Snooker

Stół do snookera

Snooker – gra bilardowa, rozgrywana na stole do bilardu angielskiego (wymiary ok. 3,6 × 1,8 m), z sześcioma kieszeniami (cztery w rogach oraz dwie znajdujące się w połowie dłuższych band stołu). W grze uczestniczą dwie strony (dwóch zawodników lub dwie drużyny).

Historia

Snooker powstał w 1875 roku na subkontynencie indyjskim. Nazwa została wymyślona przez angielskiego porucznika sir Neville’a Chamberlaina(ang.). Po raz pierwszy partię snookera rozegrano w kantynie oficerskiej w Dżabalpurze w Indiach. Początkowo grano jedynie bilami czerwonymi, później wprowadzono kolorowe. Pierwsze bile robiono z kości słoniowej, ale z czasem zaprzestano tej praktyki, ze względu na zakaz handlu kością słoniową.

W turniejach obowiązują odpowiednie maniery – w przeciwieństwie do innych dyscyplin, w snookerze oczekuje się od zawodników, by sami przyznali się, jeżeli popełnią faul niewychwycony przez sędziego. Od 1977 roku mistrzostwa świata w snookerze rozgrywane są w teatrze Crucible Theatre w angielskim Sheffield.

Sprzęt

Stół bilardowy

Konstrukcja

Rama stołu powinna być wykonana z mahoniu, blat z płyt łupkowych pokrytych wełnianym suknem, najczęściej w kolorze zielonym. Sukno czesane jest w stronę bandy górnej. Bandy gumowe pokryte suknem (w stołach turniejowych przytwierdzone bezpośrednio do blatu zamiast do ramy za pomocą elementów stalowych (ang. steel block cushions)[1]). Sześć kieszeni (łuz): cztery narożne oraz dwie w środku długich band. Całkowita masa stołu wynosi ponad 1000 kg.

Pole gry

Pole gry ograniczone jest przez dwie bandy krótkie – górną (ang. top cushion, od strony trójkąta bil czerwonych) i dolną (ang. baulk cushion, od strony pola D), oraz dwie bandy długie, w środku których znajdują się dwie kieszenie. Ma ono wymiary 11 stóp 8,5 cala × 5 stóp 10 cali (3569 × 1778 mm), z tolerancją obu wymiarów ± 1/2 cala (± 13 mm). Stół taki zwyczajowo nazywany jest stołem 12-stopowym. Wysokość stołu mierzona od podłogi do najwyższej części band (tzw. korony) wynosi od 2 stóp 9,5 cala do 2 stóp 10,5 cala (851 do 876 mm).

Na polu gry nanosi się oznaczenia:

  • tzw. linię bazy (ang. baulk line), równolegle w odległości 29 cali (737 mm) od bandy dolnej, przez całą szerokość stołu;
  • półokrąg wyznaczający pole D o promieniu 11,5 cala (292 mm) od strony krótkiej bandy i o środku pokrywającym się ze środkiem linii bazy;
  • punkt centralny (niebieski) na długiej osi stołu, dokładnie w środku pola gry;
  • punkt piramidy (różowy) na długiej osi stołu, dokładnie w połowie odległości między punktem centralnym a górną bandą;
  • punkt główny (czarny) na długiej osi stołu, w odległości 12,75 cala (324 mm) od bandy górnej.

Punkty umieszczenia bili brązowej, zielonej i żółtej wyznaczane są przez środek półokręgu i jego przecięcia z linią bazy.

Bile

Na komplet składają się 22 bile, w tym:

Bile powinny mieć średnicę 52,5 mm, z tolerancją ± 0,05 mm oraz jednakową masę z tolerancją 3 g na komplet.

Kije

Kije do snookera są wykonywane z gatunków jesionu lub klonu rosnących w Ameryce Północnej. Uchwyty (ang. butt) najlepszych kijów są wykonywane z hebanu lub palisandru oraz ozdobnych wstawek z cennego drewna pozyskanego z takich rodzajów drzew jak: palisander, tulipanowiec, oliwka oraz z drewna drzewa Acacia xiphophylla (ang. snakewood). Są to kije wykonywane ręcznie. Tańsze kije są klejone maszynowo. Kij snookerowy ma typowo 140 cm (55 cali długości), choć powinien być dostosowany do wzrostu zawodnika, jednak nie krótszy niż 3 stopy (914 mm), a jego kształt nie może odbiegać od ogólnie przyjętych norm. Kij jest jednoczęściowy lub łączony (najczęściej w 2/3 lub w 3/4 długości). Masa wynosi od 16 oz. do 22 oz. Kapka (ang. tip) ma od 8,5 do 10,5 mm średnicy i jest wykonana ze skóry. Ferula (tulejka łącząca kapkę z kijem) jest mosiężna.

Przyrządy pomocnicze

Różnego rodzaju podpórki pod kije (krzyżak, pająk, słoń, zwany też łabędzią szyjką), przedłużki i nasadki na kije, ułatwiające zawodnikowi zagranie przy utrudnionym dostępie do bili białej. Zawodnik może używać przyrządów będących w wyposażeniu stołu, jak i przyniesionych przez sędziego lub zawodnika.

Ponadto stosuje się także trójkąt do ustawiania bil czerwonych oraz marker pozwalający m.in. na zdjęcie bili ze stołu przez sędziego w celu jej wyczyszczenia.

Definicje

Frame (frejm, partia)

Jest to okres gry rozpoczynany pierwszym zagraniem, zakończony w jeden z możliwych sposobów (patrz niżej).

Game (mecz)

Mecz składa się z określonej liczby frame’ów. Zwykle podaje się maksymalną liczbę frame’ów, które mogą być rozegrane podczas meczu. Na przykład zwrot „lepszy z 19 frame’ów” oznacza mecz do 10 wygranych partii[2]. Nieparzysta liczba partii do rozegrania oznacza, że mecz nie może zakończyć się remisem.

Striker (rozgrywający)

Jest to zawodnik znajdujący się w grze (wykonujący zagrania)[2].

Stroke (zagranie)

Jest rozpoczęte w momencie kontaktu białej bili z kijem. Są wyróżniane dwa rodzaje zagrań: bezpośrednie (kiedy bila biała trafia w inną bilę bez wcześniejszego kontaktu z bandą) i pośrednie (biała bila uderza w inną bilę po kontakcie z bandą)[2].

Pot (wbicie)

Ma miejsce wtedy, gdy bila wpada do kieszeni bez naruszenia przepisów gry[2].

Break (brejk)

Break to suma punktów uzyskanych przez gracza podczas pojedynczego podejścia do stołu[2].

Century break

Jest to osiągnięcie lub pobicie bariery 100 punktów. Nagradzane jest przez publiczność gromkimi brawami.

Maximum break (brejk maksymalny)

W sytuacji bez wolnej bili przy podejściu do stołu, jeśli po każdej wbitej bili czerwonej zostanie wbita bila czarna, maksymalny break wynosi 147 punktów.

Najwyższy możliwy break w grze w snooker wynosi 155. Zawodnik może go uzyskać rozpoczynając grę ze wszystkimi bilami czerwonymi na stole oraz przyznaną wolną bilą, wbijając po wolnej bili i pozostałych czerwonych zawsze bilę czarną. Jedna z bil kolorowych traktowana jest wtedy jako dodatkowa bila czerwona, umożliwiając uzyskanie 8 punktów więcej, niż normalny break maksymalny 147 (wolna bila kolorowa wraca na stół). Jest to bardzo rzadka sytuacja.

Nominated ball (bila deklarowana)

Wskazana przez zawodnika kolorowa bila, którą zamierza on trafić jako pierwszą podczas zagrania. W snookerze nie deklaruje się bil czerwonych[2].

Przebieg gry

Rozmieszczenie bil w pozycji wyjściowej – biała bila może zostać ustawiona w dowolnym miejscu półkola (tzw. pole D)

Zadaniem graczy jest uderzanie kijem bili białej w taki sposób, aby pozostałe bile w odpowiednim porządku wpadały do kieszeni. Można uderzać kijem jedynie w białą bilę.

Ustawienie bil

Przed rozpoczęciem każdej partii bile są ustawiane na stole przez sędziego w następujący sposób:

  • bile czerwone ułożone są w formie trójkąta równobocznego. Bila w wierzchołku trójkąta najbliższym dolnej bandzie powinna znajdować się na osi podłużnej stołu i tuż ponad punktem piramidy, tak aby możliwe było umieszczenie w nim bili różowej jak najbliżej bili wierzchołkowej, ale bez stykania się ich. Jedna z krawędzi trójkąta powinna być równoległa do krótkich band stołu;
  • bila żółta w prawym rogu pola D;
  • bila zielona w lewym rogu pola D;
  • bila brązowa w środkowym punkcie pola D;
  • bila niebieska w punkcie centralnym;
  • bila różowa w punkcie piramidy;
  • bila czarna w punkcie głównym;
  • bila biała rozgrywająca w pozycji „w ręce”.

Rozpoczęcie frame’u

W pierwszym ruchu gracz ustawia w dowolny sposób białą bilę (przy założeniu, że biała bila nie może dotykać innej bili) w polu D. Zawodnik ma za zadanie uderzyć jedną z bil czerwonych (tzn. uderzając kijem białą bilę spowodować, aby ta trafiła w jedną z bil czerwonych). Jeśli po jego ruchu żadna z czerwonych bil nie znajdzie się w kieszeni, kolejka przechodzi na drugiego gracza. Gracz, który rozpoczyna pierwszy frame wybierany jest najczęściej losowaniem (rzut monetą), natomiast w kolejnych frame’ach gracze rozbijają naprzemiennie.

Przebieg frame’u

Gracz podchodząc do stołu stara się wbić czerwoną bilę, za co otrzymuje jeden punkt. Następnie ma obowiązek wbijania jednej z bil kolorowych, innych niż czerwona. Informuje przeciwnika i sędziego, którą bilę wybrał, po czym stara się ją wbić do kieszeni. Jeśli mu się nie powiedzie, kolejka przechodzi na przeciwnika. Jeśli mu się uda, otrzymuje odpowiednią liczbę punktów (2 – za żółtą, 3 – za zieloną, 4 – za brązową, 5 – za niebieską, 6 – za różową i 7 – za czarną) i kontynuuje grę znów próbując wbić bilę czerwoną. Bile czerwone nie wracają na stół, zaś bile kolorowe wracają na swoje miejsce.

Gdy gracz wbije ostatnią czerwoną bilę i przypadającą na nią kolorową, rozpoczyna wbijanie wszystkich bil kolorowych zgodnie z ich wartością punktową od najniższej do najwyższej. Po wbiciu do kieszeni bile te nie wracają już na stół.

Zakończenie frame’u

Frame może zostać zakończony:

  • poprzez poddanie przez zawodnika będącego przy stole[2];
  • poprzez oznajmienie przez rozgrywającego końca frame’u w sytuacji, gdy ma on przewagę 8 lub więcej punktów, a na stole pozostaje tylko czarna bila[2];
  • poprzez wbicie lub faul w momencie, gdy na stole pozostaje tylko czarna bila[2];
  • poprzez ogłoszenie przez sędziego końca frame’u[2].

Zwycięzcą frame’u zostaje zazwyczaj gracz z największą liczbą punktów, a w szczególnej sytuacji zawodnik wskazany przez sędziego (poddanie partii, reguła trzech chybień, przyznanie przeciwnikowi partii np. za niesportowe zachowanie).

Sytuacje szczególne

(c) DerHexer, Wikimedia Commons, CC-by-sa 4.0
Ronnie O’Sullivan składający się do zagrania obok zielonej bili. Jeżeli dotknie zielonej bili (palcem, kijem bądź częścią ubioru), popełni faul.

Faul

Faul zachodzi, gdy:

  • gracz wykona uderzenie, gdy żadna z jego stóp nie dotyka podłogi;
  • gracz nie trafi w żadną bilę (wyjątek stanowi sytuacja touching ball);
  • gracz nie trafi w bilę rozgrywaną jako pierwszą;
  • biała bila wpadnie do kieszeni;
  • którakolwiek z bil opuści stół inaczej, niż wpadając do kieszeni;
  • gracz wbije bilę innego koloru niż rozgrywana;
  • po uderzeniu w białą bilę przeskoczy ona nad dowolną bilą i uderzy rozgrywaną bilę ze strony przeciwnej w stosunku do pozycji przed uderzeniem (częsty efekt nieczystego uderzenia w białą bilę – tzw. zerwanie uderzenia);
  • zawodnik dotknie bili innej niż biała lub dotknie białą bilę czymkolwiek, co nie jest kapką kija (czyli jego końcówką; wyjątkiem jest odtwarzanie sytuacji na stole po chybieniu oraz biała w ręce);
  • gracz ustawi snookera za wolną bilą;
  • wystąpi tzw. push stroke, tzn. gracz uderzy białą bilę w ten sposób, że w momencie jej uderzenia w inną bilę koniec kija wciąż się z nią styka.

Przeciwnik gracza popełniającego faul dostaje 4 punkty albo wartość bili rozgrywanej, zależnie od tego, która liczba jest większa. Szczególne przypadki faulu skutkują jednak przyznaniem przeciwnikowi maksymalnej liczby 7 punktów niezależnie od tego, czy bila czarna była faulowana[3]:

  • użycie jakiejkolwiek innej bili niż biała w roli bili rozgrywającej;
  • celowe zagranie w czerwoną bilę po wcześniejszym wbiciu innej czerwonej lub wolnej bili;
  • użycie jakiegokolwiek przedmiotu w celu odmierzania odległości na stole;
  • użycie bili znajdującej się poza stołem w jakimkolwiek celu;
  • dotknięcie jakiejkolwiek bili w trakcie przywracania sytuacji na stole po chybieniu;
  • niezadeklarowanie bili kolorowej w sytuacji snookerowej lub na żądanie sędziego;
  • każdy faul dokonany pomiędzy wbiciem bili czerwonej a deklaracją bili kolorowej (czyli wtedy, gdy nie wiadomo jeszcze jaka jest wartość następnej bili zagrywanej).

Bile czerwone wbite w trakcie uderzenia, które skończyło się faulem (także te, które zostały wybite poza stół), nie wracają na stół. Bile kolorowe wracają na swoje miejsce.

Gracz podchodzący do stołu po faulu może zadecydować, czy będzie sam kontynuował grę, czy odda kolej faulującemu przeciwnikowi.

Miss (chybienie)

Miss ma miejsce wtedy, gdy po uderzeniu biała bila nie osiągnie w pierwszej kolejności kontaktu z bilą zagrywaną, a sędzia uzna, iż zawodnik nie wykorzystał dostatecznie swoich umiejętności przy próbie zaliczenia zagrywanej bili[2]. W przypadku ogłoszenia przez sędziego chybienia, przeciwnik faulującego gracza może nakazać odtworzenie na stole sytuacji sprzed faulu i powtórzenie uderzenia.

Chybienia nie ogłasza się, gdy:

  • różnica punktów między zawodnikami jest równa lub większa liczbie punktów pozostałych na stole (łącznie z punktami za popełniony faul);
  • wykonanie prawidłowego uderzenia jest fizycznie niemożliwe (np. bila, która musi być zagrywana jest całkowicie otoczona przez bile, które nie mogą być zagrywane);
  • faul został popełniony przed uderzeniem białej bili (np. dotknięcie bili ręką) – w tej sytuacji następny gracz musi zagrywać bilę tego koloru, który był zagrywany przed faulem.

Reguła chybienia jest uważana za kontrowersyjną, gdyż jego wywołanie opiera się na osobistej ocenie sędziego, czy próba wyjścia z trudnej sytuacji była wystarczająco dobra[4].

Three miss rule (reguła trzech chybień)

Popełnienie trzeciego z rzędu chybienia w sytuacji, w której możliwe jest bezpośrednie uderzenie bili zagrywanej, kończy się przyznaniem partii przeciwnikowi. Po drugim z rzędu chybieniu sędzia ma obowiązek poinformować gracza, że trzecie chybienie zakończy się przegraną frame’u[5].

Ball in hand (biała bila w ręce)

Okoliczność, w której zawodnik może zdecydować o pozycji białej bili w polu D. Zgodnie z przepisami, w przypadku faulu ma to miejsce w następujących sytuacjach:

  • po wpadnięciu białej bili do kieszeni;
  • po wybiciu białej bili poza stół[2].

Biała bila w ręce znajduje się także na początku każdej partii oraz na początku rozstrzygnięcia remisu (respotted black).

Free ball (wolna bila)

Free ball (wolna bila) (ang. free ball) przyznawana jest przez sędziego graczowi, który podchodzi do stołu po faulu przeciwnika, który to faul skończył się ustawieniem na stole sytuacji snookerowej. Gracz ten może uderzyć wtedy dowolną bilę, a jej wbicie traktowane jest jak wbicie bili, która powinna być zagrywana (czerwonej lub właściwej bili kolorowej, gdy na stole nie ma już bil czerwonych). Wbita wolna bila wraca na stół.

Snooker

Termin snooker oznacza sytuację, gdy zawodnik nie może bezpośrednio (po linii prostej) uderzyć odpowiedniej bili, gdyż na drodze stoją bile, które nie mogą być zagrywane. Musi wtedy próbować uderzać białą bilę od bandy lub z odpowiednią rotacją (po łuku), ryzykując faulem. Dzięki umiejętnemu stawianiu snookerów gracz może zdobywać punkty za faule przeciwnika, co może umożliwić mu zwycięstwo, także w sytuacji, gdy normalnie liczba punktów za bile pozostające na stole jest zbyt mała do uzyskania przewagi.

Spot occupied (punkt zajęty)

Sytuacja, w której kolorowa bila nie może zostać ustawiona na swoim punkcie, ponieważ jest on częściowo lub całkowicie zajęty przez inną lub inne bile. Jeżeli zaistnieje taka sytuacja, sędzia musi znaleźć dla bili inne miejsce.

Bilę, której właściwe miejsce jest zajęte, umieszcza się w wolnym punkcie bili o najwyższym nominale. Jeżeli wszystkie punkty są zajęte, bilę umieszcza się jak najbliżej jej własnego miejsca w kierunku górnej bandy stołu, po linii do niej prostopadłej, w taki sposób, by nie dotykała bil zajmujących punkt. W przypadku bili różowej lub czarnej, gdy między odpowiadającym im punktem a górną bandą brak jest miejsca, bile te umieszcza się najbliżej ich punktów w kierunku bandy dolnej. W sytuacji, gdy bil do ustawienia jest więcej niż jedna, najpierw ustawia się bile, które mogą trafić na swoje właściwe punkty, następnie o kolejności ustawiania pozostałych bil decyduje wartość punktowa (od najwyższej)[6].

Touching ball (bila styczna)

Touching ball – bila styczna

Bila styczna jest ogłaszana przez sędziego, gdy biała bila styka się bezpośrednio z bilą, która może być zagrywana (czerwona) lub jest zagrywana (nominowana kolorowa) jeszcze przed uderzeniem. W takiej sytuacji gracz zobowiązany jest uderzyć białą bilę tak, by nie poruszyła ona bili stycznej. W przeciwnym razie zachodzi push stroke i faul. Stykanie się bili białej z bilą, która może być zagrywana, traktowane jest jako ich zderzenie i biała bila nie musi dotknąć już żadnej innej bili.

Pat

Jeśli sędzia uzna, że gracze uporczywie wykonują zagrania, które nie prowadzą do postępu w grze (wbicie, snooker lub faul), może on zaoferować zawodnikom rozpoczęcie partii od nowa (ang. re-rack). Jeśli gracze odmówią, sędzia ostrzega ich, że muszą wyjść z sytuacji patowej w określonym czasie (najczęściej do trzech uderzeń na gracza), w przeciwnym wypadku partia zostanie rozpoczęta od nowa bez względu na ich zgodę[7].

Remis punktowy

W sytuacji, gdy po wbiciu ostatniej, czarnej bili obaj gracze mają identyczną liczbę punktów, kończy się naliczanie brejka gracza przy stole i następuje rozstrzygnięcie remisu. Czarną bilę przywraca się na jej punkt (ang. respotted black), po czym drogą losowania ustala się gracza, któremu przysługuje wykonanie pierwszego uderzenia. Może on ustawić białą bilę w dowolnym miejscu pola D. Partię ostatecznie wygrywa ten gracz, który uzyska dodatkowe punkty (za wbicie czarnej lub za faul przeciwnika)[8].

Niestandardowe odmiany gry

Oprócz standardowej gry w snooker opisanej wyżej, znane są inne jej odmiany, różniące się m.in. zasadami czy liczbą bil:

Zawodnicy

7-krotny mistrz świata – Stephen Hendry (z prawej) oraz Neil Robertson mistrz świata z 2010 roku
(c) DerHexer, Wikimedia Commons, CC-by-sa 4.0
Ronnie O’Sullivan – 7-krotny mistrz świata (2001, 2004, 2008, 2012, 2013, 2020, 2022)
John Higgins – 4-krotny mistrz świata (1998, 2007, 2009, 2011)
(c) DerHexer, Wikimedia Commons, CC-by-sa 4.0
Mark Williams – 3-krotny mistrz świata (2000, 2003, 2018)

Światowa federacja snookera prowadzi ranking Main Tour – graczy uprawnionych do gry w turniejach rankingowych (obecnie ranking aktualizuje się kilka razy w roku, przed sezonem 2010/2011 – raz w roku). Od sezonu 2013/2014 została zmieniona formuła kwalifikacji. Dotychczas pierwsza szesnastka rankingu kwalifikowała się automatycznie do faz głównych turniejów, pozostali zawodnicy musieli przejść przez określoną liczbę rund w turnieju kwalifikacyjnym (im niższa pozycja zawodnika – tym więcej musiał on rozegrać meczów kwalifikacyjnych). Obecnie w większości turniejów przez kwalifikacje muszą przechodzić wszyscy zawodnicy[9]. Stary system kwalifikacji obowiązuje tylko w kilku najważniejszych turniejach.

Wbrew obiegowej opinii, w zawodach Main Tour mogą brać udział także kobiety, ponieważ rozgrywki te są uniseksowe i nie ma osobnych rozgrywek mężczyzn i kobiet. W turniejach kobiety rywalizują na równi z mężczyznami, co jest pewnego rodzaju fenomenem w profesjonalnym sporcie[10].

Od sezonu 2014/2015 obowiązuje dwuletni, kroczący ranking pieniężny, oznacza to, że do klasyfikacji nie są już wliczane punkty za dany turniej rankingowy, lecz suma nagród pieniężnych jakie wygrał zawodnik przez ostatnie dwa lata kalendarzowe.

Turnieje

Przed każdym sezonem Światowa Federacja Snookera publikuje oficjalny kalendarz turniejów[11]. Rozróżniane są dwie grupy turniejów:

  1. Rankingowe,
  2. Nierankingowe.

W turniejach rankingowych obowiązuje rozstawienie zgodne z listą rankingową na dany sezon. W każdym turnieju rankingowym zawodnicy zdobywają punkty, które są brane pod uwagę przy ustalaniu listy rankingowej na następny sezon. Najważniejszym turniejem rankingowym są Mistrzostwa świata w snookerze.

Turnieje nierankingowe mają formę „zaproszeniowych”. Ich wspólną cechą jest to, że ich wyniki nie wpływają na kształt listy rankingowej. Przykładem turnieju tego typu jest Masters, w którym występuje 16 zawodników (14 według kolejności zajmowanej na liście rankingowej oraz dwie osoby wyłonione w eliminacjach).

Mistrzostwa świata

Pierwsze mistrzostwa świata w snookerze zakończyły się w roku 1927; zwyciężył w nich Joe Davis. Zwyciężał on w finałach mistrzostw świata 15 razy (najwięcej w historii). W roku 1969 zmieniono zasady rozgrywania turniejów – wprowadzono system pucharowy. Od tegoż roku liczona jest tzw. „era nowoczesna” (ang. modern era) snookera. Od 1977 roku turniej mistrzowski jest rozgrywany w Crucible Theatre w Sheffield. Najwięcej zwycięstw po roku 1969 odnotowali: Stephen Hendry (7), Ronnie O’Sullivan (7), Ray Reardon (6), Steve Davis (6), John Higgins (4) oraz Mark Selby (4).


Przypisy

  1. Steel Block Cushions, Welcome to Barker Billiards -  Snookermania [dostęp 2016-09-10] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-07].
  2. a b c d e f g h i j k l snooker.pl: Polski Związek Snookera i Bilarda Angielskiego (przepisy gry), Część 2. Definicje. [dostęp 2009-08-05]. (pol.).
  3. Seven Point Fouls, Snooker rules and refereeing [dostęp 2016-09-09].
  4. The Anomaly Of The Miss Rule In Snooker – Pundit Arena [dostęp 2016-09-10].
  5. Understanding the ‘Three Miss Rule’, Snooker rules and refereeing [dostęp 2016-09-09].
  6. Respot the colour balls, Snooker rules and refereeing [dostęp 2016-09-09].
  7. The Game – talkSnooker, www.talksnooker.co.uk [dostęp 2016-09-09] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-09].
  8. wpbsa.com: Official Rules of the Games of Snooker and English Billiards.. [dostęp 2018-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-15)]. (ang.).
  9. Kwalifikacje do Wuxi Classic 2013 – program. www.snookerworld.pl, 26 maja 2013. [dostęp 2013-07-30].
  10. bbc.co.uk: Ladies’ champion Reanne Evans beaten on main tour debut. [dostęp 2013-09-27]. (ang.).
  11. worldsnooker.com: Entire Calendar. [dostęp 2009-08-05]. (ang.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Neil Robertson and Stephen Hendry at EPTC2.jpg
Autor: Peter Huys from Lovendegem, Belgium, Licencja: CC BY-SA 2.0
EPTC 2
Snooker Touching Ball Red.png
Autor: barfisch, Licencja: CC BY-SA 3.0
Snooker - Touching ball while red is "ball on".
WSoS 2008 Moscow-142.JPG
Autor: Владимир Синицын, Licencja: CC BY-SA 3.0
Туринир World Series of Snooker в Москве
Snooker table drawing 2.svg
Autor: Maciej Jaros (commons: Nux, wiki-pl: Nux), Licencja: CC BY 2.5
Stół snookerowy narysowany wg dokładnych proporcji. Cała grafika została stworzona w zwykłym edytorze tekstu. Poniżej znajduje się szerszy opis.
Mark Williams at Snooker German Masters (DerHexer) 2013-01-30 07.jpg
(c) DerHexer, Wikimedia Commons, CC-by-sa 4.0
Picture taken in Berlin during the Snooker German Masters in 2013. Mark Williams.
Snooker table.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0