Skałki Twardowskiego

Uroczysko
Skałki Twardowskiego

Państwo	Polska
Miejscowość	Kraków
Dzielnica	Dzielnica VIII Dębniki
Powierzchnia	około 35 ha
Położenie na mapie Krakowa Uroczysko Skałki Twardowskiego
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Uroczysko Skałki Twardowskiego
Położenie na mapie województwa małopolskiego Uroczysko Skałki Twardowskiego
50°02′26″N 19°54′21″E/50,040556 19,905833

Uroczysko Skałki Twardowskiego – park miejski w Krakowie, będący fragmentem Lasów Miejskich Krakowa na wzgórzu zrębowym Krzemionki Zakrzowskie (zwanym też Zakrzówkiem) w prawobrzeżnej części Krakowa w dzielnicy VIII Dębniki. Znajduje się w odległości około 3 km od centrum miasta, pomiędzy ulicami Tyniecka, Norymberska i Wyłom. Wchodzi w skład Bielańsko-Tynieckiego Parku Krajobrazowego^[1]. Ma powierzchnię 34 ha, jest terenem rekreacyjnym i unikalną ostoją przyrody w mieście^[2]. Geograficznie znajduje się w mezoregionie Pomost Krakowski będący częścią Bramy Krakowskiej^[3].

Nazwa Skałek Twardowskiego pochodzi od legendy, według której Pan Twardowski w tym miejscu miał prowadzić szkołę magii i czarnoksięstwa. Pewnego dnia, jednak laboratorium wybuchło i na jego miejscu powstały skałki^[2].

Budowa geologiczna i rzeźba terenu

Obszar znajduje się na wysokości 200–230 m n.p.m.^[1] Jest to jeden z siedmiu zrębów na terenie Krakowa. Powstał w wyniku ruchów tektonicznych w trzeciorzędzie. Budują go powstałe w ciepłym morzu późnojurajskie (oksford) wapienie. Mają miąższość do 230 m i są to wapienie płytowe uławicone, rzadziej wapienie skaliste i kredowate. Licznie występują w nich konkrecje krzemionkowe. Miejscami wśród wapieni jurajskich występują wapienie z okresu turon i margle senonu. Pomiędzy zrębami znajdują się rowy tektoniczne wypełnione utworami miocenu, a w czwartorzędzie przykryte żwirami, piaskami, lessami i aluwiami. Niektóre z aluwiów łączą się hydraulicznie z wodami Wisły. We wschodniej części zrębu wśród zachowanych płatów wapieni turońskich występują liczne ziarna kwarcu tworzące na powierzchni „wcistki”. W wapieniach miejscami można dostrzec ślady drążenia ich przez jeżowce^[4].

Występują formy krasowe – liczne leje krasowe o głębokości 1–2 m, jaskinie i schroniska^[2]. Największa z jaskiń to Jaskinia Twardowskiego. W 2019 roku grotołazi zbadali jej korytarze o łącznej długości 500 m. Pozostałe jaskinie i schroniska to: Jaskinia Jasna, Jaskinia Koguta, Jaskinia Musza, Jaskinia Niska, Jaskinia pod Nyżą, Jaskinia przed Problemówką, Jaskinia Pychowicka, Jaskinia w Anastomozach, Jaskinia z Kulkami, Kawerna Magazyn, Okienko Zbójnickie, Rurka, Schronisko nad Sadystówką, Schronisko obok Anastomozów, Tunel w Pychowicach, Wywiew^[5].

Aktualny stan zagospodarowania Zakrzówka

Formami stworzonymi w wyniku działalności ludzkiej na Skałkach Twardowskiego są:

• nieczynne kamieniołomy: Łom Bergera, Skałki Twardowskiego, Kapelanka i Zakrzówek. Dawniej eksploatowano w nich wapienie dla potrzeb budownictwa, później do budowy dróg i do wapienników, a w końcu dla zakładów produkujących sodę^[6].
• Zalew Zakrzówek – zalew, który powstał w wyniku wypełnienia wodą Wisły wyrobiska po kamieniołomie Zakrzówek. Ma dużą głębokość i przejrzystą wodę, dzięki czemu doskonale nadaje się do nurkowania,
• wały przeciwpowodziowe – zostały usypane w XIX wieku, a ciągną się wzdłuż brzegów Wisły,
• pozostałości wybudowanej przez Austriaków Twierdzy Kraków, m.in. szaniec FS-29^[7], Kawerna Magazyn^[5].

Zachodnią część wzgórza zagospodarowano tworząc jeden z najładniejszych parków w Krakowie. Wykonano asfaltową alejkę, sieć szutrowych ścieżek, nasadzono drzewa, zamontowano wiaty, ławki, kosze na śmieci^[4]. Z kilku punktów widokowych na wzgórzu i skałach widoczne jest Stare Miasto Kraków, Pasmo Sowińca z Kopcem Kościuszki i Kopcem Piłsudskiego^[7]. Realizowany jest dwuletni plan zagospodarowania Zalewu Zakrzówek w celu udostępnienia go do rekreacji (dotychczas obowiązuje w nim zakaz kąpieli)^[8].

Przyroda

Mimo antropogenicznych przekształceń Skałki Twardowskiego to obszar malowniczy, w dużym stopniu naturalny i bardzo urozmaicony. Znaczną część powierzchni pokrywają lasy, są wśród nich polanki, skały, zalew o czystej i przeźroczystej wodzie. Występuje tu jeden z najlepiej w Krakowie zachowanych płatów murawy kserotermicznej^[7].

Mimo niewielkiej powierzchni występują zróżnicowane siedliska, co skutkuje występowaniem zróżnicowanych zespołów roślinności. Na wierzchowinie dominuje wprowadzona przez człowieka roślinność parkowa. Występują płaty roślinności ciepłolubnej i półnaturalne łęgi. Liczna jest roślinność synantropijna – chwasty, rośliny ruderalne, takie jak komosa łopian, bylica^[2], ale występuje także wiele innych zbiorowisk roślinnych, m.in. wikliny nadrzeczne, zarośla ciepłolubne, ziołoroślowe łąki ostrożeniowe, murawy kserotermiczne, szuwary właściwe, traworośla trzcinnika piaskowego, ziołorosla żmijowcowo-nostrzykowe, serdecznikowo-mierznicowe, zbiorowiska z nawłociami, nitrofilne ziołorośla nadrzeczne oraz tereny zieleni urządzonej. Duże zróżnicowanie zbiorowisk roślinnych powoduje, że liczny i zróżnicowany jest również skład gatunkowy roślin. Wśród nich są cztery znajdujące się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski: żabieniec lancetowaty Alisma lanceolatum, turzyca wczesna Carex praecox, kosaciec syberyjski Iris sibirica, sasanka łąkowa Pulsatilla pratensis. Z rzadkich gatunków roślin występują także: owsica łąkowa Avenula pratensis, mokrzycznik baldaszkowy Holosteum umbellatum, skalnica trójpalczasta Saxifraga tridactylites, tobołki przerosłe Thlaspi perfoliatum, goździcznik wycięty Petrorhagia prolifera, oczeret Tabernemontana Schoenoplectus tabernaemontani, rdestnica przeszyta Potamogeton perfoliatus, roszpunka bruzdkowana Valerianella rimosa, wiesiołek czerwonokielichowy Oenothera glazioviana^[7].

Ogółem w 2011 roku stwierdzono występowanie na terenie zrębu Zakrzówka 579 gatunków roślin naczyniowych, co jest dużą liczbą, jak na tak niewielką powierzchnię. Wśród nich 448 to gatunki rodzime, 93 to antropofity, 8 przejściowo zdziczałych z upraw, 23 celowo nasadzone przez ludzi i 8 o niejasnym statusie. Nie znaleziono 55 gatunków roślin dawniej podawanych na tym terenie przez różnych autorów^[7]. Na wschodniej stronie alei Elvisa Presleya rośnie czeremcha zwyczajna będąca pomnikiem przyrody^[9] (tablica informacyjna w parku podaje, że jest to czeremcha amerykańska).

• 

  Mur skalny w dawnym kamieniołomie Kapelanka

• 

  Okienko Zbójnickie

• 

  Skałki Twardowskiego (kamieniołom)

• 

  Baba Jaga

• 

  Niski Mur

• 

  Freney

• 

  (c) marek7400, CC BY 3.0

  Zalew Zakrzówek

• 

  Jaskinia Twardowskiego

• 

  Jaskinia Jasna

• 

  Sadystówka

Wspinanie i rekreacja

Skałki Twardowskiego to historyczny rejon wspinaczkowy, wspinano się tutaj już ponad 100 lat temu. Wspinała się tutaj m.in. czołówka krakowskich wspinaczy w latach 70. i 80. XX wieku. Nadal rejon Zakrzówka jest najbardziej popularny wśród wspinaczy skalnych w Krakowie. Znajduje się tutaj duża liczba dróg wspinaczkowych wyposażonych w stałą asekurację. Ze względu na popularność tego miejsca i długotrwałą wspinaczkę doszło do specyficznej formy erozji skał – wyślizgania powierzchni skały i chwytów wzdłuż istniejących dróg wspinaczkowych^[10].

Wspinaczka odbywa się na skałach będących pozostałością dawnego kamieniołomu Kapelanka. Są to przeważnie mury skalne o wysokości dochodzącej do 32 m. W przewodniku wspinaczkowym Pawła Haciskiego wyróżnione są następujące sekcje w tych murach: Baba Jaga, Ciąża, Freney, Niski Mur, Problemówka, Rdzawe Zacięcie (wraz z sektorami Czarne Zacięcie i Podcięta Ścianka), Szara Ścianka, Sadystówka. P. Haciski poleca do wspinaczki tylko Freneya, Babę Jagę, Problemówkę i częściowo Szarą Ściankę – na pozostałych ścianach występuje kruszyzna^[11]. Niektóre fragmenty murów skalnych udostępnione są do drytoolingu. Możliwe jest uprawianie drytoolingu również zimą^[12].

W kwietniu 2007 r. i później kręcono tu zdjęcia do filmu Deklaracja nieśmiertelności przedstawiającego sylwetkę czołowego wspinacza Piotra Korczaka^[13].

Skałki są jednym z obiektów na Szlaku Lasów Miejskich Krakowa. Jedną z wiodących przez nie uliczek nazwano ulicą Elvisa Presleya i znajduje się przy niej jego pomnik. W pobliżu Skałek Twardowskiego znajdują się dwa przystanki MPK: „Os. Robotnicze” i „Pychowice”. Przy ul. Pietrusińskiego znajduje się parking dla samochodów^[9].

Przypisy