Rytro

Rytro

wieś
Rytro, widok ogólny
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	nowosądecki
Gmina	Rytro
Liczba ludności (2009)	2273
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	33-343[1]
Tablice rejestracyjne	KNS
SIMC	0459550
Położenie na mapie gminy Rytro Rytro
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Rytro
Położenie na mapie województwa małopolskiego Rytro
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego Rytro
49°29′24″N 20°40′04″E/49,490000 20,667778
Strona internetowa

Ruiny zamku w Rytrze

Kościół w Rytrze

Makowica i wjazd do Rytra

Rytro – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie nowosądeckim, w gminie Rytro.

Wieś królewska Rytter, położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie sądeckim województwa krakowskiego^[2], należała do tenuty barcickiej^[3].

Położenie miejscowości

Położona jest w Beskidzie Sądeckim nad Popradem, u ujścia do niego Wielkiej Roztoki (Roztoczanki, Rytrzanki). Zabudowa wsi znajduje się wzdłuż przebiegającej nad Popradem drogi krajowej nr 87 i linii kolejowej 96 Tarnów – Leluchów, wciska się też w doliny Małej i Wielkiej Roztoki. Niektóre przysiółki rozrzucone są na zboczach wzgórz Połom i Mikołaska.

Graniczy od północy z Przysietnicą (krótki odcinek), Barcicami Górnymi i Wolą Krogulecką (gmina Stary Sącz). Od wschodu z Suchą Strugą, od południa z Obłazami Ryterskimi, a od zachodu z Młodowem (krótki odcinek) i z Roztoką Ryterską.

Jest siedzibą gminy Rytro. W latach 1975–1998 miejscowość należała do ówczesnego województwa nowosądeckiego.

Integralne części wsi

Do końca 2017 roku częśią wsi byl Podłubek. Miejscowość zniesiono 1 stycznia 2018^[6].

Historia

Dawne nazwy: castrum Ritter 1312^[7], Ryttro 1446 (ta od niem. nazwy osobowej Ritter), Villa Rither (1564), Rytter (1575), Rytro (1886).

Swoje powstanie i nazwę wieś zawdzięcza zamkowi w Rytrze usytuowanemu na Górze Zamkowej (Zamczysko), nad Popradem (obecnie w granicach Suchej Strugi). Według tradycji biorącej początek z zapisu w „Księdze uposażeń diecezji krakowskiej” Jana Długosza z około 1475 r., około 1244 r. osiedlić się tu mieli niemieccy rycerze. Z tym faktem wiązana jest etymologia nazwy Rytro, wywodzona od niemieckiego słowa Ritter, czyli „rycerz”. Jan Długosz w tym samym dziele przytacza też rzekomy testament Piotra Wydżgi, opisujący skarby ukryte w górach w okolicach Rytra^[8].

W okresie kilku ostatnich lat, pod nadzorem konserwatora zabytków, sukcesywnie odsłaniano i rekonstruowano ruiny zamku usytuowanego wysoko nad nurtem Popradu. W centrum wsi znajduje się Zajazd PTTK „Pod Roztoką” i „Willa Poprad” (w miejscu byłego „Zajazdu Ryterskiego”).

W 2005 roku oddano do użytku narciarzy sztucznie oświetlony i naśnieżany Ośrodek Narciarsko-Rekreacyjny Ryterski Raj na Jastrzębskiej Górze. Jest to w ostatnich latach największa inwestycja, w której udział oprócz osób prywatnych ma także gmina.

Od 2006 organizowany jest w Rytrze międzynarodowy Maraton Wyszehradzki z Podolińca na Słowacji do Rytra. Trasa jest atestowana przez Polski Związek Lekkiej Atletyki.

Demografia

Ludność według spisów powszechnych, w 2009 wg PESEL^{[9][10][11][12]}.

Zabytki

• ruiny zamku

• schron polowy (tradytor jednostronny) z 1939 roku.

Położony jest na północny zachód od centrum Rytra, na górze Połom w pobliżu Limasów (część przysiółka Połom Wyżna). Zbudowali go w sierpniu 1939 r. saperzy z 2 Brygady Górskiej Armii Karpaty. Do wybuchu wojny saperzy zdążyli dobudowaċ jeszcze umocnienia polowe od strony południowej i zachodniej, z których spodziewano się niemieckiego ataku. Niemcy przybyli jednak od północy przez Łącko i Stary Sącz, a umocnienia okazały się nieprzydatne^[13].

Ochotnicza Straż Pożarna

W Rytrze znajduje się jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej, która została założona w 1928 roku, zaś od dnia 20 czerwca 1997 roku znajduje się w krajowym systemem ratowniczo-gaśniczym; na wyposażeniu jednostki znajdują się samochody GLM 12 Mitsubishi L200 GBA 2,5/20, Mercedes Benz Atego 1429 i SRt Mercedes Benz 911.^[14]

Znani rytrzanie i osoby związane z Rytrem

• Antoni Ludwik Broszkiewicz (1872–1936). Artysta malarz. W latach 1932–1936 mieszkaniec Rytra. Na skatalogowane 58 prac malarskich, 13 poświęcone było Rytru i okolicy.
• Edmund Cieczkiewicz (1872–1958). Artysta malarz. W latach 1948–1958 mieszkaniec Rytra. Zmarł tutaj 31 stycznia 1958 roku. Pochowany na miejscowym cmentarzu.
• Franciszek Klag (1940–2013). Ksiądz katolicki. W latach 1985–2009 proboszcz parafii Rytro. Budowniczy nowego kościoła parafialnego, elektrowni wiatrowej i wodnej. Pochowany w Rytrze.
• Zygmunt Malik (1893–1941). Urodzony w Rytrze, major rezerwy WP. Uczestnik walk 1914–1921. Odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy (nr 1868). Podczas okupacji komendant placówki ZWZ w Starym Sączu. Zginął w KL Auschwitz w 1941 roku.
• Józef Pogwizd (ur. 14 sierpnia 1940 w Rytrze). Artysta plastyk. Absolwent ASP Kraków. Plastyk wojewódzki 1977–1980. W latach 1995–2010 prezes ZPAP w Nowym Sączu.
• Stefan Pawlik (1924–1945). Partyzant AK. Patron Szkoły Podstawowej w Rytrze.
• Władysław Podgórski (1956–1976) – polski biegacz narciarski, olimpijczyk z Innsbrucku 1976.
• Piotr Ryterski herbu Topór. (Piotr z Pisar i Rytra, zwany Chorążycem) (?–1458). Rycerz, dworzanin królewski, od 1418 roku starosta ryterski.
• Józef Woźniacki (1909–1999). Ksiądz katolicki. Od 1945 do 1985 proboszcz i kanonik parafii św. Józefa Robotnika. Pochowany w Rytrze. Patron gimnazjum.

Na szczególną uwagę zasługują ryterscy biegacze i maratończycy, którzy stanowią bardzo liczną grupę. Reprezentują oni barwy gminy w kraju i za granicą. Startują m.in. w maratonie warszawskim, poznańskim, krakowskim, w Międzynarodowym Maratonie Pokoju w Koszycach na Słowacji i wielu, wielu innych sportowych imprezach. Do największych osiągnięć ryterskich biegaczy należy m.in. przebiegnięcie sztafetą Polski z południa na północ (ok. 800 km) w 2005 roku w ciągu niecałych 24 godzin, oraz przebiegnięcie trasy pielgrzymkowej z Rytra przez Tarnów do Częstochowy w 2006 roku.

6 grudnia 2011 roku w Rytrze rozpoczęły się zdjęcia do thrillera wojennego „Obława” w reżyserii Marcina Krzyształowicza. Obsadę filmu tworzą między innymi: Marcin Dorociński, Maciej Stuhr, Sonia Bohosiewicz i Weronika Rosati.

W Rytrze i okolicach kręcone były sceny do filmów:

• „Dziura w ziemi” (1970) – (Centrum Rytra, „Zajazd Ryterski”, dolina Wielkiej Roztoki Ryterskiej).
• „Fernando i humaniści” (1973) – w Roztoce Ryterskiej.

Piesze szlaki turystyczne

Rytro jest punktem wypadowym w Pasmo Radziejowej (w kierunku zachodnim) i w Pasmo Jaworzyny Krynickiej (w kierunku wschodnim).

Radziejowa – Wielki Rogacz – Kordowiec – Rytro – Schronisko Cyrla – Hala Pisana – Schronisko PTTK na Hali Łabowskiej (Główny Szlak Beskidzki)

Rytro – Wdżary Wyżne – Schronisko PTTK na Przehybie – Szczawnica

(gminny) Rytro – dojście do szlaku z Przysietnicy do szlaku na Prehybę

Przypisy

Bibliografia

• Wiesław Wydra, Wojciech Ryszard Rzepka: Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1984. ISBN 83-04-01568-4.

Linki zewnętrzne

• Rytro, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 117 .
• Oficjalna strona internetowa gminy Rytro
• Oficjalna strona internetowa parafii w Rytrze
• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona