Sępopol

Sępopol
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
(c) Lech_Darski, CC BY-SA 3.0

Widok z wieży kościoła św. Michała Archanioła
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

bartoszycki

Gmina

Sępopol

Data założenia

1351

Prawa miejskie

1351–1946, 1973

Burmistrz

Irena Wołosiuk

Powierzchnia

4,63 km²

Wysokość

31 m n.p.m.

Populacja (31.12.2017)
• liczba ludności
• gęstość


1970[1][2]
425,5 os./km²

Strefa numeracyjna

89

Kod pocztowy

11-210

Tablice rejestracyjne

NBA

Położenie na mapie gminy Sępopol
Mapa konturowa gminy Sępopol, w centrum znajduje się punkt z opisem „Sępopol”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Sępopol”
Położenie na mapie powiatu bartoszyckiego
Mapa konturowa powiatu bartoszyckiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Sępopol”
Ziemia54°16′09″N 21°00′52″E/54,269167 21,014444
TERC (TERYT)

2801064

SIMC

0964985

Urząd miejski
ul. 11 Listopada 7
11-210 Sępopol
Strona internetowa

Sępopol (tuż po wojnie Szępopel[3], niem. Schippenbeil[4]) – miasto w Polsce w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie bartoszyckim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Sępopol. Ośrodek rzemieślniczo-usługowy.

Miasto położone jest na Nizinie Sępopolskiej[5], nad Łyną, przy ujściu rzeki Guber. Sępopol leży w historycznych Prusach Dolnych[6], na obszarze dawnej Barcji[7].

Według danych z 1 stycznia 2018 Sępopol liczył 1970 mieszkańców[1].

Położenie

Miejsce łączenia się rzek Łyny i Gubra

Sępopol położony jest w północnej części województwa warmińsko-mazurskiego nad rzekami Łyna i Guber na Nizinie Sępopolskiej. Miasto sąsiaduje z gminami: Bartoszyce, Korsze, Barciany.

Sępopol leży 12 km od granicy z Rosją, ok. 70 km od Kaliningradu i 85 km od Olsztyna.

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 4,63 km²[8].

Nazwa miasta

Geneza nazwy miejscowości nie doczekała się dostatecznego wyjaśnienia. W dokumencie lokacyjnym występuje nazwa Schiffenburg, co wskazywałoby na obecność zamku („Burg” oznacza w języku niemieckim zamek, warownię). Badania archeologiczne oraz dokumenty historyczne nie potwierdziły jednak obecności zamku w Sępopolu. „Schiff” oznacza po niemiecku okręt, statek. Zatem pierwotną nazwę Sępopola można byłoby tłumaczyć jako „warownia okrętowa”. Element związany ze statkiem występuje także w najstarszej pieczęci Sępopola, pochodzącej z XV stulecia, gdzie widnieje pływające na okręcie miasto. Sępopol dawniej otoczony był wodami, z trzech stron bowiem otaczała miejscowość rzeka Łyna i Guber, a z czwartej – kanał przekopany między rzekami. Być może ma to jakiś związek z warowną osadą Prusów i żeglugą.

Inna hipotezą dotycząca źródeł nazwy Sępopola jest nazwisko rycerza krzyżackiego, Ludwika von Schippen, który piastował funkcję pruskiego mistrza krajowego w roku 1299. Między brzmieniem Schippenburg a Schiffenburg istnieje tylko różnica w wymowie, pierwsze słowo jest w dialekcie dolnoniemieckim (plattdeutsch), drugie natomiast w górnoniemieckim (hochdeutsch). Powstanie miasta już w 1299 jest jednak mało prawdopodobne (zbyt wcześnie). Być może chodzi tu o innego von Schippena lub Schiffena.

W języku niemieckim nazwa miasta ustaliła się jednak ostatecznie w formie Schippenbeil, gdzie zamiast członu „Burg” występuje słowo „Beil” (siekiera). Świadczy to być może o staropruskim pochodzeniu nazwy („Bil” – wieś, zamek), która uległa zniemczeniu na podobieństwo leżącego nieopodal miasta Heiligenbeil (pol. Święta Siekierka).

Polska nazwa Sępopol jest fonetycznym przyswojeniem formy Schippenbeil, powstałym w procesie osadnictwa mazurskiego w Prusach Książęcych.

Historia

Wzór XIV-wiecznej pieczęci miejskiej

Osada pruska wymieniana jest w dokumentach z drugiej połowy XIII w. Jest to jedno z nielicznych miast w Prusach, które powstało w uniezależnieniu od wcześniejszego zamku (w pobliżu był zamek w Sątocznie).

Miejscowość, leżąca w Prusach Dolnych na szlaku handlowym z Królewca do Warszawy, prawa miejskie uzyskała w 1351 od wielkiego mistrza Henryka Dusemera. Miasto otrzymało charakterystyczne rozplanowanie: pośrodku prostokątnego rynku wybudowano ratusz, w północno-wschodniej części kościół farny otoczony własnym murem obronnym, a w części zachodniej niezachowany do czasów współczesnych kościół św. Ducha. W 1372 zostało otoczone murami z dwiema bramami Królewiecką i Młyńską[9]. W 1414 zniszczone przez najazd Litwinów. Od 1454 było członkiem antykrzyżackiego Związku Pruskiego, podczas wojny trzynastoletniej mieszczanie walczyli przeciwko Krzyżakom. W 1457 koło Sępopola wojska polskie i stanów pruskich poniosły porażkę w walce z wojskami krzyżackimi. Miasto jednak zdołało się obronić. Po trzecim ponaddwumiesięcznym oblężeniu w 1461 miasto się poddało. Na mocy pokoju toruńskiego (1466) powróciło pod zwierzchnictwo polskie, jednakże jako lenno pod administracją krzyżacką. W 1520 mieszczanie nie wpuścili wojsk krzyżackich powracających z wyprawy przeciwko Polsce, po oblężeniu wojsko wkroczyło do miasta siłą. Od 1525 część Prus Książęcych, pozostających lennem Korony Polskiej. W 1628 dostało się pod okupację szwedzką.

Ratusz istniejący pomiędzy 1753 a 1807

Od 1657 pod panowaniem brandenbursko-pruskim, w 1701 weszło w skład Królestwa Prus. W 1749 r. w pożarze zniszczony został ratusz w górnym rynku, 2/3 zabudowy oraz część murów obronnych[10]. Podczas odbudowy zburzono bramy miejskie oraz założono tzw. Nowe Miasto[9]. Podczas wojen napoleońskich 1806-7 kolejne zniszczenia przyniósł pobyt wojsk rosyjskich i pruskich – spalono wówczas nowy barokowy ratusz (dolny rynek) i spichlerze.

Panorama miasta w 1872

W XIX wieku miasto ogarnęła stagnacja gospodarcza i polityczna, nie rozwinął się przemysł, ani żadna z gałęzi rzemiosła. Jedynym źródłem dochodu skarbca miejskiego były dwa cotygodniowe targi i dziewięć jarmarków w tym sześciodniowy jarmark płócienny, dwudniowy kramarski i jednodniowe koński i wołowy[11]. W 1907 miasto uzyskało połączenie z Wiatrowcem. W 1912 Sępopol otrzymał wodociąg i gazownię, w 1923 podstację elektrowni. Dzięki usługom komunalnym, do których trzeba zaliczyć działającą od 1898 rzeźnię udało się zahamować upadek miasta. W roku 1925 liczyło już ono 2509 mieszkańców. W wybudowanych w latach 1934-36 zakładach roszarniczych znalazło pracę kilkuset robotników. W 1939 Sępopol osiągnął liczbę 3434 mieszkańców.

Podczas II wojny światowej zbudowano pod Sępopolem duże lotnisko wojskowe będące zapleczem kwatery Hitlera w Gierłoży. Prace nad rozbudową lotniska zostały zintensyfikowane w 1944 r. Zorganizowano wówczas podobóz-filię obozu w Sztutowie (Stutthof) nadzorowaną przez SS. 90% więźniów stanowiły dziewczyny i młode kobiety pochodzenia żydowskiego z Węgier i Grecji (zbiorowy grób, kilkanaście osób znaleziono przy ul. Mostowej, gdzie w czasie wojny znajdowała się siedziba SS).

Kamień upamiętniający 650-lecie miasta

W 1945 do miasta wkroczyła Armia Czerwona, zabudowa uległa zniszczeniom przekraczającym 75%. Zrujnowany Sępopol został włączony do państwa polskiego i po utraceniu praw miejskich został zakwalifikowany jako wieś, zaś jego ludność wysiedlono do Niemiec. W okresie powojennym centrum Sępopola odbudowano jedynie w niewielkim stopniu. Mimo to w 1973 miejscowość odzyskała prawa miejskie.

W latach 1954-1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Sępopol. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego. Populacja Sępopola do dziś nie osiągnęła jednak wartości przedwojennej. Po 1990 nastąpił upadek lokalnego przemysłu przetwórczego.

Demografia

Według danych z 30 czerwca 2012 r. miasto miało 2088 mieszkańców[12].

  • Piramida wieku mieszkańców Sępopola w 2014 roku[1].

Piramida wieku Sepopol.png

Zabytki

Kościół św. Michała Archanioła
Zabytkowa baszta przy kościele
  • Gotycki kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła powstał w latach ok. 1360-1370 (prezbiterium), korpus nawowy pod koniec XIV w., gwiaździste sklepienia dodano w XV w., a wieżę w XV/XVI w. Drewnianą część wieży z wysokim hełmem wzniesiono 1872. Od ok. 1470 był siedzibą archidiakonatu, w latach 1523-1945 był świątynią ewangelicką, w której początkowo odprawiano również nabożeństwa polskie. Po 1945 duszpasterstwo przejęli salezjanie. Kościół jest gotycką trójnawową halą z prostokątnym prezbiterium i z wieżą od zachodu. Z gotyckiego wystroju przetrwał jedynie fragment malowidła ściennego, zapewne sceny Walki św. Jerzego ze smokiem. Bogato zdobiony ołtarz główny wykonał Joachim Pfaff 1668, ambona pochodzi z 1649, chrzcielnica z 1670. Na ścianach zawieszono malowane balustrady empor z XVII w., rozebranych po II wojnie światowej. Niewiele zachowało się spośród niegdyś bardzo licznych epitafiów i płyt nagrobnych z XVI–XVII w.
  • pozostałości murów miejskich (XIV w.), z fragmentami baszty.
  • klasycystyczne kamieniczki z XVIII-XIX w (przy ul. Kościuszki).
  • staropruskie „grodzisko”, zwane obecnie potocznie „kaczym dołkiem”.
  • pozostałości dawnego ośrodka usługowego dla rolnictwa; roszarnia lnu (zlikwidowana – pozostały puste budynki), mleczarnia (częściowo już rozebrana – obecnie inny profil działalności).
  • secesyjna wieża ciśnień z 1912 r.

Sport

W Sępopolu istnieje klub piłkarski LKS „Łyna” Sępopol. Obecnie występuje w klasie okręgowej.

Klub Sportowy LKS „Łyna” Sępopol, Rok założenia 1948, Barwy zielono-niebieskie

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

Galeria

Zobacz też

  • Cmentarz żydowski w Sępopolu

Przypisy

  1. a b c Sępopol w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  2. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
  3. Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w roku 1945
  4. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
  5. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska: geoserwis mapy. [dostęp 2022-05-05]. (pol.).
  6. Dzieje Warmii i Mazur w zarysie, t. I: Od pradziejów do 1870 roku, red. Jerzy Sikorski, Stanisław Szostakowski. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1981, s. 153. ISBN 83-01-02640-5, ISSN 0208-4031
  7. I Odyseja Historyczna „Dawno temu w Barcji”. sepopol.wm.pl, 1 sierpnia 2017. [dostęp 2020-02-28]. (pol.).
  8. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2013-07-26. ISSN 1505-5507.
  9. a b Miasta polskie w Tysiącleciu, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, t. II, s. 144
  10. Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 188–189
  11. Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, Elżbieta Bajkiewicz-Grabowska (red.), Iwona Swenson (red.), Zofia Aleksandrowicz, Warszawa: PWN, 1998, s. 710, ISBN 83-01-12677-9, OCLC 830195866.
  12. GUS-Główny Urząd Statystyczny. stat.gov.pl. [dostęp 2013-01-26]. (pol.).

Bibliografia

  • Jerzy Domasłowski, Kościół w Sępopolu, „Posłaniec Warmiński”, 1985, nr 2, s. 8
  • Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 168
  • strona miasta Sępopol, autor – Maciej Pietkun. sepopol.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-12-06)].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Warmian-Masurian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Warmian-Masurian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.52 N
  • S: 53.07 N
  • W: 19.05 E
  • E: 22.95 E
Center of Sepopol (1).jpg
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Centrum Sępopola.
Baszta sepopol.JPG
Sępopol - baszta obronna
Schippenbeil1872.jpg
Stadt Schippenbeil in Ostpreußen im Jahr 1872
Stadt Schippenbeil Rathaus 1753-1807.png
Schippenbeil in Ostpreußen, Zeichnung des historischen Rathauses, das 1752-1753 erbaut und 1807 in der Nacht vor der Schlacht bei Friedland von den Russen niedergebrannt und später nicht wieder aufgebaut wurde.
Piramida wieku Sepopol.png
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Sępopola, 2014
Kościół 02.JPG
Sępopol - kościół pw. św. Michała Archanioła
Schippenbeil (Schiffenburg) Siegel 1351.jpg
Schippenbeil (früher Schiffenburg), Siegelabdruck der Stadt in Ostpreußen aus dem Jahr 1351 mit der Umschrift S'. CIVITATIS SCHIFFENBURG
Waterfall-in-sepopol.jpg
wodospad w sepopolu
Wodospad sepopol.JPG
wodospad_sepopol
Stadion sepopol.JPG
stadion_sepopol
Bartoszyce County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Bartoszyce County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 54.44 N
  • S: 54.00 N
  • W: 20.24 E
  • E: 21.24 E
Widok na Sępopol z wieży kościoła św. Michała Archanioła. - panoramio.jpg
(c) Lech_Darski, CC BY-SA 3.0
Widok na Sępopol z wieży kościoła św. Michała Archanioła.