SMS Kaiserin und Königin Maria Theresia

Kaiserin und Königin Maria Theresia
Wygląd po wejściu do służby, z masztami bojowymi i w „wiktoriańskim” malowaniu.
Historia
Stocznia	STT, San Rocco
Położenie stępki	6 października 1891
Wodowanie	29 kwietnia 1893
K.u.K. Kriegsmarine
Wejście do służby	24 marca 1895
Wycofanie ze służby	7 lutego 1917
Los okrętu	złomowany po 1922
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	5164,36 ts konstrukcyjna 6027,07 ts maksymalna[1]
Długość	113,70 m całkowita 111,67 na linii wodnej[2]
Szerokość	16,25 m[3]
Zanurzenie	6,81 m[2]
Napęd
2 pionowe 3-cylindrowe maszyny parowe potrójnego rozprężania o łącznej mocy indykowanej 9000 KM, 6 kotłów parowych, 2 śruby[4]
Prędkość	18,9 w.[4]
Zasięg	3500 Mm przy 10 w.[5]
Uzbrojenie
2 działa 240 mm L/40 (2xI) 8 dział 150 mm L/40 (8xI) 18 dział 47 mm (18xI) 2 km 8 mm 4 wt 450 mm (4xI) – stan początkowy
Załoga	475

SMS Kaiserin und Königin Maria Theresia – austro-węgierski krążownik pancerny z końca XIX wieku, jedyny okręt swojego typu. Służył podczas I wojny światowej.

Historia

SMS „Kaiserin und Königin Maria Theresia” (Cesarzowa i królowa Maria Teresa) był pierwszym krążownikiem pancernym zbudowanym dla marynarki Austro-Węgier. Stanowił dalsze rozwinięcie koncepcji silnie uzbrojonych krążowników pancernopokładowych SMS „Kaiser Franz Joseph I” i „Kaiserin Elisabeth”. Pierwotnie planowany był jako trzecia jednostka tego typu, lecz zdecydowano zgodnie z tendencjami światowymi zbudować większy i lepiej opancerzony okręt^[6]. Na projekt obu typów wpłynęły koncepcje francuskiej tzw. młodej szkoły, postulującej budowę okrętów mniejszych i tańszych od pancerników, ale uzbrojonych w ciężkie działa do walki z nimi^[6] (w praktyce jednak, dalszy rozwój krążowników pancernych wykazywał tendencje zbliżania się wielkością i ceną do pancerników). Konkurs na projekt rozpisano wśród pięciu brytyjskich firm: Cammel Laird, Vickers-Armstrong, Fairfield, Napier i Thomson^[3]. Ostatecznie jednak zamówienie na budowę okrętu złożono w austriackiej stoczni STT (Stabilimento Tecnico Triestino) w San Rocco koło Muggii^[7].

Stępkę pod budowę okrętu położono 6 października 1891. Na etapie budowy oznaczony był jako Torpedo-Rammkreuzer C („krążownik torpedowo-taranowy C”; krążownikami A i B były okręty typu Kaiser Franz Joseph I). Kadłub wodowano 29 kwietnia 1893, a budowę ukończono w listopadzie 1894^[3]. Okręt wszedł do służby 24 marca 1895^[7]. Koszt budowy wyniósł 7,5 mln koron^[6].

Opis

„Kaiserin und Königin Maria Theresia” miał architekturę zbliżoną do pancerników końca lat 80. XIX wieku. Kadłub był gładkopokładowy, z taranową dziobnicą^[8]. Uzbrojenie główne – dwa działa 240 mm, umieszczone były w barbetach nakrytych wypukłymi osłonami, na pokładzie dziobowym i rufowym. Po raz pierwszy w austro-węgierskiej marynarce działa były poruszane elektrycznie, a nie hydraulicznie, co pozwoliło zaoszczędzić na masie^[6]. Pomiędzy barbetami na całym śródokręciu była długa nadbudówka, na szerokość kadłuba. W jej ścianach były umieszczone kazamaty dla czterech dział 150 mm (po dwa na burtę). Kazamaty pozostałych czterech dział były w burtach, poniżej pokładu górnego, za barbetami (dzięki wycięciu burt w rejonie barbet, mogły one strzelać na wprost w kierunku dziobu lub rufy)^[8]. Na centralnej nadbudówce znajdowała się z przodu nadbudówka dziobowa, dalej dwa proste, niewysokie kominy i na końcu nadbudówka rufowa. Po bokach kominów były składowane łodzie. Lekkie działka 47 mm znajdowały się na stanowiskach na pokładach nadbudówek oraz w kazamatach. Sylwetkę okrętu wyróżniały dwa grube, rurowe maszty bojowe, na nadbudówce dziobowej i rufowej, wyposażone w platformy z działkami^[8]. Około 1903 niepraktyczne maszty bojowe zostały zamienione na zwykłe maszty palowe^[9].

Na przełomie lat 1909/10 okręt przeszedł modernizację uzbrojenia, podczas której przestarzałe krótkolufowe działa 240 mm zamieniono na nowsze działa 190 mm Skody^[6]. Działa 150 mm zamieniono także na nowsze i usunięto z kazamat w burtach i wystających kazamat nadbudówki, montując wszystkie osiem w nowych kazamatach w nadbudówce, z tego cztery w jej rogach^[9]. Zmodernizowano i ulepszono także nadbudówki^[9]. Niewielkie zmiany wprowadzono ponadto w artylerii pomocniczej^[3].

Skrót służby

„Kaiserin und Königin Maria Theresia” około 1898

W 1895 „Kaiserin und Königin Maria Theresia” wszedł w skład austro-węgierskiego zespołu wysłanego na uroczystość otwarcia Kanału Kilońskiego. W 1897 brał udział w międzynarodowej demonstracji przeciw Turcji na Krecie. W 1898 został wysłany z misją obserwacyjną do Indii Zachodnich (Karaiby) w związku z wojną amerykańsko-hiszpańską^[9] (dowódcą okrętu był w tym okresie Polak Juliusz von Ripper)^[10]. W latach 1900–1901 krążownik pełnił służbę w Azji wschodniej, między innymi podczas tłumienia powstania bokserów w Chinach^[9]. Przed I wojną światową, w latach 1911–1913 stacjonował w krajach Lewantu^[9]. W listopadzie 1912 roku wziął udział w interwencji mocarstw europejskich w I wojnie bałkańskiej, mającej na celu ochronę ludności, na wniosek Turcji. Był pierwszym okrętem, który tam dotarł, przybywając do zagrożonych przez wojska Ligi Bałkańskiej Salonik 4 listopada 1912^[11].

Po wybuchu I wojny światowej krążownik był już przestarzały. Od sierpnia 1914 do 1916 stacjonował w Szybeniku jako okręt obrony portu^[9]. 31 stycznia 1917 został rozbrojony, a jego działa przeniesiono na front lądowy^[3]. 7 lutego 1917 okręt został wycofany ze służby czynnej, po czym służył jako hulk dla załóg niemieckich okrętów podwodnych^[3][9].

Po zakończeniu wojny i likwidacji marynarki Austro-Węgier, został w styczniu 1920 przyznany przez Komisję Morską w Paryżu Wielkiej Brytanii, po czym sprzedany w 1922 na złom do Włoch i rozebrany w Portoferraio^[9].

Dane techniczne

Uproszczona sylwetka i schemat rozmieszczenia uzbrojenia i opancerzenia (zakreskowane)

Uzbrojenie:

• początkowo^[3]:
  • 2 działa 240 mm L/35 Krupp C/86 w barbetach na dziobie i rufie (2xI)
  • 8 dział 150 mm L/35 Krupp C/86 w kazamatach (8xI)
  • 12 dział 47 mm L/44 Skoda
  • 6 dział 47 mm L/33 Hotchkiss
  • 4 stałe wyrzutnie torped 450 mm (1 dziobowa, 1 rufowa, 2 burtowe)
  • 2 działa desantowe 70 mm L/15 (na kutrach)
• po modernizacji 1909/10^[3]:
  • 2 działa 190 mm L/42 Skoda w barbetach na dziobie i rufie (2xI)
  • 8 dział 150 mm L/35 Krupp w kazamatach (8xI)
  • 12 dział 47 mm L/44 Skoda
  • 2 działa 47 mm L/33 Hotchkiss^[12]
  • 4 działka automatyczne 37 mm Vickers^[12]
  • 4 stałe wyrzutnie torped 450 mm (1 dziobowa, 1 rufowa, 2 burtowe)
  • 2 działa desantowe 70 mm L/15 (na kutrach)

Opancerzenie^[3][9]:

• burtowy pas pancerny: 100 mm
• pokład pancerny: 57-38 mm
• barbety dział 240 mm: 100 mm
• górna osłona barbety: 40 mm
• wieże dział 190 mm: 125 mm
• kazamaty: 80 mm
• stanowisko dowodzenia: 50–20 mm

Przypisy

Bibliografia

• Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik: Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860–1905. Annapolis, Md.: Naval Institute Press, 1979, ​ISBN 978-0-85177-133-5​, s. 273 (ang.)
• Erwin Sieche: Krążownik pancerny Sankt Georg, w: „Okręty Wojenne” nr 1994/11
• Erwin Sieche: Die Kreuzer der k. und k. Marine, Marine-Arsenal Band 27, Podzun-Pallas-Verlag, 1994, ​ISBN 3-7909-0506-2​ (niem.)