemionami słowiańskimi na północnym wschodzie. Wpływy tych kultur są generalnie akceptowaną zasadą wynikającą z faktu długiego sąsiedztwa i zapożyczania zwyczajów i elementów mitologii religijnej między różnymi kulturami w terenach styku tych kultur.

Czechy

W 2000 roku z połączenia grup „Rod Jarovíta” i „Rod Mokoše” powstało stowarzyszenie „Rodná víra”, zarejestrowane 13 kwietnia 2001 roku[61].

Polska

Współczesne posągi na miejscu kultowym w Puszczy Bukowej pod Szczecinem

Serbia

Rodzimowierstwo w Serbii zaczęło odradzać się w XIX wieku, gdy równolegle z walką o niepodległość i nadejściem romantyzmu nastąpiło zwiększone zainteresowanie ludową kulturą i zwyczajami. Słowiańskie wierzenia, obrzędy i zwyczaje religijne przetrwały wśród Serbów po przyjęciu chrześcijaństwa[62][63][64][65][66]. Prace nad zebraniem legend oraz podań, prowadzone przez Vuka Karadžica[67][68] i innych entuzjastów, takich jak Milos S. Milojević[69] i Jasa Prodanovic[70], przyczyniły się do zachowania znacznej części kultury Serbów, pomimo burzliwych zmian w XIX i XX wieku. Na podstawie zebranych podań ludowych i porównań z tradycji innych narodów słowiańskich[71] powstały pierwsze rekonstrukcje rodzimej wiary Serbów[63][72].

W XIX wieku i na początku XX wieku niektórzy politycy, tacy jak Jaša Tomić[73] czerpali inspiracje ideowe z religii słowiańskiej. W drugiej połowie XX wieku niektóre znane osoby zaczęły wspominać w swoich wypowiedziach religię Słowian w afirmatywnym tonie, jak np. Dragoš Kalajić[74] czy Vojislav Šešelj[75][76]. Jednocześnie serbscy pisarze, poeci i malarze wykorzystywali w swych pracach motywy rodzimowiercze. Wśród nich są Desanka Maksimović („Latopis potomków Paruna”), Vasko Popa (zbiór poezji pt. „Vusča so”), Ljubivoje Jovanovic i inni.

Na początku XXI wieku pojawiły się publikacje poruszające temat słowiańskiej religii, jak również kilka wydawnictw regularnie publikujących w obszarze zagadnień związanych z rodzimowierstwem słowiańskim[77][78][79].

Z inicjatywy pisarza Dragana Jovanovicia, jednego ze zwolenników powrotu religii słowiańskiej w Serbii[80], 25 czerwca 2011 roku w miejscowości Mokre koło Bela Palanka po raz pierwszy od czasów Nemaniczów wzniesiono posąg Świętowita[81]. Na części terenów wiejskich w Serbii dochodzi do odbudowy i ponownego uprawiania pewnych rytuałów słowiańskiej religii[82][83][84].

22 grudnia 2012 rozpoczęło działalność Stowarzyszenie rodzimowierców Serbii „Staroslavci”[85].

Zobacz też

Przypisy

  1. https://web.archive.org/web/20170707165302/http://www.svevlad.org.rs/rodoved_files/petrovic_qualification%20_of_slavic_rodnovery_in_scientific_literature.pdf
  2. a b Aitamurto 2016 ↓, s. 13.
  3. a b c Gaidukov 2013 ↓, s. 316.
  4. a b Shizhenskii i Aitamurto 2017 ↓, s. 120.
  5. a b c Aitamurto 2016 ↓, s. 65.
  6. Ratomir Wilkowski. Rozważania o wizerunku rodzimowierstwa na przykładzie. „Gniazdo. Rodzima wiara i kultura”. 2(7)/2009, 2009. ISSN 2081-9072. 
  7. Lesiv 2013a ↓, s. 6–7.
  8. Shnirelman 2013 ↓, s. 62.
  9. Skrylnikov 2016 ↓.
  10. Shizhenskii i Aitamurto 2017 ↓, s. 115.
  11. Shnirelman 2002 ↓, s. 197.
  12. Laruelle 2008 ↓, s. 284.
  13. Dostálová 2013 ↓, s. 165.
  14. Gaidukov 2013 ↓, s. 315.
  15. Shnirelman 2013 ↓, s. 62, 73.
  16. Ivakhiv 2005c ↓, s. 209.
  17. a b Simpson i Filip 2013 ↓, s. 34–35.
  18. Shnirelman 2017 ↓, s. 105.
  19. Simpson i Filip 2013 ↓, s. 35.
  20. a b Shnirelman 2000 ↓, s. 18.
  21. Lesiv 2013b ↓, s. 128.
  22. Laruelle 2008 ↓, s. 289.
  23. a b c Shnirelman 2017 ↓, s. 90.
  24. Aitamurto 2016 ↓, s. 32.
  25. Shnirelman 2017 ↓, s. 88.
  26. Radulovic 2017 ↓, s. 71.
  27. Lesiv 2013b ↓, s. 141.
  28. Simpson 2017 ↓, s. 78.
  29. Lesiv 2013b ↓, s. 134.
  30. Lesiv 2013b ↓, s. 132–133.
  31. zobacz Marcin Sadowski. Polityka jedności w rodzimowierstwie polskim. „Gniazdo. Rodzima wiara i kultura”. 1/2 (14/15), 2015. ISSN 2081-9072. 
  32. Ivakhiv 2005c ↓, s. 212–214.
  33. Ivanits 1989 ↓, s. 4.
  34. Ivanits 1989 ↓, s. 3.
  35. Paweł Jasienica: Świt słowiańskiego jutra. Państwowy Instytut Wydawniczy, 1954, s. 124.
  36. Pilkington i Popov 2009 ↓, s. 282.
  37. Leeming 2005 ↓, s. 369: Svastika.
  38. Ivanits 1989 ↓, s. 14, 17.
  39. Stanisław Jakubowski: Prasłowiańskie motywy architektoniczne. Dębniki, Kraków: Orbis, 1923. Ilustracje prac Jakubowskiego
  40. Shnirelman 2017 ↓, s. 89.
  41. Shnirelman 2017 ↓, s. 102.
  42. Shizhenskii i Aitamurto 2017 ↓, s. 109.
  43. Laruelle 2008 ↓, s. 289–290.
  44. Laruelle 2008 ↓, s. 290.
  45. Aitamurto 2006 ↓, s. 204.
  46. Aitamurto 2016 ↓, s. 66.
  47. Dodatek A: Jak odczytywać mity?. W: Jarowoj Mazowszanin: Wiecznica. Mitologia Słowiańska. Warszawa: 2017, s. 30. ISBN 978-83-940180-7-8.
  48. Aitamurto 2008 ↓, s. 4.
  49. Aitamurto 2016 ↓, s. 188.
  50. a b Aitamurto 2016 ↓, s. 79.
  51. Aitamurto 2016 ↓, s. 96.
  52. Aitamurto 2016 ↓, s. 142.
  53. Aitamurto 2016 ↓, s. 116.
  54. Aitamurto 2016 ↓, s. 138.
  55. Simpson 2013 ↓, s. 120.
  56. Kalendarz Słowiański. Welesowy Jar. [dostęp 2015-12-22].
  57. М.: Международные отношения. W: Н. И. Толстог (red.): Славянские древности: Этнолингвистический словарь. T. Т. 2.. Институт славяноведения и балканистики РАН, 1999, s. 246—247; 697. ISBN 5-7133-0982-7.
  58. Radosław Stryjewski: GROMNICA – ŚWIĘTO PERUNA, BOGA OGNIA. Fundacja Multiocalenie, 2.02.2014. [dostęp 2015-12-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-14)].
  59. ru:Комоедица (праздник)
  60. Święto Mokoszy i Doli. Gromada Swarga. [dostęp 2015-12-22]. (pol.).
  61. Kdo jsme. Rodná víra. [dostęp 2017-04-23]. (cz.).
  62. Jovanović, B. (1992). Srpska knjiga mrtvih. Gradina. ISBN 86-7130-145-1.
  63. a b Čajkanović, Veselin, „Mit i religija u Srba“, Srpska književna zadruga, kolo LXIV knjiga 443, priredio Vojislav Đurić, Beograd, 1973.
  64. Mal, Josip (1940). Slovenske mitološke starine. Ljubljana: Glasnik muzejskega društva za Slovenijo. Letnik, XXI. str. 2.
  65. Ivica Todorović, Rezultati savremenih istraživanja narodne religije Srba – opšti presek, Glasnik Etnografskog instituta SANU (sveska 56, br. 1. str. 53–70), Etnografski institut SANU, Beograd, 2008.
  66. Rіdna Vіra v Serbії. svevlad.org.rs. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)]., Lozko G. S., Probudžena Eneя. Єvropeйsьkiй etnorelіgійniй renesans, : Div, Harkіv. (2006). str. 192–198.. ISBN 966-8504-20-8 (ukrajinski)
  67. Karadžić, Vuk Stefanović, „Život i običaji naroda srpskoga“, u nakladi Ane udove V. S. Karadžića, Beč, 1867.
  68. „Sabrana dela Vuka Karadžića“, Prosveta — Nolit, Beograd. 1987. ISBN 86-07-00117-5. ISBN 86-07-00120-5
  69. M. S. Milojević, „Pesme i običaji ukupnog naroda srpskog“, Beograd, tom 1. 1869., tom 2. 1870.
  70. Jaša Prodanović, „Naša narodna književnost“, Grafički institut „Narodna misao“, Beograd, 1932.
  71. M. S. Milojević, „Običaji velikorusa“, prevod sa ruskog, Beograd, 1869.
  72. Vasiljev, Spasoje, „Slovenska mitologija“, Srbobran, 1928.
  73. Tomić, Jaša (2007). Kritika Stanojevićeve „Istorije srpskog naroda“. Novi Sad: reprint: Jaša Tomić, Filozofsko-kritički spisi. Kritika Stanojevićeve „Istorije srpskog naroda“., Prometej. ISBN 978-86-515-0076-6.
  74. Dragoš Kalajić, „Ustajte na desnu nogu“, Pogledi, broj 268, septembar 2005.
  75. Vojislav Šešelj, „Ideologija srpskog nacionalizma“, Velika Srbija. 2002. ISBN 86-83451-22-4. str. 184–185, 634.
  76. Vojislav Šešelj, „Osramoćen Vidovdan“, Velika Srbija, broj 1640, 29. jun 2001.
  77. Rastko Kostić (2009). Pad Arkone ili sumrak slovenskog paganizma. Beograd: Atos. str. 179—203. ISBN 978-86-904569-3-2.
  78. „Sunce- starešina slovenskog naroda“, zbornik radova „Konferencije o slovenskom nasleđu“, EEKC „Sfera“, Novi Sad. 2007. ISBN 978-86-85539-05-3. str. 98–103.
  79. Milenko Bodirogić, „Srpska mitologija“ — „Vile i zmajevi“, Orfelin izdavaštvo, Novi Sad, „Prognana bića“, Orfelin izdavaštvo, Novi Sad. 2010. ISBN 978-86-6039-004-4., „Buntovnici“, Orfelin izdavaštvo, Novi Sad. 2012. ISBN 978-86-6039-005-1.
  80. Dragan Jovanović, „Vraćam se u staroverce“, intervju, Budimpešta, 16. jul 2009.
  81. Kumir na Ravništu, RTS, 25. jun 2011.
  82. dr Mirjana Zakić, „Rekonstrukcija lazaričkog ophoda u Srbiji“, Sunce — starešina slovenskog naroda, zbornik radova „Konferencije o slovenskom nasleđu“, EEKC „Sfera“, Novi Sad. 2007. ISBN 978-86-85539-05-3. str. 98-103.
  83. Sanja Radinović, Mirjana Zakić, „Cosmological Ideas of Circle and Spiral in Female Initiation Rites — Lazarice and Kraljice — of Southeastern Serbia“, 39. ICTM World Conference, Vienna, 4-11 July 2007.
  84. Snežana Lazić, Dodole u Nišu donele kišu, RTV5, 13. juli 2012.
  85. Претрага удружења - Пословни подаци, pretraga.apr.gov.rs [dostęp 2021-03-26].

Bibliografia

  • Kaarina Aitamurto. Russian Paganism and the Issue of Nationalism: A Case Study of the Circle of Pagan Tradition. „The Pomegranate: The International Journal of Pagan Studies”. 8 (2), s. 184–210, 2006. 
  • Kaarina Aitamurto. Egalitarian Utopias and Conservative Politics: Veche as a Societal Ideal within Rodnoverie Movement. „Axis Mundi: Slovak Journal for the Study of Religions”. 3, s. 2–11, 2008. 
  • The Russian-Language Internet and Rodnoverie. W: Alexey Gaidukov: Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe. Kaarina Aitamurto i Scott Simpson (red.). Durham: Acumen, 2013, s. 315–332. ISBN 978-1-844656622.
  • Multiple Nationalisms and Patriotisms among Russian Rodnovers. W: Roman Shizhenskii, Kaarina Aitamurto: Cosmopolitanism, Nationalism, and Modern Paganism. Kathryn Rountree (red.). New York: Palgrave Macmillan, 2017, s. 109–132. ISBN 978-1-137-57040-6.
  • Kaarina Aitamurto: Paganism, Traditionalism, Nationalism: Narratives of Russian Rodnoverie. London and New York: Routledge, 2016. ISBN 978-1472460271.
  • Mariya Lesiv: The Return of Ancestral Gods: Modern Ukrainian Paganism as an Alternative Vision for a Nation. Montreal and Kingston: McGill-Queen's University Press, 2013a. ISBN 978-0773542624. (ang.).
  • Russian Neopaganism: From Ethnic Religion to Racial Violence. W: Victor A. Shnirelman: Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe. Kaarina Aitamurto (editor), Scott Simpson (editor). Durham: Acumen, 2013, s. 62–71. ISBN 978-1-844656622. (ang.).
  • Pavel Skrylnikov. The Church Against Neo-Paganism. „Intersection”, 20 July 2016. [zarchiwizowane z adresu 7 July 2017]. (ang.). 
  • Victor A. Shnirelman. "Christians! Go home": A Revival of Neo-Paganism between the Baltic Sea and Transcaucasia (An Overview). „Journal of Contemporary Religion”. 17 (2), s. 197–211, 2002. DOI: 10.1080/13537900220125181. (ang.). 
  • M. Laruelle. Alternative Identity, Alternative Religion? Neo-Paganism and the Aryan Myth in Contemporary Russia. „Nations and Nationalism”. 14 (2), s. 283-301, 2008. (ang.). 
  • Czech Neopagan Movements and Leaders. W: Anna-Marie Dostálová: Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe. Kaarina Aitamurto (red.), Scott Simpson (red.). Durham: Acumen, 2013, s. 164–181. ISBN 978-1-844656622. (ang.).
  • The Revival of Ukrainian Native Faith. W: Adrian Ivakhiv: Modern Paganism in World Cultures: Comparative Perspectives. Michael F. Strmiska (editor). Santa Barbara: ABC-Clio, 2005c, s. 209–239. ISBN 978-1851096084. (ang.).
  • Selected Words for Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe. W: Scott Simpson, Mariusz Filip: Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe. Kaarina Aitamurto (editor), Scott Simpson (editor). Durham: Acumen, 2013, s. 27–43. ISBN 978-1-844656622. (ang.).
  • Polish Rodzimowierstwo: Strategies for (Re)constructing a Movement. W: Scott Simpson: Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe. Kaarina Aitamurto (red.), Scott Simpson (red.). Durham: Acumen, 2013, s. 112–127. ISBN 978-1-844656622.
  • Obsessed with Culture: The Cultural Impetus of Russian Neo-Pagans. W: Victor A. Shnirelman: Cosmopolitanism, Nationalism, and Modern Paganism. Kathryn Rountree (red.). New York: Palgrave Macmillan, 2017, s. 87–108. ISBN 978-1-137-57040-6. (ang.).
  • Victor A. Shnirelman. Perun, Svarog and Others: Russian Neo-Paganism in Search of Itself. „The Cambridge Journal of Anthropology”. 21 (3), s. 18–36, 2000. (ang.). 
  • Ukrainian Paganism and Syncretism: "This Is Indeed Ours!". W: Mariya Lesiv: Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe. Kaarina Aitamurto (red.), Scott Simpson (red.). Durham: Acumen, 2013b, s. 128–145. ISBN 978-1-844656622. (ang.).
  • Nemanja Radulovic. From Folklore to Esotericism and Back: Neo-Paganism in Serbia. „The Pomegranate: The International Journal of Pagan Studies”. 19 (1), s. 47–76, 2017. DOI: 10.1558/pome.30374. (ang.). 
  • Only Slavic Gods: Nativeness in Polish Rodzimowierstwo. W: Scott Simpson: Cosmopolitanism, Nationalism, and Modern Paganism. Kathryn Rountree (red.). New York: Palgrave Macmillan, 2017, s. 65–86. ISBN 978-1-137-57040-6. (ang.).
  • Linda J. Ivanits: Russian Folk Belief. M. E. Sharpe, 1989. ISBN 978-0-7656-3088-9. (ang.).
  • Understanding Neo-paganism in Russia: Religion? Ideology? Philosophy? Fantasy?. W: Hilary Pilkington, Anton Popov: Subcultures and New Religious Movements in Russia and East-Central Europe. George McKay (editor). Peter Lang, 2009, s. 253–304. ISBN 978-3-03911-921-9. (ang.).
  • David Leeming: The Oxford Companion to World Mythology. Sydney: Oxford University Press, 2005. ISBN 978-0-19-028888-4. (ang.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Swieto Plonow.jpg
Autor: Ratomir Wilkowski, www.RKP.org.pl, Licencja: CC BY 3.0
Święto Plonów - ofiarowanie pokarmów w trakcie obchodów RKP (2007).
Axe of Perun.jpg
Modern-day "Axe of Perun" amulet based on a finding from the Khazar fortress Sarkel (Саркел), excavated in the 1930's. The Kievan Rus' controlled the fortress from 965 until the 12th century.
P rodnovery.svg
(c) Sławobóg, CC BY-SA 3.0
Wikipedia portal rodnovery icon
Swiatowid3011.jpg
The Zbruch Idol (sometimes identified as Światowid) found in Ukraine propably represents four old Slavic deities and other symbolism
MoranaGore02.jpg
Autor: Ratomir Wilkowski, www.RKP.org.pl, Licencja: CC BY 3.0
Spalenie Morany - Jare Święto, 2010 RKP
Perun.JPG
Autor: Ukrainian ridnovir, Licencja: CC0
Statue of slavic god Perun erected by ukrainian ridnoviry ( slavic pagans ) in 2009, city of Kyiv.
NocKupaly.jpg
Autor: Ratomir Wilkowski, www.RKP.org.pl, Licencja: CC BY 3.0
Noc Kupały - ofiarowanie pokarmów w trakcie obchodów RKP (2009).
Rodnover symbols.png
Symbole rodzimowiercze
Puszcza Bukowa, posągi pogańskie.jpg
Autor: Hoa binh, Licencja: CC BY-SA 4.0
Miejsce kultu w Puszczy Bukowej