Stalag I A

Obóz w Stabławkach

Stalag I A

Typ	stalag
Odpowiedzialny	III Rzesza
Rozpoczęcie działalności	1939
Zakończenie działalności	1945
Terytorium	Prusy Wschodnie
Miejsce	Stabławki
Liczba więźniów	250 000 w przeciągu całej wojny
Narodowość więźniów	Rosjanie, Francuzi, Polacy, Belgowie, Włosi, Brytyjczycy
Wyzwolony przez	Armia Czerwona
Położenie na mapie Rzeszy Niemieckiej (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Obóz w Stabławkach
54°19′12,9817″N 20°27′15,4058″E/54,320273 20,454279

Stalag I A Stablack (Obóz w Kamińsku, Obóz w Stabławkach) – niemiecki obóz jeniecki z przeznaczeniem dla podoficerów i szeregowców wojsk lądowych w północnej części dawnego niemieckiego poligonu Stablack, znajdującego się w obecnych Stabławkach i Kamińsku w gminie Górowo Iławeckie w powiecie bartoszyckim w województwie warmińsko-mazurskim oraz częściowo w okolicy miasta Dołgorukowo w obwodzie kaliningradzkim. Podczas funkcjonowania w latach 1939–1945 przebywało w nim około 255 000 jeńców wojennych z całej Europy. Największy obóz na terenie byłych Prus Wschodnich.

Położenie

Obóz znajdował się w centralnej części Prus Wschodnich w powiecie Pruska Iławka (niem. Prussisch Eylau, obecnie Bagriatonowsk w obwodzie kaliningradzkim). Obóz jeniecki i część koszarów Lager Nord znajdowała się w ówczesnym Stablack (Stabławki), a Lager Süd – koszary i komando obozu na terenie dzisiejszego Kamińska^[1]. Obecnie po stronie obwodu kaliningradzkiego pozostała część kompleksu Lager Nord, który znajduje się we wsi Dołgorukowo (dawne Klein-Dexen) koło Bagrationowska. W części polskiej z kolei znajdują się zarówno miejscowości Stabławki, które dały obozowi podnazwę, jak i Kamińsk oraz kompleks Lager Süd, w którym aktualnie mieści się Zakład Karny Kamińsk.

Historia i jeńcy

Wiosną 1934 w okolicach Stablack rozpoczęto budowę poligonu wojskowego dla potrzeb Wehrmachtu^[2], podczas budowy którego wykorzystano rozległe kompleksy leśne należące do państwa oraz dobra odkupione od lokalnych posiadaczy majątków ziemskich. Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej kompleks Stablack- Nord stał się istotnym ośrodkiem wojskowym, na którego potrzeby utworzono m.in. 2 kompleksy koszarowe wraz placem dla kilku tysięcy żołnierzy, doprowadzono linię kolejową, oraz na zachód od kompleksu, ulokowano dużą składnicę amunicji^[3].

We wrześniu 1939 roku obok kompleksu koszarów utworzono obóz jeniecki z przeznaczeniem dla podoficerów i szeregowców wojsk lądowych, tzw. Stalag, któremu nadano oznaczenie 1 A Stablack, część północna- Lager Nord. Komendantem obozu był ppłk Karl Schulz^[4], natomiast pierwszymi jeńcami wojennymi byli żołnierze Armii „Pomorze”^[5], obrońcy Westerplatte, wśród których byli m.in. dowódcy mjr Henryk Sucharski (10 września^[6]) oraz kpt. Franciszek Dąbrowski, następnie obrońcy Modlina i Warszawy^[7]. Łącznie do końca września 1939 roku do obozu trafiło ponad 40 tysięcy osób, w tym 39 458 szeregowych, 36 oficerów i 1187 jeńców cywilnych^[6]. Następnie przez cały okres wojny do Stalagu 1A trafiły setki tysięcy jeńców z całej Europy, w tym obrońcy Dunkierki.

We wrześniu 1939 w obozie nie było jeszcze pomieszczeń mieszkalnych ani baraków, a jeńcy ulokowani byli w wojskowych namiotach, które, jak cały kompleks, otoczone były licznymi posterunkami i ogrodzone drutem kolczastym i zasiekami^[6]. Do 1940 przetrzymywani jeńcy, w tym najliczniejsi Polacy, Belgowie, Brytyjczycy i Francuzi, wznosili obóz główny^[6]. Następnie, na potrzeby obozu i koszar, wybudowano także drugi kompleks tzw. Lager Süd w okolicach dzisiejszego Kamińska. Znajdowały się tam również koszary, w których szkolono i formowano liczne oddziały, w tym tzw. strzelców krajowych, oraz druga część obozu dla jeńców wojennych^[2].

Cały obóz Stalag 1A funkcjonował do początków 1945 roku, do czasu radzieckiej ofensywy w Prusach Wschodnich. W sumie przebywało się w nim około 255 000 jeńców różnych narodowości, w tym 90 tys. radzieckich, 80 tys. francuskich, 40 tys. polskich, 23 tys. belgijskich, 12 tys. włoskich oraz 7 tys. brytyjskich^[8]. Z powodu chorób, wycieńczenia czy epidemii zmarło kilkanaście tysięcy, głównie radzieckich, jeńców^[8].

Organizacja pracy

Jeńcy z obozu w Stablack pracowali głównie w okolicznych gminach i powiatach w rolnictwie^[4] (które było podstawą gospodarki Prus Wschodnich w I poł. XX wieku) oraz w licznych fabrykach amunicji, sztolniach czy przy kopaniu rowów strzelniczych^[3]. Oficerowie, odmiennie jak podoficerowie i szeregowi, nie byli zmuszani do pracy fizycznej^[3].

Od września 1939 tworzono pierwsze, składające się z 10-20 jeńców drużyny robocze, które miały charakter wojskowy^[9]. Na ich czele stał podoficer niemiecki, tzw. wachman, do którego zadań należał nadzór, ewidencja i kontrola jeńców oraz ich pomieszczeń, a także monitorowanie przebiegu zleconych zadań^[9].

Typowy dzień pracy w rolnictwie rozpoczynał się o 4:30 od karmienia i dojenia zwierząt hodowlanych, następnie dostawało się skromne śniadanie i pracowano w polu przez kilka godzin. Przerwa obiadowa trwała około jednej godziny, po czym znowu pracowano w polu aż do zmierzchu. 10-godzinny dzień pracy, włącznie z niedzielami, był regułą^[9]. W końcu 1941 roku w obozie w Stabławkach było około 3500 takich drużyn roboczych^[9].

Okres powojenny

Teren poligonu Stablack po wojnie został podzielony pomiędzy Polskę i Rosję (wcześniej Związek Radziecki). Po stronie radzieckiej pozostał Lager Nord wraz z koszarami, częścią mieszkalną i cmentarzem, gdzie grzebano zmarłych jeńców^[7]. Polsce z kolei, przypadł cały kompleks budynków Lager Süd, wśród których znajdowało się m.in. główne komando obozu^[7].

Nazwę Stablack zmieniono na Kamińsk, tereny poobozowe przekazano w zarząd jednostce wojskowej z Bartoszyc, a na terenie drewnianych zabudowań zatrudniono stróża^[2]. Następnie w latach 50. postanowiono o przekazaniu terenów i zabudowań pod nowy zakład karny, który przez kolejne dekady rozbudowywano. Dzisiaj jest to jeden z największych tego typu zakładów w Polsce.

Listy w butelkach

W ostatnich latach, podczas przebudowy i modernizacji w jednym z budynków na terenie gminy natknięto się na ukryte pod podłogą liczne butelki z listami^[7]. Po ich przebadaniu okazały się one listami jeńców belgijskich (prawdopodobnie obrońców Dunkierki), nigdy nie wysłanymi do bliskich^[7]. Przy pomocy ambasady Królestwa Belgii w Polsce ustalono zarówno autorów jak i adresatów listów, których zaproszono na obchody 65-lecia wyzwolenia obozu i 70-lecia wybuchu II wojny światowej, jakie odbyły się w Kamińsku^[10].

Uroczystości rocznicowe 2009

12 września 2009 roku przy okazji 65. rocznicy wyzwolenia obozu i 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej w Kamińsku odbyły się pierwsze w historii uroczystości poświęcone pamięci ofiar i jeńców obozu Stalag 1 A Stablack. Organizatorem uroczystości była gmina Górowo Iławeckie, która z tej okazji ufundowała tablicę pamiątkową oraz zaprosiła byłych belgijskich jeńców obozu^[8]. Podczas uroczystości honorową asystę pełniła 20 Brygada Zmechanizowana, liczni przedstawiciele samorządowi i rządowi województwa warmińsko-mazurskiego oraz delegacje międzynarodowe, m.in.Rudi Schellinck, który reprezentował ministra obrony Belgii, ambasador Belgii w Polsce Jan Luykx, attaché wojskowi ambasad Francji, Anglii i Włoch^[8].

Przypisy

Bibliografia

• Zygmunt Lietz: Obozy jenieckie w Prusach Wschodnich 1939-1945. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06814-3.

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona obozu i uroczystości. stalag1a.stablack.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-02)]. (pol. • ang. • wł. • ros. • fr.)