Samuraj

Samurajowie w pełnym rynsztunku (XIX wiek)

Samuraj (jap. 侍 samurai; „wojownik”^[a]) – pierwotnie świta służąca najwyższym dostojnikom japońskim, także gwardia cesarska (gosho-zamurai). Jest to szeroko rozpowszechniona na Zachodzie nazwa feudalnego rycerza japońskiego – w Japonii przeważnie nazywanego bushi. Udział samurajów w populacji kraju wynosił co najwyżej 10%^[1].

Symbolem pozycji samurajów był samurajski miecz katana i krótki miecz wakizashi, razem stanowiące komplet zwany daishō. Ich noszenie było prawem i obowiązkiem japońskich wojowników. Daishō nie były tylko bronią. Mówiono o nich, że stanowią duszę samuraja, toteż samurajowie byli silnie związani ze swoimi mieczami i otaczali je głęboką czcią.

Tło historyczne

Samurajowie jako grupa społeczna pojawili się na przełomie VII i VIII wieku n.e., zapewne w okresie Yamato. Genezy można dopatrywać się w zmianach w systemie politycznym ówczesnej Japonii. Od czasu powstania w 702 roku kodeksu Taihō^[2] uznającego władzę cesarza nad krajem i oddającego mu ziemie (należące wówczas do poszczególnych rodów) we władanie, rozpoczął się okres tworzenia struktur feudalnych o nazwie shōen, zarządzanych przez gubernatorów. Z czasem władza cesarska przestała mieć na nie wpływ. Wtedy też zaczęły powstawać oddziały zbrojne podporządkowane właścicielom, mające w razie potrzeby służyć obronie majątków^[3].

Obszary wschodniej i północnej Japonii, szczególnie na nizinie Kantō, były często widownią krwawych buntów i rebelii i tam też samurajowie pojawili się najpierw^[4].

Po restauracji Meiji zniesiono w 1871 roku wszystkie tytuły samurajskie^[5]. Mimo licznych protestów warstwa samurajów została formalnie zlikwidowana.

Szkoły walki

Istniało bardzo wiele szkół walki. Wprawny samuraj potrafił zabić przeciwnika już za pierwszym ciosem, ponoć nawet jednym cięciem przeciąć go na pół, wzdłuż od czubka głowy. Owe śmiercionośne umiejętności wynikały ze sposobu walki, który polegał przede wszystkim na rozpoznaniu szkoły w jakiej kształcił się wróg, a co za tym idzie używanej przezeń techniki, dzięki czemu samuraj mógł błyskawicznie zastosować opracowaną metodę kontrataku. Ze względu na charakter tej walki, nastawionej na zadanie śmierci niemal jednym ruchem miecza, bywało, że kończyła się ona zgonem dla obu stron .

Samuraj kształcony był nie tylko w posługiwaniu się mieczem, ale także łukiem (yumi), jak również innymi rodzajami broni, jak np.: włócznia zwana yari, broń drzewcowa o nazwie naginata, czy wachlarz bojowy tessen.

Wygląd

Grupa samurajów (XIX wiek)

Charakterystyczna dla samurajów była ich fryzura – włosy upięte na czubku głowy i wygolone z przodu, nad czołem. Nosili strój składający się m.in. ze spodni hakama, kamizelki kamishimo, na których widniał kamon (herb klanu/rodziny), i innych dodatków takich jak amulet szczęścia wieszany na szyi.

Samurajska zbroja, ō-yoroi, składała się z wielu segmentów, głównie metalowych, które pokrywano skórą i lakierowano, po czym łączono za pomocą grubych pasków z jedwabiu i skóry. Paski te − jaskrawo kolorowane − stanowiły element dekoracyjny zbroi^[6].

Etos

Podstawowe prawa zawarte były w kanonie bushidō, wykładającym podstawowe zasady drogi wojownika. Istniały również inne dzieła, opisujące zasady, jakimi powinien się kierować samuraj. Były to między innymi utwory Gorin-no Sho (Księga pięciu kręgów) oraz Hagakure (Ukryte w listowiu).

Główną zasadą była wierność swemu panu i bezwzględne podporządkowanie się. W walce samuraj nie mógł odczuwać lęku przed śmiercią (podobnie jak podczas popełniania seppuku), nie mógł kapitulować w walce, byłoby to bowiem rozwiązanie niehonorowe.

Samurajowie byli kształceni w kierunku poznania bushidō, uczono ich między innymi czytania, pisania, sztuki kaligrafii, literatury, muzyki, retoryki, taktyki, prawa, medycyny, matematyki oraz parzenia herbaty. Wykładano im także poezję japońską i chińską.

Miecz samurajski

Przykładowe nihon-tō (katana i wakizashi) tworzące razem komplet (daishō)

Miecz samurajski (nihon-tō) był najważniejszym elementem w kulturze samurajów, stanowił niejako duszę wojownika. Związanych z nim było wiele rytuałów, niekiedy bardzo złożonych, począwszy już od procesu jego wykuwania. Miecznik wykonujący swój fach musiał poddawać się uprzednio ceremonii oczyszczenia, zaś pomiędzy niektórymi momentami wykuwania przywdziewał odświętne szaty. Aby odpędzić złe moce, kuźnię ozdabiały motywy, zaczerpnięte z religii shintō. Obrządek dotyczył nawet używanej przy hartowaniu miecza gliny, wody i ognia.

Zadaniem miecznika było wytworzenie głowni miecza o jak najtwardszym ostrzu (aby uniknąć wyszczerbienia), będącego jednocześnie możliwie najbardziej elastycznym (by miecz nie uległ pęknięciu). Było to bardzo trudne zadanie, osiągane przez wielokrotne przekuwanie żelaza, hartowanie metalu oraz inne techniki, wypracowywane przez wieki i pilnie strzeżone przez mistrzów tego fachu.

Samurajskie miecze poddawane były regularnej konserwacji, która polegała na nacieraniu głowni miecza maścią z mięty japońskiej.

Zobacz też

• Bushidō
• Shintō
• Rōnin
• Legenda Pięciu Kręgów
• Yabusame
• Kyūdō
• Onna-bugeisha

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• J.W. Hall: Japonia od czasów najdawniejszych do dzisiaj. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979. ISBN 83-06-00205-9.
• S.R. Turnbull: The Samurai: A Military History. New York: MacMillan Publishing, 1977. ISBN 0-02-620540-8.