Słowińcy

Słowińcy (kasz. Słowińcë) lub Kaszubi Nadłebscy – historyczna grupa etnograficzna[1], będąca w istocie odłamem ludności kaszubskiej, zamieszkującej do lat po drugiej wojnie światowej tereny nad jeziorami Gardno i Łebsko (północno-zachodnia część województwa pomorskiego). Posługiwali się oni gwarą słowińską, wchodzącą w skład dialektu północnokaszubskiego języka kaszubskiego. W ukształtowaniu wyznaniowym Słowińców wyraźną większość stanowili luteranie.

Nazwa

Słowińcy sami siebie nazywali Kaszubami, nazwa ta jest więc wyrazem o pochodzeniu bliżej nieznanym, chociaż według niektórych autorów egzoetnonimem o proweniencji niemieckiej[2][3][4][5]. Nazwa "Słowińcy" została przypisana tej grupie przez rosyjskiego etnografa Aleksandra Hilferdinga[6], który zapożyczył tę nazwę od Karla Gottloba von Antona[7], względnie od pastora A.T. Kummera z Gardny Wielkiej (1835)[8]. Niektórzy badacze jednak utrzymują, że nazwa ta jest znacznie starsza niż XVIII wiek[9]. Nazwa "Kaszubi (nad)łebscy" ('Lebakaschuben'), często przypisywana Słowińcom, także pochodzi ze źródeł niemieckich (1821)[10].

Historia

Od XVIII wieku Słowińcy ulegali naciskom germanizacyjnym, np. stopniowo w kolejnych wsiach wprowadzano nakaz prowadzenia nabożeństw w języku niemieckim.

W 1945 roku liczebność Słowińców szacowano na ok. 2 tys. osób, głównie we wsiach: Kluki, Izbica, Główczyce, Smołdzino, Gardna Wielka i Mała, Wicko, Rowy i Cecenowo. Nieurodzajne gleby i bogate w ryby jezioro Łebsko spowodowały, że mężczyźni głównie zajmowali się rybactwem[11].

Po roku 1945 Słowińcy, traktowani jako Niemcy, zamieszkujący przed wojną ziemie niemieckie i posługujący się językiem niemieckim, byli szykanowani i wysiedlani. Wielu z nich zmuszono do emigracji do Niemiec. Znaczna liczba znalazła się w obozie przesiedleńczym w dzielnicy Hamburga, Finkenwerder; osiedlając się później w kilku sąsiadujących ze sobą dzielnicach miasta i pobliskich wsiach. Nie wszyscy jednak zostali wysiedleni; dzięki różnym zabiegom udało się zatrzymać migrację ludności ze wsi Kluki – około 100 osób, jednak w większości wyemigrowali oni do Niemiec w latach 70. XX w.

Dawny zbór ewangelicki w Objazdzie obecnie kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej.

Jednym z głównych powodów emigracji Słowińców z Kluk, po początkowym wysiedleniu części niezweryfikowanych mieszkańców w latach 40., był ustawiczny konflikt z grupą przesiedleńców, której przewodzili członkowie ORMO: Antoni Korczyński (kierownik punktu połowowego) oraz Michał, Alfred i Kazimierz Woronko[12][13][14]. Grupa ta ciesząc się poparciem komendanta lokalnego posterunku MO w Gardnie Wielkiej oraz kierownika działu społeczno-administracyjnego powiatowej Rady Narodowej w Słupsku, Koguta, regularnie szykanowała autochtonicznych mieszkańców Kluk, dopuszczając się rozbojów i kradzieży[12][13][15]. W związku ze skargami mieszkańców w 1953 roku grupa warszawskich redaktorów, zainteresowanych problemem Słowińców, skierowała do kancelarii prezydenta Bolesława Bieruta oraz na ręce sekretarza KC PZPR Edwarda Ochaba petycję z prośbą o usunięcie z Kluk Korczyńskiego i Woronki, jako głównych sprawców zajść we wsi, na skutek których ludność słowińska występowała o zezwolenie na wyjazd do Niemiec[12]. Petycja ta, jak i następne skierowane do Ministerstwa Państwowych Gospodarstw Rolnych, premiera Józefa Cyrankiewicza oraz Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, nie odniosły żadnego skutku. Jedynie na skutek interwencji Tadeusza Bolduana oraz Stanisława Rzeżuchowskiego u szefa Wydziału Śledczego w Komendzie Głównej Milicji Obywatelskiej udało się tymczasowo usunąć Korczyńskiego z ORMO z odebraniem broni włącznie[12]. Komendant powiatowy MO w Słupsku w raporcie do Komendy Głównej informował o łamaniu prawa w Klukach i skierowaniu przezeń spraw o znamionach przestępstw do prokuratury, w której były one blokowane[12].

Kolejne interwencje i skargi Związku Kaszubskiego i Towarzystwo Rozwoju Ziem Zachodnich kierowane w latach 1957-60 do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Komitetu Centralnego PZPR nie przyniosły rozwiązania problemu[12][16]. W 1958 zmarł Michał Woronko, a w latach 60. większość autochtonicznych mieszkańców Kluk wyemigrowała do RFN. W 1974 pozostało tylko 5 osób. Do Niemiec wyemigrował wówczas także Antoni Korczyński żonaty ze Słowinką oraz Kazimierz Woronko żonaty z Irmą z domu Barnow[12].

Współcześnie Słowińcy i ich potomkowie czują się Niemcami, jedynie dzieci pochodzące z małżeństw mieszanych czują się także Polakami. Tylko ci drudzy przyznają się do nazwy „Słowińcy”. Wielu byłych mieszkańców Kluk odwiedza Kluki i spotyka się na dorocznych zjazdach[17].

Badania językoznawcze Friedhelma Hinzego nad nazewnictwem rybackim dialektu słowińskiego języka pomorskiego, przeprowadzone w Meklemburgii, dokumentują obecność Słowińców po przesiedleniu, posługujących się na pewno szczątkowo swoim językiem, na terenie dawnej NRD. W Polsce pozostało niewielu z nich. Materialne ślady ich istnienia (architektura ludowa, wyposażenie wnętrz, sztuka ludowa itp.) zostały zgromadzone w skansenie Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach, położonym na terenie Słowińskiego Parku Narodowego[1].

Przypisy

  1. a b Słowińcy, Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach [dostęp 2021-06-04].
  2. J. Koblischke, Der Name "Slovinzen", "Mitteilungen des Vereins für kaschubische Volkskunde" 1908
  3. O. Knoop, Etwas von den Kaschuben, "Unsere Heimat" 1925
  4. Z. Szultka, Studia nad rodowodem i językiem Kaszubów, 1992
  5. M. Filip, Od Kaszubów do Niemców. Tożsamość Slowińców z perspektywy antropologii historii, 2012
  6. A. Hilferding, Resztki Słowian na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego, 1989
  7. K. G. von Anton, Erste Linien eines Versuches über der alten Slawen Ursprung, Sitten, Gebräuche, Meinungen und Kenntnisse, 1783, s. 22
  8. zob. Z. Szultka, Studia nad rodowodem i językiem Kaszubów, 1992
  9. J. Treder, Komu może przeszkadzać etnonim Słowińcy?, w: A. Czarnik, Obrazy Ziemi Słupskiej, 2003
  10. G. L. Lorek, Charakterystyka Kaszubów znad Łeby, 2009
  11. Cezary Obracht-Prondzyński i inni, Gniazdo gryfa słownik kaszubskich symboli, pamięci i tradycji kultury, Gdańsk 2020, ISBN 978-83-65826-47-3, OCLC 1267399964 [dostęp 2021-12-06].
  12. a b c d e f g Tadeusz Bolduan, Losy polityczne i społeczne Słowińców w Klukach w latach 1945–1975. Próba oceny. w: „Studia Kaszubsko-Słowińskie” pod red. Jerzego Tredera, Łeba 2001
  13. a b Herman Koetsch, Ostatnie Ślady, „Pomerania” 1988 nr 7-8
  14. Hieronim Rybicki, Kluki. Zarys dziejów, Grawitpol, Słupsk 2003
  15. Izabella Trojanowska, „Szkice łowińskie”, Pomerania 1986 nr 9–10
  16. M. Warneńska, Zamarły las, „Sztandar Młodych”, 1959, nr 196, 198, 202
  17. M. Filip, Od Kaszubów do Niemców, s. 190-204

Literatura

  • Tadeusz Bolduan, Losy społeczne i polityczne Słowińców w Klukach w latach 1945-1975. Próba oceny., w: Studia kaszubsko-słowińskie, Łeba 1992
  • Friedrich Lorentz Slovinzisches Wörterbuch, I-II, St.Petersburg 1908-1912
  • Dr. Nadmorski (Józef Łęgowski), Słowniczek gwary słowińskiej; w: Połabianie i Słowińcy, Wisła, XVI, z.II, marzec-kwiecień 1902
  • Friedhelm Hinze, Slovinzische Fischzugnamen von Garder See in Hinterpommern. Nachleben und Ethymologie slovinzische Namen., w: Zeitschrift für Slavistik XV 1970, Heft 3.
  • Hanna Popowska-Taborska, Przysięgi słowińskie z Wierzchocina, Wrocław-Warszawa-Kraków 1961, w: Słowińcy, ich język i folklor
  • Hanna Popowska-Taborska, Uwagi o języku Perykop smołdzińskich, Kraków 1968, w: Język Polski, Kraków, XLVIII 1968, Nr 1
  • Leon Roppel, Nazwy terenowe słowińskiej wsi Kluki na podstawie mapy F. Pallasa z 1926 r., RG XXI 1962
  • Słownik gwarowy tzw. Słowińców kaszubskich, pod. red. Zenona Sobierajskiego, Warszawa 1997, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, ISBN 83-86619-17-1
  • Franz Tetzner, Die Slovinzen und Lebakaschuben. Land und Leute, Haus und Hof, Sitten und Gebräche, Sprache und Literatur im östlichen Hinterpommern, Berlin 1899
  • Aleksandr Hilferding, Остатки славян на южном берегу Балтийского Моря, Sankt-Petersburg 1862 (wyd. polskie Resztki Słowian na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego, tłum. Nina Perczyńska, oprac. Jerzy Treder, Gdańsk 1989, ISBN 83-85011-57-9)
  • Zygmunt Szultka, Studia nad rodowodem i językiem Kaszubów, Gdańsk 19892
  • Mariusz Filip, Od Kaszubów do Niemców. Tożsamość Słowińców z perspektywy antropologii historii, Poznań 2012, ISBN 978-83-63795-09-2)

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Objazda kosciol.JPG
Autor: Mikołaj Kirschke, Licencja: CC BY-SA 2.5
Kościół w Objeździe
PL-Kluki01.JPG
Autor: T.D., Licencja: CC BY-SA 2.5
Kluki, Poland
Muzeum Wsi Słowińskiej. Chałupa Charlotty Klick z Kluk Smołdzińskich, koniec XVIII wieku, rozbudowana w II połowie XIX wieku.