Saloniki

Saloniki

Θεσσαλονίκη

Flaga
Państwo	Grecja
Administracja zdecentralizowana	Macedonia-Tracja
Region	Macedonia Środkowa
Jednostka regionalna	Saloniki
Gmina	Saloniki
Burmistrz	Konstandinos Zerwas
Powierzchnia	17,8 km²
Wysokość	0–20 m n.p.m.
Populacja (2011) • liczba ludności • gęstość	315 196 17707,64 os./km²
Nr kierunkowy	2310
Kod pocztowy	530–539
Tablice rejestracyjne	N
Położenie na mapie Grecji (c) Lencer, CC BY-SA 3.0 Saloniki
40°38′N 22°57′E/40,633333 22,950000
Strona internetowa

Panorama wschodniej i centralnej części miasta

Dymitr z Tesaloniki (Δημήτριος) – patron miasta

Saloniki (gr. Θεσσαλονίκη, Tesaloniki [θɛsalɔˈnici]), hist. Tesalonika (gr. Θεσσαλονίκη, Thessaloníkē, łac. Egnatia, tur. Selanik, w kontekście cs. Солунь) – miasto w północnej Grecji, nad Zatoką Salonicką (Morze Egejskie). Drugie co do wielkości (po Atenach) miasto Grecji. Siedziba administracji zdecentralizowanej Macedonia-Tracja, regionu Macedonia Środkowa, jednostki regionalnej Saloniki i gminy Saloniki. W 2011 Saloniki liczyły 315 196 mieszkańców, a cały zespół miejski około 790 tys. mieszkańców^[1].

Saloniki to ośrodek administracyjny największego greckiego regionu Macedonia, nieoficjalnie, przez Greków nazywany współstolicą lub stolicą Macedonii (greckiej^[a]). Prężne i z tradycjami centrum naukowo-akademickie, miejsce licznych kongresów i wystaw międzynarodowych, węzeł transbałkańskich autostrad.

Do początków XX wieku Saloniki były wielonarodowościową metropolią, gdzie koegzystowały ze sobą liczne ludy tej części Śródziemnomorza. W początkach XX wieku najliczniejsi byli tu starozakonni żydzi, następnie muzułmanie, potocznie - acz zwykle nieściśle - określani ówcześnie jako Turcy, ludność grecko-prawosławna (Grecy i Arumuni), Słowianie bałkańscy (Macedończycy i Bułgarzy), Ormianie i także wiele mniejszych^[b].

Pretensje do Salonik i terenów aż po Olimp wysuwali politycy Bułgarii^[c] i Macedonii Północnej^[2]. Od 1992 do 2019 roku trwał konflikt grecko-macedoński dotyczący formy nazwy północnego sąsiada Grecji oraz interpretacji historii. Zarówno Macedończycy-Słowianie, jak i Macedończycy-Grecy uważają się bowiem za spadkobierców starożytnej Macedonii^[3].

Nazwa

Prawidłowa polska nazwa to Saloniki z gr. η Θεσσαλονίκη (Tesaloniki)^[4]. W języku greckim Θεσσαλονίκη to liczba pojedyncza, rodzaju żeńskiego, od imienia księżniczki Tessaloniki. Wymową starożytną było Thessalonike.

Egnatia to rzymska nazwa miasta, garnizonu i mieszczącego się tu sztabu dla wschodniej części imperium. Nazwa miasta Egnatia do dziś chętnie używane jest w Grecji, w nazewnictwie poważnych przedsięwzięć gospodarczych: publicznych, prywatnych i kapitału mieszanego. Przykładem jest nazwa najdłuższej greckiej autostrady: Via Egnatia.

W kontekście języka staro-cerkiewno-słowiańskiego używa się nazwy Sołuń^[5], a świętych Cyryla i Metodego nazywa się też „braćmi sołuńskimi”.

Historia

Założone ok. 315 p.n.e. przez króla Macedończyków Kassandra i nazwane na cześć jego żony, Tessaloniki, córki Filipa II i przyrodniej siostry Aleksandra Wielkiego^[6]. Od 146 p.n.e. miasto należało do państwa rzymskiego, w którym z biegiem czasu stało się jednym z najważniejszych miast. W wyniku nowego podziału administracyjnego, wprowadzonego przez Dioklecjana, Saloniki stały się jedną z czterech stolic cesarstwa, a za panowania jego następcy, Galeriusza ugruntowały pozycję wojskowej stolicy wschodniej części imperium. Przez miasto biegł główny szlak komunikacyjny między Rzymem i jego posiadłościami na Wschodzie (Via Egnatia). W mieście powstała jedna z pierwszych gmin chrześcijańskich, do której Święty Paweł skierował dwa ze swoich listów. Miasto było miejscem urodzenia i początkowej działalności Cyryla i Metodego w IX wieku.

Po podziale imperium rzymskiego miasto stało się częścią Bizancjum. W VII wieku odparło oblężenie Słowian. W 904^[7] zostało splądrowane przez Arabów, a w 1185 przez Normanów. W latach 1204–1224 było stolicą łacińskiego Królestwa Tesaloniki, podbite przez władcę Epiru w latach 1227–1242 było stolicą efemerycznego Cesarstwa Tesaloniki. Od 1246 ponownie we władaniu cesarzy bizantyjskich (wpierw cesarzy Nicei). W 1387 zdobyte przez Turków, odzyskane przez Bizancjum w 1405, w 1423 sprzedane Wenecji. W 1430 po krwawym oblężeniu ostatecznie zdobyte przez Turków, przez następnych pięć stuleci wchodziło w skład Imperium Osmańskiego. Przez prawie cały okres swej historii stanowiło metropolię znacznie przekraczającą swym przyciąganiem dzisiejsze granice państwowe. Na początku XX wieku miasto było głównym ośrodkiem działań Młodych Turków, w Salonikach urodził się Mustafa Kemal Atatürk. Podczas wojen bałkańskich zajęte przez Grecję 8 listopada 1912, choć wojska bułgarskie, tocząc zacięte walki, również dotarły w pobliże Salonik.

Z dokumentacji wynika, że w 1913 roku Saloniki zamieszkiwało 157 889 osób, z czego 61 439 Żydów, 45 889 Muzułmanów, 39 956 wiernych kościoła greckiego, 6263 wiernych kościoła bułgarskiego, 2721 Cyganów, 1621 osób innych narodowości lub wyznań^[8].

W 1915 podczas I wojny światowej w mieście wylądowała armia Ententy, która następnie rozpoczęła próby natarcia przeciwko Bułgarii. Przełamanie obrony państw centralnych udało się dopiero w 1918, po latach bezowocnych walk. W 1917 miasto zniszczył pożar. Wybuchł przypadkowo i strawił przede wszystkim dzielnice zamieszkiwane przez ludność żydowską, czyniąc bezdomnymi znacznie ponad 50 tysięcy ich mieszkańców^[9]. Odbudowano je na nowoczesnym planie europejskim, w dużej mierze niszcząc historyczny wygląd Salonik. Pożar zapoczątkował emigrację licznych rodzin żydowskich do Palestyny.

29 września 1918 roku w Salonikach podpisano rozejm salonicki.

W wyniku wymiany ludności między Grecją i Turcją po 1922 roku, do miasta napłynęły masy greckich uchodźców z centralnej i wschodniej części obecnej Turcji. Ludność muzułmańską przesiedlono z Salonik do Turcji. Niektóre przesiedlenia przybierały brutalny charakter. Według dokumentacji strony greckiej miało miejsce m.in. ludobójstwo Greków Pontyjskich, w prowincji Trapezunt, analogiczne z rzeziami Ormian. Do Salonik przybyła schronić się też część greckiej i ormiańskiej ludności ocalałej ze spalonej przez Turków Smyrny (miasta na wschodnim wybrzeżu Morza Egejskiego). Ze Smyrny przeniosła się do Salonik część ludności żydowskiej, choć dzielnica żydowska nie ucierpiała wskutek tzw. wielkiego pożaru i masakry chrześcijan. W latach 1923–1930 znaczną część ludności słowiańskiej stopniowo wysiedlano, głównie do Bułgarii, jednocześnie przyjmując bułgarskich Greków^[10]. Pozostała tu, na swe życzenie, ta ludność słowiańskojęzyczna, którą urzędowo uznano za przymusowo zeslawizowanych Greków. W konsekwencji, obligatoryjnie zmieniono zapis ich nazwisk, z powrotem na brzmienie greckie, zhellenizowano również szkolnictwo.

W latach 1941–1944 miasto, dawniej nazywane przez Żydów „Drugą Jerozolimą”, znalazło się pod okupacją niemiecką. Wymordowano wtedy prawie 60 tys. salonickich Żydów (97% społeczności żydowskiej miasta).

W okresie okupacji niemieckiej Grecja i sąsiednia Jugosławia wyróżniały się prężnym ruchem oporu. W Salonikach jego bohaterem został sportowiec i konspirator Jerzy Iwanow-Szajnowicz. Istnieje o nim m.in. książka i film Agent nr 1. Największa do niedawna hala sportowa Salonik nazwana została Ivanofo. Iwanow jest bohaterem tak dla polskiego, jak i greckiego narodu.

Klimat

Położone nad morzem miasto leży w strefie klimatu śródziemnomorskiego Średnia rocznych opadów wynosi 410 mm. Opady śniegu są sporadyczne. Przez większą część lata temperatury są tu przeciętnie o 2 stopnie niższe, niż w Atenach. Jednak tereny Grecji położone bezpośrednio na Północ od Salonik leżą już w strefie przejściowej, z cechami klimatu śródziemnomorskiego i kontynentalnego, z dużymi opadami śniegu. Rokrocznie funkcjonują tam kurorty narciarskie.

Budowle

(c) I, Ωριγένης, CC-BY-SA-3.0

Biała Wieża

Łuk i Rotunda Galeriusza (Kościół Św.Jerzego)

Bizantyjskie mury

Biała Wieża (gr. Λευκός Πύργος, Lefkos Pirgos) została wybudowana przy nabrzeżu przez osmańskiego sułtana Sulejmana Wspaniałego, uważana jest powszechnie za symbol miasta. Dawniej należała do fortyfikacji otaczających Saloniki. Jej szczyt służy za dogodny punkt widokowy na miasto. W pobliżu znajduje się pomnik Aleksandra Wielkiego.

Przy ulicy Dimitriosa Gunarisa znajdują się Łuk i Mauzoleum Galeriusza, znane jako Kamara i Rotunda. Łuk (zachowały się tylko jego resztki) postawiono między 298 a 299 r. n.e. dla uczczenia zwycięstwa tetrarchy Galeriusza nad sasanidzkimi Persami i zajęcia ich stolicy Ktezyfonu w 298 roku. Był wykonany z czerwonego kamienia i bogato zdobiony. Mauzoleum, w którym miał być pochowany cesarz Galeriusz, wybudowano ok. 304 roku. W późniejszych czasach zostało zamienione na kościół św. Jerzego.

Bazylika św. Dymitra (V – VII w.) jest najważniejszą świątynią miasta, a sam święty – jego patronem. Zabytek jest położony powyżej pozostałości po agorze i rzymskim forum. Znajduje się w nim muzeum; posiada 3 boczne kaplice, a także zespół podziemnych katakumb z celą, w której więziono świętego.

W Salonikach zachowały się też bizantyńskie obwarowania, m.in. cytadela Heptapyrgion (gr. Siedmiowieżowa), tureckie meczety, bizantyńskie świątynie: Panagia Acheiropoietos (V w.), Hosios Dawid (V-VI w.), Panagia Chalkeon (XI w.), św. Pantelejmona (XII w.), Proroka Eliasza (XIII w.), św. Katarzyny (XIII w.), św. Mikołaja (XIII-XIV w.), Apostołów (XIV w.) oraz monaster Wlatadon (XIV w.).

Sport

W mieście funkcjonuje wiele klubów sportowych, w tym odnoszące sukcesy na arenach europejskich. Najbardziej znane kluby piłkarskie: Aris FC, Iraklis i PAOK FC. PAOK BC to także znany klub koszykarski, a drużyna Iraklisa odnosi sukcesy również w piłce siatkowej.

Miasta partnerskie

• Hartford, USA (5 maja 1962)
• Płowdiw, Bułgaria
• Melbourne, Australia
• Limassol, Cypr
• Lipsk, Niemcy
• Bolonia, Włochy
• Bratysława, Słowacja
• Kolonia, Niemcy
• Konstanca, Rumunia
• San Francisco, USA
• Nicea, Francja (20 marca 1992)
• Aleksandria, Egipt
• Tel Awiw-Jafa, Izrael
• Tiencin, Chińska Republika Ludowa (4 marca 2002)
• Kolkata, Indie (21 stycznia 2005)
• Korcza, Albania (14 października 2005)

Zobacz też

• Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO w Grecji

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strona Muzeum Archeologicznego w Salonikach
• Strona Muzeum Bizantyńskiego w Salonikach. mbp.gr. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-07-02)].
• Strona poświęcona historii i pamiątkom okresu bizantyńskiego Salonik
• Strona Żydowskiego Muzeum w Salonikach
• Studia nad historią społeczności żydowskiej w Salonikach
• Thessaloniki and the Bulgarians. History. Memory. Present.. [dostęp 2018-02-28].
• Zdjęcia z komentarzami. marijan-birus.iz.hr. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-07-16)]. (ang.)
• Galeria zdjęć Salonik www.kaleidoscope.pl
• Michał Kozłowski: Tesalonika – drugie miasto cesarstwa. Histmag, 2013-08-12. [dostęp 2018-07-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-17)]..