Rozstaw bośniacki

Rozstaw szyn
Splot – Tor – Tor tramwajowy
Kolej szerokotorowa   Breitspurbahn 3000 mm (118,1 in)   Rozstaw brunelowski 2140 mm (84,3 in)   Rozstaw indyjski 1676 mm (66,0 in)   Rozstaw iberyjski 1668 mm (65,7 in)   Rozstaw irlandzki 1600 mm (63,0 in)   Rozstaw rosyjski 1520 mm (59,8 in) Kolej normalnotorowa   Rozstaw standardowy (tzw. stephensonowski) 1435 mm (56,5 in) Kolej wąskotorowa   Rozstaw szkocki 1372 mm (54,0 in)   Rozstaw przylądkowy 1067 mm (42,0 in)   Rozstaw metrowy 1000 mm (39,4 in)   Rozstaw trójstopowy 914 mm (36,0 in)   Rozstaw 785 mm 785 mm (30,9 in)   Rozstaw bośniacki 760 mm (29,9 in)   Rozstaw 750 mm 750 mm (29,5 in)   Rozstaw 600 mm 600 mm (19,7 in) Inne   Rozstaw piętnastocalowy 381 mm (15,0 in)
Portal:Transport szynowy

Rozstaw bośniacki – rozstaw szyn, dla których odległość między wewnętrznymi powierzchniami główek szyn wynosi 760 mm. Przyjęto go w Austro-Węgrzech, gdzie ta szerokość była standardem na wybudowanych tam kolejach wąskotorowych (na wszystkich liniach z rozstawem 760 mm poza Bośnią rozstaw nazywano „bośniackim”). Podobne rozstawy to 750 mm i 762 mm (2′6″).

Historia

Kolej wąskotorowa rozstawu bośniackiego w Dubrowniku, Chorwacja (rok 1967)

Po Kongresie berlińskim 1878 roku, na którym Bośnia i Hercegowina zostały częścią administracji Austro-Węgierskiej, rozpoczęto budowę kolei wąskotorowej między Brodem a Sarajewem, która miała wspierać manewry wojskowe i dostarczać zaopatrzenie.^[1] W roku 1879 ukończono odcinek kolei do Zenicy o długości 190 km, używając do prac taboru używanego wcześniej do konstrukcji linii między Timișoarą a Orszową. W 1882 otwarto odcinek kolei do Sarajewa ze skrajnią taką samą jak na kolei rozstawu metrowego, którą uważano za wystarczającą dla ogólnego ruchu na tej linii, włącznie z przewozami pasażerskimi. Linia ta była podstawą dla kolei wąskotorowych w Bośni i Hercegowinie. W ciągu 20 lat zbudowano całą sieć kolei w tym rozstawie, a w latach 90. XIX wieku sięgała ona przez Mostar, granicę z Dalmacją w Metković, do przedmieść Dubrownika w Gruž na wybrzerzu morza Adriatyckiego. Główna linia sieci wąskotorowej obsługiwała dużo większy ruch niż wiele mniej używanych linii kolei normalnotorowej w Austro-Węgrzech. Lokomotywy pośpieszne używane na sieci wąskotorowej wprowadzone w latach 1894-96 były najszybszymi lokomotywami wąskotorowymi w Europie, osiągając maksymalną dopuszczoną prędkość 60 km/h. Na początku XX wieku łączna długość kolei wąskotorowej w Bośni i Hercegowinie przekroczyła 1000 km, czyniąc ją największą siecią kolei wąskotorowych w Europie. Jej sukces był powodem budowy kolei w rozstawie bośniackim na szeroką skalę w innych częściach Austro-Węgier, a rozwiązania techniczne były używane przy konstrukcjach wszystkich innych kolei wąskotorowych w państwie.^[2] W niektórych odcinkach kolei wąskotorowej o dużym nachyleniu stosowano systemy kolei zębatej autorstwa szwajcarskich inżynierów Romana Abta (30,3 km odcinek przez przełęcz góry Ivan w Górach Dynarskich) i Heinricha Klose (odcinek Bradina-Podorašac w pobliżu Konjic).^[3]

W późniejszych latach XX wieku otwierano coraz mniej nowych połączeń wąskotorowych, były też coraz krótsze^[1]. Początkiem końca kolei rozstawu bośniackiego było zamknięcie linii między Čapljiną przez Mostar do Sarajewa w 1966 roku, ostatnie odcinki w tym rozstawie zostały zamknięte w 1978 roku. W latach 60. planowano przebudowę niektórych linii na rozstaw normalnotorowy, do czego nie doszło. Obecnie kolej wąskotorowa rozstawu bośniackiego istnieje w formie zabytkowej turystycznej linii Ósemka Szargańska^[3] na długości 15,5 km na pograniczu Bośni i Hercegowiny oraz Serbii, w rejonie Zlatibor.

Przypisy

Bibliografia

• David Turnock: The economy of East Central Europe 1815-1989. 2006.