Silická planina

Stoki stromo opadające do doliny rzeki Slana

Krajobraz płaskowyżu

Krajobraz płaskowyżu z widocznymi lejami krasowymi

Północną część płaskowyżu w dużej części pokrywają lasy

Stara studnia

Przeważającą część płaskowyżu obejmuje Park Narodowy Kras Słowacki

Silická planina – jeden z płaskowyżów wchodzących w skład Krasu Słowacko-Węgierskiego. Jest najrozleglejszym z nich – zajmuje ok. 150 km², i prawie w całości leży w granicach Słowacji.

Położenie

Płaskowyż Silicki leży w centralnej części Krasu. Na północy jego stoki opadają stromo ku Kotlinie Rożniawskiej, której skrajem płynie potok Čremošná. Od Płaskowyżu Pleszywskiego oddziela go na zachodzie głęboka dolina Slanej, zaś na pd.-zach. przechodzi w pasmo wzgórz (słow. Gemerská pahorkatina), wypełniających tu skraj Kotliny Rimawskiej. Od Płaskowyżu Górnego Wierchu na wsch. oddziela go przełęcz Jablonovské sedlo (535 m n.p.m.), a od Płaskowyżu Dolnego Wierchu na pd. dolina rzeczki Turňa. Na pd.-wsch. przechodzi w leżący w granicach Węgier Kras Aggtelecki.

Geologia i morfologia

Cały Płaskowyż Silicki tworzy dość zwarta, słabo rozczłonkowana płyta, zbudowana z triasowych wapieni i dolomitów. Powierzchnia tej płyty jest stosunkowo wyrównana, a morfologiczne obniżenie na linii Gombasek – Silica – źródliska Turni dzieli ją na dwie części, stanowiące odrębne systemy hydrologiczne. Urozmaicenie rzeźby tej powierzchni zawdzięcza głównie wymienionym niżej zjawiskom krasowym.

Najwyższym punktem płaskowyżu jest szczyt Malý vrch (679 m n.p.m.), położony w jego północno-zachodniej części. Inne najwyższe punkty płaskowyżu również leżą wzdłuż jego zach. i pn. krawędzi (Vysoké bralo, 672 m n.p.m.; Drieňovec, 675 m n.p.m.; Dievčenská skala, 660 m n.p.m.). Stąd powierzchnia płaskowyżu systematycznie obniża się ku południowi, osiągając wysokość ok. 450 m n.p.m. w rejonie jaskini Domica^[1]. Zbocza opadające ku Kotlinie Rożniawskiej i dolinie Slanej są wysokie na 300–420 m i bardzo strome, zwykle poprzetykane skalnymi ścianami i turniami. Liczne, niewysokie wzniesienia powodują, że względna różnica wysokości na wierzchowinie wynosi od 70 do około 100 m^[2]. Cieków powierzchniowych praktycznie brak. Na powierzchni płaskowyżu znajdują się jedynie trzy słowackie miejscowości: Silica, Silická Brezová i Kečovo.

Zjawiska krasowe

Płaskowyż Silicki charakteryzuje się ogromnym bogactwem zarówno powierzchniowych, jak i podziemnych zjawisk krasowych. Do tych pierwszych należą m.in. zróżnicowane formy lapiazu (głównie w pd. części płaskowyżu, w rejonie Domicy i Kečova), leje krasowe, uwały, ponory, wywierzyska (w większości na obrzeżach płaskowyżu). Do tych drugich – jaskinie, studnie krasowe i podziemne cieki wodne. Silická planina ma największe zagęszczenie zjawisk krasowych spośród wszystkich płaskowyżów Krasu Słowacko-Węgierskiego. Ilość lejów krasowych, które osiągają tu średnice od 50 do 500 m oraz głębokości do ok. 40 m, sięga do 35–50 na jeden km² (średnio 35 na jeden km²)^[3]. Znajduje się tu ok. 20 większych jaskiń oraz 14 dużych przepaści i studni jaskiniowych (ogółem 288 zewidencjonowanych jaskiń^[4]). Wśród nich znajdują się znane, udostępnione turystycznie jaskinie Domica, Gombasecka, Krasnogórska czy Silická ľadnica, a także szereg innych, niedostępnych dla turystów, dużych jaskiń, jak Ardovská jaskyňa, Majkova jaskyňa, Milada, Jaskyňa na Kečovských lúkach i in. Spośród jaskiń o rozwinięciu pionowym godne wspomnienia są przepaść Brázda (-179 m), Malá Železná priepasť (-142 m), Velká Buková (-141 m), Ponorová priepasť (-135 m) czy Bezodná ľadnica (-68 m). Do wyjątkowych zjawisk należy zaliczyć jaskinie „lodowe” o utrzymującej się przez cały rok pokrywie lodowej, jak wspomniana wyżej Silická ľadnica. Interesujące jest tzw. Jezioro Jaszczurcze (słow. Jašteričie jazero) – okresowe jeziorko krasowe u podnóży wzgórza Fabiánka, niedaleko Silicy – kiedyś największy tego typu zbiornik wodny na Słowacji, obecnie w fazie zaniku^[5].

Roślinność

Pierwotnie wierzchowinę płaskowyżu porastały liściaste lasy o urozmaiconym składzie gatunkowym. W części południowej i środkowej przeważały ciepłolubne dąbrowy z dębem omszonym i dębem bezszypułkowym. W miejscach nieco wilgotniejszych występowały lasy grabowe. W północnej części płaskowyżu, z reguły na największych wysokościach n.p.m., występowały rozległe płaty buczyn z bukiem zwyczajnym, o skrajnie ubogim podszycie. Z czasem znaczna część tych kompleksów leśnych została wycięta na potrzeby pasterstwa i rolnictwa lub zastąpiona dębowo-grabowymi odnowieniami. Na stromych, skalistych stokach płaskowyżu, zwłaszcza północnych i zachodnich, oraz na stożkach piargowych i rumowiskach u ich stóp, znajdują się do dziś dobrze wykształcone różne fazy rozwojowe lasów rumowisowych, w których dominuje jawor, a towarzyszą mu wiąz górski, jesion wyniosły i buk. Interesująca jest flora głębokich lejów krasowych, o wyraźnie chłodniejszym i wilgotniejszym mikroklimacie. Rośnie w nich głównie osika, często w towarzystwie leszczyny. Obecnie wiele nieużytkowanych pastwisk i łąk znów zaczyna zarastać lasem lub krzaczastymi zaroślami^[6].

Ochrona przyrody

Prawie cały teren Płaskowyżu Silickiego (z wyjątkiem enklaw obejmujących wsie Silica i Silická Brezová) od 2002 r. leży w granicach Parku Narodowego Kras Słowacki i Parku Narodowego Krasu Węgierskiego. Tym niemniej wymienione wsie, jak również leżące na obrzeżach parku wsie Kečovo, Lipovník, Silická Jablonica i Hrušov obejmuje pasmo ochronne parku słowackiego. Najcenniejsze fragmenty Silickiej planiny poddane są dodatkowo ochronie rezerwatowej lub chronione jako pomniki przyrody (słow. Prírodná pamiatka).

Turystyka

Wnętrze Płaskowyżu Silickiego pokrywa stosunkowo rzadka sieć znakowanych pieszych szlaków turystycznych^[2]. Główny z nich, znakowany czerwono, biegnie przez całą długość płaskowyżu, z południowego zachodu na północny wschód (z Domicy po Jablonovské sedlo). Prawie wszystkie z nich są również dostępne dla turystów rowerowych.

Największą ilość zwiedzających w rejonie Płaskowyżu Silickiego przyciągają znane jaskinie Domica i Gombasecka. Dostępna do zwiedzania w małych grupach jest też Jaskinia Krasnogórska z najwyższym stalagmitem spośród jaskiń umiarkowanej strefy klimatycznej. Wszystkie one leżą na obrzeżu płaskowyżu. Często odwiedzana jest również wspomniana wyżej Silická ľadnica, dostępna łatwym i krótkim szlakiem turystycznym znakowanym żółto z parkingu przy szosie do Silicy.

Kotlina Rożniawska i Silická planina

Przypisy

Bibliografia

• Barański Mirosław J.: Silická planina - "góry" niskie, płaskie i ciepłe..., w: "Gazeta Górska" R. XXVI, nr 4 (104), jesień 2018, s. 44-49;

• Adamec Vladimír, Jedličková Nora: Slovensko. Turistický lexikon, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1991, ISBN 80-7096-152-X;
• Ďurček Jozef a kolektív: Slovenský kras. Turistický sprievodca ČSSR, č. 41, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1989, ISBN 80-7096-020-5;
• Hochmuth Zdenko: Krasove územia a jaskyne Slovenska, wyd. Ústav geografie, Prírodovedecká fakulta Univerzity P. J. Šafárika v Košiciach, Košice 2008;
• Kollár Daniel: Silickou planinou so značkou adidas TERREX, w “Krásy Slovenska” R. LXXXIX, nr 9-10/2012, s. 31-32;
• Slovenský kras – Domica. Turistická mapa 1:50 000, wydanie 3, wyd. VKÚ Harmanec 2007, ISBN 80-8042-413-6;