Solec nad Wisłą

Solec nad Wisłą

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Rynek i Ratusz w Solcu nad Wisłą
Herb
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	lipski
Gmina	Solec nad Wisłą
Prawa miejskie	1370–1870, 1916–1919, 2021
Burmistrz	Marek Szymczyk
Powierzchnia	20,91 km²
Populacja (2021[1]) • liczba ludności • gęstość	939 46[2][3] os./km²
Strefa numeracyjna	48
Kod pocztowy	27-320[4]
Tablice rejestracyjne	WLI
Położenie na mapie gminy Solec nad Wisłą Solec nad Wisłą
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Solec nad Wisłą
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Solec nad Wisłą
Położenie na mapie powiatu lipskiego Solec nad Wisłą
51°08′02″N 21°45′47″E/51,133889 21,763056
TERC (TERYT)	1409064
SIMC	0637921
Urząd miejski Rynek 1 27-320 Solec nad Wisłą
Strona internetowa
BIP

Solec nad Wisłą (do 1969 Solec^[5]) – miasto w Polsce położone w województwie mazowieckim, w powiecie lipskim. Leży u ujścia rzeczki Krępianki do Wisły.

Siedziba gminy Solec nad Wisłą^[6][7] oraz rzymskokatolickiej parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny^[8].

Pod względem historycznym Solec nad Wisłą leży w Małopolsce, w dawnej ziemi sandomierskiej, w ramach której kulturowo stanowi część ziemi radomskiej^[9]. Uzyskał lokację miejską ok. 1370^[10]. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[11], w drugiej połowie XVI wieku położonym w powiecie radomskim województwa sandomierskiego^[12]. Prawa miejskie utracił 13 stycznia 1870^[13], przywrócone przejściowo przez okupanta podczas I wojny światowej (1916–1919). Miejscowość odzyskała status miasta z dniem 1 stycznia 2021^[14].

W latach 1867–1870 siedziba gminy Solec^[15], a 1870–1954 siedziba dwóch gmin: Solec i Dziurków^[13]. 1954–1973 siedziba gromady Solec^[16], a od 1973 obecnej gminy Solec nad Wisłą^[17]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie radomskim.

Integralne części miejscowości

Wieś miała integralne części miejscowości:

• Podole, położone w północnej części miejscowości, w pobliżu rzeki Krępianki
• Podemłynie – południową część Solca, której nazwa pochodzi od starego młyna na rzece Krępiance (obecnie w ruinie).
• Kazimierówka, przysiółek wsi położony przy lesie ok. 3 km na zachód od Solca.

Po nadaniu Solcowi nad Wisłą statusu miasta, zmienił się automatycznie typ integralnych części miejscowości na część miasta.

Toponimia

Według pierwszych (wczesnośredniowiecznych) zapisów, nazwa miejscowości brzmiała Solca. Pochodzenie nazwy łączone jest z handlem solą. W okresie panowania dynastii Piastów stosowano nazwę Solec, później za Jagiellonów dodano drugi człon nazwy (Solec Sandomierski lub Solec Radomski). Na pocz. XIX w. powrócono do nazwy Solec, a następnie dla odróżnienia od innych miejscowości związanych z handlem solą (np. Solec Kujawski) przyjęto nazwę Solec nad Wisłą^[19].

Historia

Po raz pierwszy Solec został wymieniony w 1136 r. w Bulli gnieźnieńskiej jako gród należący do arcybiskupa gnieźnieńskiego^[20]. W XII w. Solec przeszedł we własność zakonu bożogrobców, od których został w 1325 r. wykupiony przez Władysława Łokietka. Około 1347 r. Kazimierz Wielki ulokował tu miasto na prawie magdeburskim. W okresie jego panowania wybudowano tu m.in. zamek obronny oraz przebudowano kościół parafialny. W XV i XVI w. Solec otrzymał przywileje w zakresie handlu solą i organizacji jarmarków. Przywileje te zostały potwierdzone za panowania Zygmunta Starego. W 1574 roku miało tu miejsce okazowanie szlachty województw: sandomierskiego i lubelskiego, podczas którego powołano sądy apelacyjne ostatniej instancji, które stały się potem wzorem dla utworzonego trybunału koronnego^[21]. W latach 1615–1627 Krzysztof Zbaraski mocno rozbudował Solec, przebudowując m.in. zamek w rezydencję w stylu renesansowo-barokowym, budując klasztor i przebudowując kościół parafialny. 30 lat później, podczas potopu szwedzkiego Solec uległ prawie całkowitemu zniszczeniu (z 246 domów zostało 6 na obrzeżach miasta, prawie całkowicie zniszczono zamek). W XVIII w. nastąpiła powolna odbudowa Solca, w tym zamku i kościołów. W 1866 r. utworzono szkołę średnią (po pożarze pierwotnej budowli w latach 1886–1888 wybudowano obecny gmach). W 1869 r. Solec stracił prawa miejskie. Latem 1939 zbudowano tu most saperski, zniszczony w czasie kampanii wrześniowej. Podczas II wojny światowej w budynku szkoły średniej znajdował się obóz Baudienstu. Wyzwolenie Solca miało miejsce w styczniu 1945 r^[19].

Zabytki

Zamek w Solcu nad Wisłą w XIX wieku

• Kościół farny pw. Wniebowzięcia NMP z XIV w. w stylu gotyckim, przebudowany w XVI/XVII w. w stylu późnorenesansowym. We wnętrzu późnorenesansowy ołtarz z pocz. XVII w. z obrazem Wniebowzięcia Matki Boskiej z 1600 r. W nawie bocznej kamienna chrzcielnica z 1624 r. Na uwagę zasługują także drzwi – zarówno wejściowe z ciekawymi okuciami, jak i metalowe drzwi z boku kościoła prowadzące do zakrystii z wykutą datą 1563, poorane pociskami wojen ostatnich kilkuset lat. Z murów za kościołem rozciąga się widok na łąki i dolinę Wisły.
• zabytkowa plebania z 1898 r.

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

• Kościół (dawny klasztor) oo. Reformatów z 1626 r., wielokrotnie restaurowany. Do 1864 roku należał do zakonu reformatów (w 1864 r. zakon w Solcu zlikwidowano, a posiadłości przejęły władze państwowe). W kościele wczesnobarokowy ołtarz główny z piaskowca z obrazem św. Stanisława z Piotrowinem. Obecnie kościół pełni funkcje pomocnicze – odprawiają się tu jedynie msze o godz. 10 w niedziele poza sezonem grzewczym. Do wczesnobarokowego Kościoła wchodzi się przez prostokątny dziedziniec, w którego krużgankach dawniej były stacje Drogi Krzyżowej. Do kościoła przylegają zabudowania poklasztorne, obecnie w administracji Liceum.
• Cmentarz pw. św. Barbary przy ul. Łoteckiego z barokowym kościołem cmentarnym składającym się z części drewnianej (z XVI w.) oraz części murowanej dobudowanej w XVIII w. (data 1768 umieszczona nad wejściem do kościoła zapewne oznacza rok jego rozbudowy). Na cmentarzu liczne nagrobki z XIX wieku. Najstarszy nagrobek Katarzyny z Kossowskich Chełkowskiej pochodzi z 1830 roku i ma formę cippusa z klasycystyczną dekoracją^[22].
• Krzyże przydrożne, kapliczki i figury, m.in. figura św. Jana Nepomucena na Podemłyniu z 1784 r. czy krzyż z piaskowca na Podolu z 1846 r.
• Zamek – wybudowany w XIV w. przez Kazimierza Wielkiego i miał za zadanie strzec przeprawy przez Wisłę. W XV w. zamek został rozbudowany, a w XVI w. (1615-1627) gruntownie przebudowany przez Krzysztofa Zbaraskiego w renesansowo-barokową rezydencję. Zamek (podobnie jak prawie cały Solec) uległ niemal całkowitemu zniszczeniu w czasie potopu szwedzkiego. W XVIII w. został co prawda odbudowany, ale od tego czasu ulegał stopniowemu zniszczeniu. Obecnie ruiny nie prezentują się okazale – zachowały się jedynie fragmenty murów i wieży narożnej.

Dom z podcieniami

• Komendaria (Dom z podcieniami) z 1787 r. (wyremontowany w latach 70. XX wieku) znajduje się na pl. Bolesława Śmiałego, nieopodal Kościoła farnego i plebanii. Budynek jest parterowy (z użytkowanym strychem), drewniany, szczyt oparto na 4 kolumnach. Obiekt pierwotnie należał do probostwa (mieszkanie komendarza), potem zmieniał swoją funkcję (zajazd, karczma, szkoła podstawowa). Obecnie siedziba m.in. Gminnego Ośrodka Kultury. Za budynkiem jest plac zwany Wikaryjką – do niedawna mieścił się tam zdziczały sad, obecnie miejsce spotkań i doskonały punkt widokowy na zamek oraz tereny nad Krępianką i Wisłą.
• Ratusz z XIX w., obecnie siedziba Urzędu Miasta i Gminy w Solcu nad Wisłą.
• Liceum Ogólnokształcące z 1888 r. (szkoła średnia – Seminarium Nauczycielskie – została założona w 1866 r., pierwotny budynek spłonął; w 1888 r. został oddany nowy budynek). W czasie II wojny światowej w budynku stacjonowała najpierw niemiecka jednostka wojsk lotniczych, a następnie ulokowano tam obóz Baudienstu. 28 października 1942 r. oddział Batalionów Chłopskich Jana Sońty „Ośki” uwolnił ponad 300 „Junaków” z tego obozu^[23].

Okolice

W pobliżu Solca (w Kolonii Raj – przysiółku Kolonii Nadwiślańskiej) znajduje się także kościółek pw. św. Stanisława Biskupa, którego historia sięga wydarzeń z XI w., kiedy to w miejscu, gdzie stoi odbywał się prawdopodobnie sąd nad Piotrawinem. Obecnie odprawiana jest tam tylko jedna msza w roku, w dniu święta św. Stanisława.

Po drugiej stronie Wisły znajduje się miejscowość Piotrawin, zaś w granicach gminy Solec, przy ujściu rzeki Kamienna, popularna wśród wędkarzy wieś Kępa Piotrowińska.

Sport

Nieoficjalny herb Solca nad Wisłą

• Piłka nożna – GKS Wisła Solec – Gminny Klub Sportowy Wisła Solec.

Transport

• Główne drogi dojazdowe do Solca to droga nr 747 (z Iłży) oraz droga nr 754 (z Ostrowca Świętokrzyskiego).
• Jedyną formą komunikacji zbiorowej w Solcu są autobusy. Solec ma bezpośrednie połączenie autobusowe m.in. z Warszawą, Tarnobrzegiem, Kielcami, Lublinem, Mielcem (z przystanku Solec Podemłynie) oraz z Ostrowcem Świętokrzyskim.

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Solcu nad Wisłą

Panorama Solca nad Wisłą

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Solec (3), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 44 .
• Zabytki niesakralne. solec.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].