Rynek Nowomiejski w Toruniu

Rynek Nowomiejski

Nowe Miasto
Widok ze strony zachodniej
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Toruń
Plan
Przebieg
ul. Królowej Jadwigi, ul. Prosta, ul. Sukiennicza, ul. Świętej Katarzyny, ul. Szpitalna, ul. Świętego Jakuba, ul. Browarna, ul. Ślusarska
Położenie na mapie Torunia Rynek Nowomiejski
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Rynek Nowomiejski
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 Rynek Nowomiejski
53,012070°N 18,611231°E/53,012070 18,611231

Rynek Nowomiejski w Toruniu – centralny punkt Nowego Miasta, rozplanowany w 1264 roku wraz z lokacją miasta.

Lokalizacja

Rynek Nowomiejski znajduje się we wschodniej części Zespołu Staromiejskiego.

Charakterystyka

Jest to kwadratowy plac o wymiarach około 95 × 95 m, przy czym pierzeje mają długość ok. 70 m, a boki są usytuowane ukośnie względem głównych stron świata. Z każdego narożnika wybiegają po dwie prostopadłe ulice, będące przedłużeniami pierzei: z narożnika wschodniego ul. Szpitalna i Św. Jakuba, z południowego ul. Browarna i Ślusarska, z zachodniego ul. Królowej Jadwigi i Prosta, a z północnego ul. Sukiennicza i Św. Katarzyny. Przy wschodnim narożniku usytuowany jest kościół św. Jakuba.

Zabudowa rynku

Centrum Rynku od początku XIV wieku zajmował Ratusz Nowomiejski, mieszczący salę posiedzeń Rady Miejskiej, salę sądu ławniczego, pomieszczenia kancelarii i kamlarii, sukiennice, ławy chlebowe, a w piwnicach (jednymi zachowanymi do dziś pomieszczeniami gotyckiego Ratusza) piwiarnię i więzienie. Po połączeniu Starego Miasta z Nowym Miastem w 1454 roku, budynek stał się pomocniczą siedzibą władz miasta, a z czasem został przeznaczony na magazyn. Od 1668 roku, po utracie przez ewangelicką gminę nowomiejską kościoła św. Jakuba i niezbędnej adaptacji (m.in. usunięcie stropu pomiędzy przyziemiem a pierwszym piętrem) został przeznaczony na świątynię luterańską pod wezwaniem św. Trójcy. Przekształcony na kościół, gotycki Ratusz zdołał przetrwać do początku XIX w. Z powodu złego stanu technicznego budynku, postanowiono na jego miejscu wybudować nowy budynek zboru pw. Trójcy Świętej. Projekt świątyni obejmował pierwotnie wykorzystanie istniejących murów obwodowych razem z elewacją tylną pozbawioną jedynie schodkowego szczytu; do całkowitej rozbiórki przeznaczono elewację frontową. Ostatecznie budynek w stylu neoromańskim, projektu Karla Friedricha Schinkla, ukończono w 1824 roku. Służył on ewangelikom do 1918 roku, następnie od 1927 do 1939 roku pełnił funkcję cerkwi prawosławnej parafii toruńskiej. Obecnie mieści siedzibę Fundacji Tumult^[1][2].

Wokół Rynku znajdowały się kamienice najbogatszych mieszczan Nowego Miasta. Ze względu na mniej kupiecki, a bardziej rzemieślniczy charakter Nowego Miasta, kamienice te były nieco skromniejsze od swych staromiejskich odpowiedników. Oprócz kamienic w miejscu obecnej kamienicy nr 10 znajdowały się co najmniej od XIV w. ławy mięsne. Zajmowały one działkę szerokości ok. 4,6 m, sięgając przez całą długość bloku zabudowy aż do ul. Wielkie Garbary. W okresie nowożytnym przy Rynku działały również dwie z ponad dwudziestu nowomiejskich karczm: Gospoda pod Modrym Fartuchem oraz Gospoda Murarska. Ponadto w XVI w. w miejscu obecnej kamienicy nr 25 powstał Nowomiejski Dom Weselny. Wskutek wielu pożarów Nowego Miasta miasta, między w latach 1413 i 1455, zniszczeń z okresu wojen krzyżackich w XV w., a później szwedzkich i napoleońskich, zachowało się stosunkowo niewiele obiektów z okresu średniowiecza. W większości kształt zachowanych obecnie kamienic jest efektem późniejszych przekształceń z okresu nowożytnego i z XIX w.^[3]

Wszystkie pierzeje Rynku Nowomiejskiego oraz fasady domów narożnych od 1961 roku figurują w rejestrze zabytków nieruchomych pod numerem A/1371^[4].

Pierzeje

Wyróżniające się kamienice

Pierzeja południowa

Nr	Obiekt	Lata budowy	Styl architektoniczny	Ewidencja zabytków	Uwagi	Zdjęcie
1.	Rynek Nowomiejski 1/św. Jakuba 21	1911, 1912	klasycyzm	nr rejestru A/100	stiukowe dekoracje fasady
2.	Rynek Nowomiejski 2	przed 1905, 1907	secesja		bogata secesyjna sztukateria została usunięta w latach 60 XX wieku – podobnie jak w przypadku kamienicy z nr 1. Od czasów przebudowy w 1907 roku do wybuchu wojny w 1939 roku mieścił się w niej Hotel Europa.
3.	Rynek Nowomiejski 3	XV, II połowa XVII, 1865	klasycyzm	nr rejestru A/286	Kamienica od XVIII w. aż do II wojny światowej należała do szacownego toruńskiego rodu Körnerów. W latach 1847-1859 mieszkał w niej niemiecki pisarz, satyryk i etnograf Bogumil Goltz.
4.	Rynek Nowomiejski 4	XVIII wiek	klasycyzm		Na parterze kamienicy mieścił się jeden z dwóch sklepów firmowych Herrmanna Thomassa, prowadzącego drugą pod względem wielkości i najstarszą w Toruniu fabrykę pierników.	pierwsza z prawej
5.	Rynek Nowomiejski 5	XVI przebudowa XVII/XVIII wiek, 1891	barok	nr rejestru A/516	Do 1921 roku mieszkał w niej historyk i archiwista Arthur Semrau, kustosz Muzeum Miejskiego w Ratuszu, a także w latach 1919-1921 pierwszy toruński konserwator zabytków. Był również redaktorem czasopisma naukowego „Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn”, ukazującego się w latach 1878-1939.
6.	Rynek Nowomiejski 6	XV, przebudowa początek XIX wieku	gotyk, klasycyzm	nr rejestru A/517	Obecnie plebania kościoła św. Jakuba – fary nowomiejskiej.
7.	Rynek Nowomiejski 7	XV, przebudowa XIX wiek	gotyk		Od początku XX wieku przez ok. 30 lat mieściła Gospodę Nowomiejską.

Pierzeja zachodnia

Nr	Obiekt	Lata budowy	Styl architektoniczny	Ewidencja zabytków	Uwagi	Zdjęcie
1.	Gospoda Pod Modrym Fartuchem Rynek Nowomiejski 8	XV, gruntowna przebudowa 1 połowa XVIII wieku, 1957-1959	barok	nr rejestru A/1376	Według tradycji założona w 1489 roku. Przez kilkaset lat pozostawała w posiadaniu rodziny Szalitów. Według tradycji odwiedzana między innymi przez królów polskich, czy samego Napoleona. Więcej w osobnym artykule.
2.	Rynek Nowomiejski 9	1 połowa XIX wieku	klasycyzm
3.	Rynek Nowomiejski 10	1 połowa XIX wieku	klasycyzm		Mieszkał tu Ignacy Danielewski (1829-1907), zasłużony wydawca, literat i dziennikarz, redaktor m.in. Gazety Toruńskiej[5].
4.	Rynek Nowomiejski 11	lata 80 XIX wieku	klasycyzm
5.	Rynek Nowomiejski 12	1847	klasycyzm
6.	Apteka Pod Złotym Lwem w Toruniu Rynek Nowomiejski 13	XV, 1624, 1830	gotyk, klasycyzm	nr rejestru A/569	więcej w osobnym artykule

Pierzeja północna

Nr	Obiekt	Lata budowy	Styl architektoniczny	Ewidencja zabytków	Uwagi	Zdjęcie
1.	Gospoda Bractwa Murarskiego w Toruniu Rynek Nowomiejski 17	XV, przebudowa XVIII wiek	barok	nr rejestru A/275	Mieści wojewódzką instytucję kultury – Galerię i Ośrodek Plastycznej Twórczości Dziecka. Więcej w osobnym artykule.

Pierzeja wschodnia

Nr	Obiekt	Lata budowy	Styl architektoniczny	Ewidencja zabytków	Uwagi	Zdjęcie
1.	Rynek Nowomiejski 22	XIX wiek	klasycyzm		W 1939 roku siedziba sztabu Armii Pomorze. Od 1936 roku gen. Władysław Bortnowski (1891-1966), późniejszy dowódca Armii "Pomorze" w czasie kampanii wrześniowej. W czerwcu 1938 roku zatrzymał się u niego marszałek Edward Rydz-Śmigły, przybyły tu na uroczystości patriotyczne[6]
2.	Rynek Nowomiejski 23	XVI, przebudowa XIX	renesans		To dawny dom parafii św. Jerzego. Podczas ostatnich prac restauratorskich nadano całej fasadzie wystrój renesansowy, odkryto w szczycie kartusz z datą przeprowadzonej w 1887 roku konserwacji oraz napis, który mówi o własności parafii. Posiada charakterystyczny ornamentowy szczyt, zwieńczony gryfem pomorskim.
3.	Rynek Nowomiejski 25	XV, przebudowa XIX	klasycyzm	nr rejestru A/1392/1-2	Do XV wieku dwie osobne działki. Po połączeniu od XVI wieku funkcjonował tu Nowomiejski Dom Weselny, zniszczony w wyniku oblężenia w 1813. W 1828 wzniesiono nowy budynek z przeznaczeniem na sierociniec, który funkcjonował w tym miejscu do 1881. Rok później kamienicę przebudowano podwyższając o jedną kondygnację.[7]
4.	Rynek Nowomiejski 26	XIX wiek	klasycyzm		Wzniesiona na starszych murach, dwupiętrowa.
5.	Rynek Nowomiejski 27	1724, II połowa XIX wieku	klasycyzm	nr rejestru A/54	Jest to kamienica narożna. Dodatkowy adres ul. Szpitalna 10.

Galeria

Rynek Nowomiejski w Toruniu

Zobacz też

• Turystyka w Toruniu
• Historia Torunia
• Mury miejskie w Toruniu
• Zabytki w Toruniu
• Budowle sakralne w Toruniu

Przypisy

Bibliografia

• Joanna Szot, Pierzeje Rynku Nowomiejskiego w Toruniu – historia przekształceń [w:] "Rocznik Toruński" 2007 r., t. 34, s. 7-40