Słowianie zachodni

Słowianie zachodni – jedna z grup Słowian, indoeuropejska grupa ludnościowa Europy, zamieszkująca wschodnią i środkową część tego kontynentu.

(c) Krzysztoflew, CC-BY-SA-3.0
Słowianie zachodni w IX-X wieku. Wieleci, Pomorzanie, Polanie, Wiślanie, Czesi, Morawianie i inne

     Słowianie Zachodni

     Słowianie wschodni

     Słowianie południowi

Do Słowian zachodnich zalicza się: Czechów, Polaków, Serbołużyczan, Ślązaków i Słowaków. Przy zastosowaniu trójpodziału grupy lechickiej obok Polaków i Połabian wyróżnia się Pomorzan (Kaszubi[1]).

Łącznie około 77 milionów wraz z diasporą.

Historia

Podstawowe źródło o Słowianach zachodnich Kronika Słowian Helmolda wydana w 1862 w tłumaczeniu Jana Papłońskiego.

W okresie migracji i ekspansji Słowian (VI-VII wiek) ludność ta zachowywała jedność kulturową i zapewne także w znacznej mierze językową.[2] Dopiero usadowienie się Węgrów na Nizinie Węgierskiej u schyłku IX w. przerwało intensywne kontakty między Słowianami zamieszkującymi na północ od Karpat i Sudetów a Słowianami naddunajskimi i bałkańskimi. Spowodowało to powstanie coraz większego zróżnicowania między Słowianami Zachodnimi a Południowymi. Również różnice pomiędzy Słowianami zachodnimi a wschodnimi zaczęły formować się dopiero w X w., kiedy powstały konkurujące ze sobą państwa Rusi Kijowskiej i Polski. Proces różnicowania pogłębiony został faktem przyjęcia chrześcijaństwa w innym obrządku, co po schizmie w 1054 r. stało się czynnikiem tworzącym zasadnicze odmienności. W ten sposób – dopiero w X w. – wykształciły się 3 grupy Słowian, m.in. Słowian zachodnich.

Pisanym świadectwem wczesnego osadnictwa Słowian na ziemiach polskich jest wzmianka w „Historii wojen” Prokopiusza z Cezarei dotycząca roku 512, mówiąca o plemieniu germańskich Helurów, które przeszło ze swoich siedzib nad środkowym Dunajem przez ziemie Sklawinów, a następnie przez wyludnione obszary aż do siedzib Warnów na Połabszczyźnie. Prawdopodobnie Herulowie migrowali wzdłuż Odry i nad górnym i częściowo środkowym jej biegiem przechodzili przez ziemie Słowian, a następnie skręcili na zachód, przez wyludnione obszary do ziemi Warnów. Może to być jeden z najstarszych pisanych dowodów obecności Słowian nad Odrą i Wisłą w początkach VI stulecia.

Ruski kronikarz Nestor z Kijowa dał jedno z wczesnych świadectw obecności Słowian na terenie obecnej Polski w kronice napisanej ok. 1113 Powieść minionych lat. Wszystkich Słowian zachodnich mieszkających zarówno w rejonie Warty (Polanie), dolnej Odry (Lutycy), jak i środkowej Wisły (Mazowszanie) i dolnej Wisły (Pomorzanie) wywodził od ludu Lachów (Lechitów)[3].), staroruskie Лѧх (Lęch/Ljach[4]/Lach) (1115)[5]. Nazwa „Lachy” jeszcze do dnia dzisiejszego zachowała się w językach wschodnich Słowian - Ukraińców, Białorusinów i Rosjan, którzy czasem potocznie nazywają tak Polaków[6].

sowieni że owi priszedsze siedosza na Wisle, i prozwaszasja lachowie, a ot tiech lachow prozwaszasja polanie, lachowie druzii luticzi, ini mazowszanie, ini pomorianie

Pełny fragment kroniki Nestora w przełożeniu na język polski brzmi:

Gdy bowiem Włosi naszli na Słowian naddunajskich i osiadłszy pośród nich ciemiężyli ich, to Słowianie ci przyszedłszy, siedli nad Wisłą i przezwali się Lachami, a od tych Lachów przezwali się jedni Polanami, drudzy Lachowie Lutyczami, inni Mazowszanami, inni - Pomorzanami. - Nestor z Kijowa - Powieść minionych lat kronika napisana ok. 1113[7][8]

Na ziemiach polskich początkowo podstawową komórką społeczną była rodzina wraz z krewnymi. Grupa rodzin z danego terytorium tworzyła małą społeczność zwaną opolem[9]. Opola z poszczególnych terenów (zazwyczaj oddzielonych od siebie barierami naturalnymi jak rzeki, góry czy bory) tworzyły plemiona (np. Polanie, Wiślanie, Bobrzanie, Goplanie itp.). Na co dzień opolem zarządzał wiec plemienny, który w razie zagrożenia wybierał dowódcę (księcia lub wojewodę). Z czasem jednak tymczasowi wodzowie chcieli utrzymać władzę nad coraz liczniejszymi wspólnotami. Właśnie ich ambicje przyczyniły się do jednoczenia całych plemion we wspólnoty.

Na terenach Polski mieszkało wiele plemion słowiańskich, z których największe to Wiślanie (nad górną Wisłą), Polanie (nad Wartą), liczne plemiona śląskie, plemiona pomorskie, Mazowszanie (nad środkową Wisłą), Goplanie (na Kujawach), czy Lędzianie (nad Sanem i Wieprzem). Wiele z nich zapewne zaczęło się jednoczyć, lecz największy sukces odnieśli Polanie. Pierwszym udokumentowanym władcą państwa Polan był Mieszko I. Zgodnie z przekazem Galla Anonima przed Mieszkiem państwem Polan rządził „król” Popiel a po nim kolejni potomkowie Piasta: Siemowit, Lestek i Siemomysł.

Pierwsze państwa zachodniosłowiańskie

  • Państwo Samona (pierwsza połowa VII w.): założone przez kupca frankijskiego Samona około 624 r. Prawdopodobnie miało charakter związku plemion. Samon dał się poznać jako waleczny władca Słowian, który toczył wojny z Awarami i Frankami. Po jego śmierci państwo rozpadło się.
  • Państwo wielkomorawskie: powstało ok. 830 r. na ziemiach Moraw i Słowacji. Jego pierwszy władca to Mojmir I. Upadło ok. 906 roku w wyniku najazdu Madziarów.

Wierzenia religijne

Plemiona zachodniosłowiańskie

Ziemie zasiedlone przez Obodrzytów, Wieletów oraz Serbołużyczan
Osadnictwo zachodniosłowiańskie na obszarze obecnego Berlina ok. roku 1150, zobacz też: Jaksa z Kopanicy

Słowianie zachodni aż do XI wieku zachowali jedność językową, w późniejszym okresie nastąpiło zróżnicowanie:

Plemiona o dyskusyjnej przynależności do zarówno Słowian zachodnich, jak i Słowian wschodnich, z powodu mieszkania na pograniczu:

Plemiona zachodniosłowiańskie na obszarze Polski

Plemiona zachodniosłowiańskie i inne, występujące na obecnym obszarze Polski wspomniane w Geografie Bawarskim z roku 845:
poz.:nazwanaz. polskaliczba grodów
7,HehfeldiHawelanie8
15,Miloxi67
17,Thadesi200
18,GlopeaniGoplanie400
33,LendiziLędzianie98
34,Thafnezi257
36,PrissaniPyrzyczanie70
37,UelunzaniWolinianie70
38,BruziPrusowie
47,UngareWęgrzy
48,UuislaneWiślanie
49,SleenzaneŚlężanie15
50,LunsiziŁużyczanie30
52,MilzaneMilczanie30
56,Głupczanie30
57,OpoliniOpolanie20
58,GolensiziGolęszycy5
53,BesunzaneBieżuńczanie2
51,DiadesisiDziadoszanie20

Języki zachodniosłowiańskie

polskidolnołużyckigórnołużyckiczeskisłowackikaszubskipołabski drzewiańskietnolekt śląski
człowiekcłowjekčłowjekčlověkčlovekczôłwiek, człowiekclawak, clôwakczowjek
wieczórwjacorwječorvečervečerwieczórvicerwjeczůr
bratbratšbratrbratrbratbracyna, brat(ina)brotbraćik
dzieńźeńdźeńdendeňdzéńdôndźyń
rękarukarukarukarukarãka, pajarękarynka
jesieńnazymjenazymapodzimjeseňjeséńprenja zaima, jisinpodzimek, jeśyń
śniegsněgsnehsníhsnehśniégsnegśńyg
latolěśelěćolétoletolatolatolato
siostrasotšasotrasestrasestrasostrasestraśostra, szwestka
rybarybarybarybarybarëbarybaryba
ogieńwogeńwoheńoheňoheňòdżinwidinłogyń
wodawodawodavodavodawòdawôdawoda
wiatrwětšwětřik, wětrvítrvietorwiaterwjôterwjater
zimazymjezymazimazimazëmazaimaźima

Źródła opisujące początki państw zachodniosłowiańskich

Zobacz też

Przypisy

  1. hasło „Słowianie zachodni”. W: Mały słownik antrpologiczny. Warszawa: WP, 1976, s. 430.
  2. |Kroniki staroruskie, PIW, Warszawa 1987, ISBN 83-06-01423-5, str. 13 „Możemy... być pewni, że w tamtych czasach język polski był bardzo zbliżony do ruskiego, w dużo większym stopniu niż dzisiejszy język polski, rosyjski, ukraiński lub białoruski, bowiem języki słowiańskie, wywodzące się ze wspólnego języka prasłowiańskiego, w miarę swego rozwoju oddalały się od siebie... komunikowanie się między „Rusami” czy „Lachami” nie stanowiło najmniejszego problemu, nigdzie bowiem nie ma wzmianki o posługiwaniu się tłumaczami we wzajemnych, bardzo częstych kontaktach”.
  3. "Islandowie znali też Polaków, ale tylko pod nazwą ruską: Laesir, Lesir = Ljachen. [w:] Slavia occidentalis. Poznań, 1938 str. 250.; "anonimowy utwór (Heimskringla) o królu norweskim Haraldzie Hardrade, który wspomina, że Harald walczył w młodości w służbie księcia kijowskiego Jarosława Wielkiego przeciw ludowi zwanemu Laesir" [w:] Kazimierz Ślaski. Millennium of Polish-Scandinavian cultural relations. str. 36; istnieje przekonanie, iż pod tą tajemniczą nazwą ukrywają się Lachowie latopisów ruskich [...]. Z tzw. Powieści dorocznej wiadomo o wojnie „polsko-ruskiej” w roku 1031 [w:] Gerard Labuda . Fragments of the history of Western Slavs. 2002. str. 472.
  4. Mały jus, czyli Ѧ, odpowiadał samogłosce nosowej ę, w języku rosyjskim przeszedł w „ja”, Я.
  5. Normańskie określenia Lachów nadsańskich z okresu wyprawy Haralda III, 1031 - znajdujące się w Sadze o Haraldzie Hardrada. [w:] Kwartalnik historyczny. t. 108, wyd. 1-3. Towarzystwo Historyczne 2001
  6. Henryk Paszkiewicz, Początki Rusi, Kraków 1996, s. 403-404
  7. Powieść minionych lat Nestor, przeł. Franciszek Sielicki, Kraków 1968, PAN s. 212
  8. Edward Goranin, Henryk Suszko, Franciszek Sielicki, Kroniki staroruskie, Warszawa: PIW, 1987, s. 19, ISBN 83-06-01423-5, OCLC 27102868.
  9. Praca zbiorowa Kultura Polski średniowiecznej X-XIII w., PIW, Warszawa 1985
  10. W literaturze często zaliczani do plemion polskich.
  11. Nestor, Powieść minionych lat, przeł. Franciszek Sielicki, Kraków 1968, PAN
  12. Tadeusz Lewicki, Polska i kraje sąsiednie w świetle „Księgi Rogera” geografa arabskiego z XII w. Al Indrisi`ego, cz.I, Kraków 1945, s. 142-143

Media użyte na tej stronie

Slavic Tribes in the 7th to 9th century PL.svg
Autor: Revilo1803, Licencja: CC BY-SA 4.0
Plemiona słowiańskie w VII-IX w.
Karte Jaxa.jpg
(c) Lienhard Schulz, CC-BY-SA-3.0
Karte zu Jaxa von Köpenick, um 1150
Papłoński Helmolda Kronika Słowiańska.jpeg
Helmolda Kronika Sławiańska z XII wieku.
West slavs 9th-10th c..png
(c) Krzysztoflew, CC-BY-SA-3.0
West Slavs 9th–10th centuries
Marchia Wschodnia ok. 1000.svg
Autor: Hoodinski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Mapa Marchii Wschodniej ok. 1000 roku