Sheela na Gig

Sheela na Gig na kościele St. Mary and St. David w Kilpeck (Anglia)

Sheela na Gig (także: Sheela-na-Gig, Sheela na Gigs, Sheela-na-Gigs) – rodzaj maszkaronu przedstawiającego kobietę z szeroko rozwartym sromem. Najczęściej spotykane są na wspornikach, kapitelach, nad otworami drzwiowymi i obiektów sakralnych (kościoły) oraz budynkach cywilnych (zamki, mury miejskie itp).

Przedstawienia Sheela na Gig występują głównie w Anglii oraz Irlandii. Joanne McMahon i Jack Roberts w publikacji poświęconej Sheela na Gig (The Sheela-na-Gigs of Ireland and Britain: The Divine Hag of the Christian Celts – An Illustrated Guide 2001) wymieniają 101 przykładów z Irlandii i 45 z obszaru Wielkiej Brytanii, ale szacuje się, że ich liczba w Europie może sięgać ok. 1000^[1].

Do najsłynniejszych można zaliczyć umieszczoną na wieży w Rattoo w hrabstwie Kerry w Irlandii oraz w angielskim Kilpeck w hr. Herefordshire na granicy z Walią.

Pochodzenie

Pochodzenie Sheela na Gig nie jest jasne. Według hipotezy Jamesa Jermana i Anthony’ego Weira przedstawienia Sheela na Gigs po raz pierwszy pojawiły się w XI wieku na terenach dzisiejszej Francji i Hiszpanii, aby w XII wieku dotrzeć na Wyspy Brytyjskie. Badania Jeremana i Weira jest kontynuacją prac Jørgena Andersena, autora The Witch on the Wall (1977) – pierwszej poważnej publikacji dotyczącej Sheela na Gig.

Podobnie Eamonn Kelly z Muzeum Narodowego Irlandii w swojej pracy Sheela Na Gig: Origins and Functions zwraca uwagę na rozmieszczenie Sheela na Gig na terenie Irlandii, podtrzymując hipotezę Jeremana i Wira. Według niej pojawienie się Sheela na Gig związane jest z najazdem normańskim na Wyspy Brytyjskie w XII wieku – tylko niewielka część Sheela znajduje się na "oryginalnych" celtyckich stanowiskach, przy czym znakomita większość występuje na stanowiskach związanych z normańskim podbojem.

Jereman i Weir twierdzą, że umieszczenie tych wizerunków na murach kościołów miało przedstawiać pożądanie, obrzydliwość i grzeszność kobiet^[2].

Hipoteza Joanne McMahon i Jacka Robertsa wskazuje na pochodzenie Sheela na Gig od przedchrześcijańskich wierzeń powiązanych z kultem płodności i Bogini Matki. Dla poparcia swoich wniosków przywołują różne przykłady Sheela, które często różnią się stylem, umiejscowieniem na różnych typach budowli oraz tym, że na terenach Europy kontynentalnej, w przeciwieństwie do Wysp Brytyjskich, występuje znacznie więcej przedstawień męskich.

Etymologia

Sheela na Gig - fragment muru miejskiego w Fethard w irlandzkim hrabstwie Tipperary.

Istnieje kilka odmiennych interpretacji znaczenia Sheela na Gig. Nazwa ta po raz pierwszy pojawiła się w Proceedings of the Royal Irish Academy (1840–1844), jako lokalna nazwa rzeźby w Rochestown w irlandzkim hrabstwie Tipperary. Nazwa ta została również odnotowana w 1840 podczas aktualizacji map (Ordnance Survey) i odnosiła się do figury w Kiltinane (hr. Tipperary). Istnieją kontrowersje odnośnie do znaczenia nazwy, która nie jest tłumaczona bezpośrednio na język irlandzki. Spotykane są także częste alternatywy Sheela: Sheila, Síle lub Síla. Określenie Seán-na-Gig zostało użyte przez Jacka Robertsa jako nazwa dla postaci fallicznych, które na obszarze Europy kontynentalnej nierzadko umieszczone są w towarzystwie Sheela na Gig.

Jørgen Andersen tłumaczy nazwę pochodzeniem od zdania w języku irlandzkim Sighle na gCíoch – "stara wiedźma i piersi" / "starucha i piersi" lub Síle ina Giob – "Síle na kucaka" ("Síle" to irlandzka forma anglo-normańskiego imienia Cecile lub Cecilia). Inna wersja tłumaczy Síle na gCíoċ jako "kamienny fetysz reprezentujący płodną kobietę"^[3].

Obszar występowania

Po rozpoczęciu szerzej zakrojonych badań wykazano, że wizerunki Sheela na Gig występują w dużej części Europy. Do dziś Sheela na Gig lub zbliżone reprezentacje kobiet zarejestrowano w następujących krajach:

• Irlandii,
• Francji,
• Anglii,
• Walii,
• Szkocji,
• Norwegii,
• Szwajcarii,
• Czechach,
• Słowacji.

Przypisy