Sierotka (typografia)
Sierotka, sierota[a], zawieszka, wiszący wyraz – błąd składu tekstu, który polega na pozostawieniu na końcu lub na początku wersu osamotnionego krótkiego słowa, zwłaszcza jednoznakowego. Wyraz „osamotniony” oznacza tutaj oddzielenie od blisko powiązanego słowa łamaniem linii. Sierotki rażą szczególnie w sąsiedztwie znaków interpunkcyjnych, przykładowo na początku lub końcu zdania. Sierotka jest uchybieniem typograficznym, nie jest zaś błędem ortograficznym[1][2].
Między językiem angielskim a polskim występuje pewna nieścisłość terminologiczna. W języku polskim mianem sierotki określa się, jak wyżej, pojedynczy wyraz pozostawiony na końcu linii – termin ten ma więc znaczenie w kontekście pojedynczej linii. W języku angielskim typograficzne określenie orphan funkcjonuje w kontekście akapitu i oznacza pojedynczą linię nowego akapitu pozostawioną na poprzedniej stronie.
Jeśli sierotka stanowi jedyne słowo w ostatnim wierszu akapitu, to jest jednocześnie wdową.
Przykłady
Jednoznakowe
W języku polskim występuje 6 podstawowych wyrazów jednoliterowych, czyli potencjalnych sierotek:
Inne jednoznakowe sierotki to potencjalnie np.:
- wykrzyknik e,
- jednocyfrowe numery, np. przy imionach i tytułach, por. Mieszko I, Pius V, Shrek 2
- jednostki miar, np. h, s, A – jeśli są oddzielone od liczby łamaniem linii
- symbole matematyczne – m.in. stała jak π, e, c albo zmienna jak x, y
- symbole pierwiastków chemicznych – 14 z nich jest jednoliterowych: H, B, C, N, O, F, P, S, K, V, Y, I, W, U
- jednoliterowe części nazw, por. promienie X, godzina „W”
- nazwy liter (a ... z), cyfr (0 ... 9) i innych pojedynczych znaków, np. & (etka)
- niektóre skróty, na przykład przed nazwiskami (x., o.) albo po numerach roku (r.).
Uwaga: pojedyncze znaki mogą występować obok siebie, np.:
- bezpośrednio po spójniku może wystąpić przyimek (i w związku z tym),
- po przyimku może występować numer (w I połowie XX w.),
- po jednocyfrowej wielkości może występować jednostka (8 h).
Te zjawiska mogą się łączyć, dając obok siebie nawet 4 pojedyncze znaki: otworzyć i w 1 l wody rozpuścić.
Dwuznakowe
 | Ta sekcja od 2017-12 wymaga zweryfikowania podanych informacji: Należy podać (wiarygodne) źródła potwierdzające, że błędem może być pozostawianie dwuliterowych wyrazów na końcu wiersza. |
Sierotkami mogą też być wyrazy dwuliterowe. Według Oficjalnego Słownika Polskiego Scrabblisty jest ich 126[3]. Przykłady to:
- spójniki: aż, bo, by, iż, ni, że,
- przyimki: do, ku, na, od, po, we, za, ze.
Inne nieodmienne części mowy:
- partykuły: hę, no, ot
- wykrzykniki: aa, aj, am, au, ba, ee, eh, ej, fe, fi, fu, ha, he, ho, ii, oj, oo, ot, oż, pa, uf, uu, yy
- w tym onomatopeje: bu, gę, hi, hm, hu, ko, lu, ts.
Niektóre części odmienne, często w przypadkach zależnych:
- zaimki: co, ki, se
- osobowe: ja, ty, ci, on, mu, go, oń, ją (l. poj.), my, wy, im, je (l. mn.)
- dzierżawcze: ma, mą (l. poj.), me (l. mn.)
- wskazujące: ów, ta, tę, tą, to (l. poj.), te (l. mn.), tu
- rzeczowniki: al (od: ala), ar, as, at, bi (od: biseksualizm), dy, er (od: era), es, ew (od: ewa), ez (od: eza), go, id, ił, iw, li, ok (od: oko), om, op, or, os, oś, oz, ód, ós, su, ud (od: udo), ul, ut (od: uta)
- nazwy wielu liter łacińskich (be, ce, de, ef, ha, ka, el, em, en, pe, ku, er, es, te, wu) i greckich (et, mi, my, ni, ny, pi, ro, fi)
- nazwy dźwięków muzycznych (nut): do, re, mi, fa, la, si
- niezliczone skrótowce, np. RP, UW, UJ
- symbole większości pierwiastków chemicznych, np. He, Li, Be, Ne, Na, Mg, Al, Si, Cl, Ar
- czasowniki: je, ma, są.
Trzyznakowe i dłuższe
| Ta sekcja od 2017-12 wymaga zweryfikowania podanych informacji: Należy podać (wiarygodne) źródła, potwierdzające że błędem może być pozostawianie trzyliterowych i dłuższych wyrazów na końcu wiersza. |
W języku polskim występuje około tysiąca wyrazów trzyliterowych[4]. Za potencjalne sierotki można uznać niektóre z nich – te ściśle związane logicznie i gramatycznie z innymi wyrazami. Należą do nich zwłaszcza nieodmienne części mowy jak spójniki (lub, ale, czy), przyimki (nad, pod, bez) i partykuły (nie, tak).
Jednocześnie niektóre wyrazy tego typu – to znaczy ściśle powiązane z innymi, zwykle nieodmienne – mają więcej niż 3 litery. Przykłady to spójniki (albo, więc, lecz), przyimki (przez) i partykuły (niech, tylko).
Normy
Reguła zabraniająca sierotek dotyczy zarówno tekstów ciągłych, jak i pojedynczych napisów wielowierszowych (tytuły, podpisy). Polską Normę PN-P-55366:1983, opisującą podstawowe zasady dotyczące wielkości wcięć, odstępów między wyrazami, dzielenia liczb na grupy cyfrowe, rozdzielania i przenoszenia, wyróżnień, znaków pisarskich, wyliczeń, wycofano w 2014.
Reguła ta obowiązuje wyłącznie dla składów w języku polskim i czeskim. W pozostałych językach albo nie jest znana, albo się jej nie przestrzega.
Zapobieganie
Unikaniu sierotek służą twarda spacja oraz bardziej elastyczna spacja niełamliwa. W ostateczności możliwe jest łamanie linii przed sierotką (jeśli nie powinna być na końcu linii) albo przed wyrazem poprzedzającym ją (jeśli nie powinna być na początku). Por. miękki enter – nie powinno przechodzić się do nowego akapitu. Miękki enter pozwala też uniknąć problemów z justowaniem, jeśli spacja niełamliwa jest niedostępna, a twarda spacja ma stałą szerokość.
Zobacz też
Uwagi
Przypisy
- ↑ Słownik ortograficzny: Zasady pisowni i interpunkcji. PWN. [dostęp 2019-02-23].
- ↑ Poradnia językowa. PWN. [dostęp 2019-02-23].
- ↑ Oficjalna lista dozwolonych dwuliterówek z objaśnieniami.
- ↑ Oficjalna lista dozwolonych trzyliterówek z objaśnieniami.
| Oprawa | |
|---|---|
| Składka |
|
| Wnętrze książki | |
| Skład i łamanie tekstu | |
| Font | |
| Inne |
- Kategoria:Bibliologia
- Kategoria:Poligrafia
Media użyte na tej stronie