Salangana zmienna

Salangana zmienna
Collocalia esculenta[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

krótkonogie

Rodzina

jerzykowate

Podrodzina

jerzyki

Plemię

Collocalini

Rodzaj

Collocalia

Gatunek

salangana zmienna

Synonimy
  • Hirundo esculenta Linnaeus, 1758[2]
  • Aerodramus esculenta (Linnaeus, 1758)[3]
  • Collocalia spilura G.R. Gray, 1866[3]
  • Collocalia nitens Ogilvie-Grant, 1914[3]
Podgatunki

zobacz opis w tekście

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
Status iucn3.1 LC pl.svg

Salangana zmienna[5] (Collocalia esculenta)[6]gatunek ptaka z rodziny jerzykowatych (Apodidae). Należy do najmniejszych gatunków salangan. Zamieszkuje wyspy zachodniej części Oceanu Spokojnego – od Celebesu (Indonezja) na wschód przez Nową Gwineę po Wyspy Salomona, tworząc liczne podgatunki. Cechą charakterystyczną salangan są budowane ze śliny jadalne gniazda, które są poszukiwanym towarem kulinarnym[7].

Systematyka

Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten opisał Karol Linneusz w 1758 roku w 10. edycji Systema Naturae. Autor nadał mu nazwę Hirundo esculenta, a jako miejsce typowe błędnie wskazał Chiny[2][8], co później poprawiono na wyspę Ambon[2][3]. Obecnie gatunek zaliczany jest do rodzaju Collocalia[5][9].

Systematyka tego gatunku jest bardzo skomplikowana. W starszym ujęciu systematycznym zaliczano do niego ponad 30 podgatunków[2]. Na podstawie badań Rheindt et al. (2017) z C. esculenta wyodrębniono następujące gatunki: salangana wyspowa (C. natalis), salangana białobrzucha (C. affinis), salangana siworzytna (C. marginata), salangana skromna (C. isonota), salangana floreska (C. sumbawae), salangana timorska (C. neglecta), salangana przepasana (C. uropygialis)[5][9][10].

Podgatunki i zasięg występowania

Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) wyróżnia obecnie 17 podgatunków C. esculenta[9]:

  • C. e. minuta Stresemann, 1925 – wyspy Tanahjampea i Kalao (obok Celebesu)
  • C. e. esculenta (Linnaeus, 1758) – środkowy i południowy Celebes przez wyspy Banggai i Sula po środkowe i południowe Moluki
  • C. e. manadensis Salomonsen, 1983 – północny Celebes do wysp Sangihe i Talaud
  • C. e. spilura G.R. Gray, 1866 – północne Moluki
  • C. e. amethystina Salomonsen, 1983 – wyspa Waigeo (u wybrzeży północno-zachodniej Nowej Gwinei)
  • C. e. numforensis Salomonsen, 1983 – wyspa Numfoor (u wybrzeży północno-zachodniej Nowej Gwinei)
  • C. e. nitens Ogilvie-Grant, 1914 – Nowa Gwinea, wyspy przy jej zachodniej części, Yapen, Karkar. Obejmuje wcześniej wyróżniany podgatunek erwini.
  • C. e. misimae Salomonsen, 1983Luizjady, Wyspy Trobrianda, wyspa Woodlark, być może także Wyspy d’Entrecasteaux
  • C. e. tametamele Stresemann, 1921Nowa Brytania, Long Island, wyspy Witu i Tolokiwa (Archipelag Bismarcka)
  • C. e. stresemanni Rothschild & Hartert, 1914Wyspy Admiralicji
  • C. e. heinrothi Neumann, 1919Nowa Irlandia, Nowy Hanower i Djaul (centralny Archipelag Bismarcka). Obejmuje proponowany podgatunek kalili uznany za młodszy synonim.
  • C. e. spilogaster Salomonsen, 1983 – wyspy Tabar i Lihir (północno-wschodni Archipelag Bismarcka). Wcześniej do tego taksonu zaliczano podgatunek hypogrammica.
  • C. e. hypogrammica Salomonsen, 1983 – wyspa Nissan (na północny zachód od Wyspy Bougainville’a)
  • C. e. lagonoleucos Schodde, Rheindt, & Christidis, 2017Buka, Wyspa Bougainville’a, wyspy Shortland (północno-zachodnie Wyspy Salomona)
  • C. e. becki Mayr, 1931 – środkowe i północno-wschodnie Wyspy Salomona
  • C. e. makirensis Mayr, 1931 – wyspa San Cristóbal (południowo-wschodnie Wyspy Salomona)
  • C. e. desiderata Mayr, 1931 – wyspa Rennell (południowe Wyspy Salomona)

Morfologia

Cechy gatunku

Salangana zmienna, podobnie jak inne gatunki z rodziny jerzykowatych, jest niewielkim ptakiem pokrojem przypominającym jaskółkowate. Od jaskółek różni ją inna budowa skrzydeł. W rzeczywistości są one krótkie i mocno umięśnione, a ich niezwykła długość zewnętrznie przypominająca jaskółcze osiągnięta jest głównie poprzez silnie wydłużone i wygięte łukowato lotki[7]. Skrzydła w stanie spoczynku krzyżują się, sięgając poza sterówki ogona. Wierzch i skrzydła ciemne do barwy czarnej, z niebieskawym pobłyskiem. Pierś i ogon również ciemne, jaśniejszy brzuch i boki aż po kolor biały. Nogi słabe i krótkie, zakończone silnymi, chwytnymi palcami, służącymi do czepiania się skalnych półek.

Wymiary średnie

Długość ok. 10 cm, długość skrzydła 9–10 cm[11].

Ekologia i zachowanie

Jaja z kolekcji muzealnej
Biotop

Zamieszkuje różne środowiska, preferując jednak otwartą przestrzeń. Gniazduje kolonijnie, często wśród opuszczonych zabudowań mieszkalnych lub przemysłowych[11].

Pożywienie

Chwytane w locie owady.

Gniazdo

Salangany znane są przede wszystkim ze swoich nietypowych gniazd, budowanych ze śliny dorosłych ptaków. Salangana zmienna należy do gatunków budujących gniazda z dodatkami roślinnymi (gniazda czarne), co zmniejsza ich wartość handlową. Ślina salangany w zetknięciu z powietrzem szybko zastyga, tworząc trwały budulec. Gniazdo budowane jest warstwami, przytwierdzone do ściany skalnej lub budynku, tworzy koszyczek w kształcie ćwiartki kuli[7].

Rozmnażanie

Do zbudowanego wspólnie przez parę gniazda samica składa zazwyczaj dwa, białe i podłużne jaja. Wysiadują obydwoje rodzice. Młode karmione są owadami.

Status

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) stosuje starsze ujęcie systematyczne (sprzed podziału) i uznaje salanganę zmienną za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern)[4].

Przypisy

  1. Collocalia esculenta, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. a b c d Glossy Swiftlet (Collocalia esculenta). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-18)]. (ang.).
  3. a b c d D. Lepage: Glossy Swiftlet Collocalia esculenta. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2022-12-22]. (ang.).
  4. a b BirdLife International, Collocalia esculenta, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020 [online], wersja 2022-2 [dostęp 2022-12-22] (ang.).
  5. a b c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Plemię: Collocalini Bonaparte, 1853 (1852) (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-13].
  6. W literaturze polskiej można również spotkać określenia tego gatunku jako salangana lśniąca lub salangana jadalna.
  7. a b c Albin Łącki: Wśród zwierząt. Ptaki. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne Oddział w Poznaniu, 1988, s. 146. ISBN 83-09-01320-5.
  8. K. Linneusz, Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 10, t. 1, Holmiae 1758, s. 191 (łac.).
  9. a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Owlet-nightjars, treeswifts, swifts. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-06-13]. (ang.).
  10. F. Rheindt et al.. Speciation in Indo-Pacific swiftlets (Aves: Apodidae): Integrating molecular and phenotypic data for a new provisional taxonomy of the Collocalia esculenta complex. „Zootaxa”. 4250 (5), s. 401–433, 2017. DOI: 10.11646/zootaxa.4250.5.1. (ang.). 
  11. a b Mały słownik zoologiczny. Ptaki T. II. Pod red. Przemysława Busse. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990, s. 176. ISBN 83-214-0043-4.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Glossy Swiftlet ( Collocalia esculenta).jpg
Autor: Lip Kee, Licencja: CC BY-SA 2.0

This swiftlet was swooping down repeatedly on to a lighting fixture in the hotel grounds. The main attraction was the thatched roof from which it was picking a strand at a time, probably for use as nesting material

Glossy Swiftlet (Collocalia esculenta)

Location: Nusa Dua, Bali, Indonesia, 1st. August 2010