Sofija Smetonienė

Sofija Chodakauskaitė-Smetonienė
Zofia Chodakowska-Smetonowa
Ilustracja

Dołęga
RodzinaChodakowscy
OjciecAntoni Chodakowski
MatkaMaria Joanna Chodakowska
Mąż

Antanas Smetona

Dzieci

Marija, Birutė, Julius

Sofija Smetonienė w towarzystwie działaczek społecznych, 1933 rok

Sofija Chodakauskaitė-Smetonienė z domu Zofia Chodakowska herbu Dołęga (także: Zofia Chodakowska-Smetonowa[1]; ur. 13 stycznia 1885 w Gavenoniai (pol. Gaweniany) koło Wiłkomierza, zm. 28 grudnia 1968 w Cleveland) – litewska działaczka społeczna, żona Antanasa Smetony, w latach 1919–1920 oraz 1926–1940 pierwsza dama Republiki Litewskiej.

Życiorys

Była córką Antoniego i Marii Chodakowskich. Poprzez dziadka skoligacona była z rodziną Piłsudskich (prababka: Marcjanella Piłsudska), poprzez babkę – wywodzącą się z Kurlandii Natalię Osten-Sacken – miała korzenie niemieckie. Ziemiańska rodzina z Kowieńszczyzny, choć mówiła po polsku, pielęgnowała tradycje, a następnie również i język litewski[2]. Jej matką chrzestną była litewska pisarka Gabrielė Petkevičaitė-Bitė. Rodzeństwo: Roman (Romanas), prokurator wojskowy w Republice Litewskiej, Tadeusz (Tadas), samorządowiec, burmistrz Poniewieża, a także młodsza siostra Jadwiga (Jadvyga Chodakauskaitė-Tūbelienė, 1892–1988[3]), żona premiera Tūbelisa i pracowniczka dyplomacji litewskiej. Zofia Chodakowska kształciła się w gimnazjum w Mitawie. W 1895 poznała Antanasa Smetonę, który udzielał lekcji w dworze w Gawenianach. W 1904 para wzięła ślub w kościele św. Mikołaja[4]). Smetonowie mieli syna Juliusa (1913–1974) oraz bliźniaczki Birutę (1906–1909) i Marię (Marytė Smetonaitė-Valušienė[5]; 1906–1992). Po zamążpójściu para zamieszkała w Wilnie, gdzie Smetonienė udzielała się na niwie artystycznej. W czasie I wojny światowej wraz z mężem przebywała w różnych krajach Europy, po 1919 zamieszkali w Kownie. W latach 1926–1940 była pierwszą damą Republiki Litewskiej, w okresie gdy jej mąż sprawował urząd prezydenta (a faktycznie był dyktatorem Litwy). Brała udział na różne sposoby w życiu społecznym. Działała m.in. na rzecz praw kobiet[6].

Była skarbnikiem Komitetu Budowy Muzeum Witolda Wielkiego w Kownie[7]. Została także matką chrzestną szybowca "Biržietis"[8], a także fundatorką szkoły im. Vincasa Kudirki w Kownie[9]. W 1940 udała się wraz z mężem przez Portugalię i Brazylię do USA, gdzie para osiedliła się w synowskim domu w Cleveland. Sofija Smetonienė zmarła w 1968.

Jak pisze Tadeusz Zubiński:

Zofia Smetonowa (...) była kobietą bardzo urodziwą i wyniosłą, choć wielce czarującą. Oficjalnie lansowano idealny wizerunek małżonki prezydenta, powtarzając i stale podkreślając, że jest troskliwą opiekunką nie tylko rodziny, ale i całego personelu prezydentury. Opowiadano, że jeśli zachorował ktoś z obsługi prezydenta, pani Zofia niczym troskliwa matka natychmiast wzywała lekarza, a gdy zaszła potrzeba hospitalizacji, oczywiście odwiedzała chorego w szpitalu. Pieczołowicie budowano legendę czułej i wrażliwej na ludzką krzywdę Zofii. Wśród opinii publicznej krążyły opowieści o jej wyjątkowej empatii, jak choćby ta o chorym na gruźlicę oficerze, którym prezydentowa troszczyła się jak własnym synem. Z własnej inicjatywy umieściła go w odpowiednim szpitalu, zadbała o dobrego lekarza, a potem zapewniła mu sanatoryjny wypoczynek, dzięki czemu dosyć szybko oficer powrócił do zdrowia[10].

Przypisy

  1. ↑ Taki zapis w przedwojennych publikacjach (np. Choroba małżonki Prezydenta Państwa, "Chata Rodzinna", nr 2 z 13 stycznia 1934, s. 3; Wyjazd małżonki Prezydenta Państwa zagranicę, tamże, nr 10 z 10 marca 1934, s. 3), ale także m.in. u Tadeusza Zubińskiego, Antanas Smetona. Pierwszy i zarazem czwarty prezydent Litwy, w: Ciche kraje, Rzeszów 2006, s. 5–27
  2. ↑ W polskim piśmiennictwie zachowały się relacje o Chodakowskiej jako Polce, względnie osobie Polsce sprzyjającej, zob. choćby: Zygmunt Fedorowicz, Trzydzieści lat mego pobytu w Wilnie 1914-1944, Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej, Bydgoszcz 2010, s. 45; czytelnik z Birż (oprac. Helena Ostrowska), Nigdy nic nie robiłem przeciw sobie..., "Magazyn Wileński", nr 10 z 2004; Pisano o niej jako osobie wywodzącej się z polskiej rodziny, a zarazem wpływowej, zob. Bohdan Paszkiewicz, Pod znakiem "Omegi", (przygotował do druku i indeks osób oprac. Adam Gałkowski ; słowem wstępnym opatrzył i całość krytycznie przejrzał Piotr Łossowski), Instytut Historii PAN, Warszawa 2003, s. 295
  3. ↑ Tautininkų balsas: politikos, visuomenės ir literatūros laikraštis, epaveldas.lt [dostęp: 22 kwietnia 2011] (lit.)
  4. ↑ Według innych źródeł u św. Michała, zob. Liudas Truska, Antanas Smetona ir jo laikai, Valstybinis leidybos centras, Vilnius 1996, s. 41
  5. ↑ Antanas Smetona – pirmasis Lietuvos Respublikos prezidentas, archyvai.lt [dostęp: 22 kwietnia 2011] (lit.)
  6. ↑ Moterų visuomeninė ir kultūrinė veikla tarpukario Lietuvoje, archyvai.lt [dostęp: 22 kwietnia 2011] (lit.)
  7. ↑ Volfas Engelman, 1930-ieji – Vytauto Didžiojo metai, kauno.diena.lt z 22 października 2010 (lit.)
  8. ↑ Antanas Seibutis, S.Smetonienės krikštyto sklandytuvo "Biržietis" likimas – nežinomas, lrytas.lt z 10 lipca 2007 (lit.)
  9. ↑ V. Kudirkos mokykla, kaunoaleja.lt z 6 października 2008 (lit.)
  10. ↑ Tadeusz Zubiński: Antanas Smetona. Pierwszy i zarazem czwarty prezydent Litwy. W: Tadeusz Zubiński: Ciche kraje. Rzeszów: 2006, s. 21.

Bibliografia

  • Sofija Smetonienė, w: Lietuvių enciklopedija. T. 28, Skara-Stoska (red. Antanas Bendorius), Lietuvių Enciklopedijos Leidykla, Boston 1963, str. 179 (nota biograficzna ze zdjęciem)
  • Zofia Chodakowska na stronie Genealogii Potomków Sejmu Wielkiego
  • Tadeusz Zubiński, Antanas Smetona. Pierwszy i zarazem czwarty prezydent Litwy, w: Ciche kraje, Rzeszów 2006, s. 5–27.
  • Liudas Truska, Antanas Smetona ir jo laikai, Valstybinis leidybos centras, Vilnius 1996, ss. 41, 61, 68, 194, 255, 294, 337, 370, 373-374, 391

Media użyte na tej stronie

Sofija Chodakauskaite-Smetoniene.jpg
Sofija Chodakauskaitė-Smetonienė.
Sofija Smetonienė, Elena Gimbutienė.jpg
Autor: NieznanyUnknown author, Licencja: CC0
Sofija Smetonienė, Elena Gimbutienė, Anna Maszotas oraz inne działaczki społeczne