Stanisławów (województwo dolnośląskie)

Stanisławów

wieś
Zabudowania centralnej części wsi, w dolinie pomiędzy Łaskotką (406 m n.p.m.) a Chełmkiem (443 m n.p.m.)
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	jaworski
Gmina	Męcinka
Sołectwo	Stanisławów
Wysokość	335–440 m n.p.m.
Liczba ludności (III 2011)	136[1]
Strefa numeracyjna	76
Kod pocztowy	59-400[2]
Tablice rejestracyjne	DJA
SIMC	0365747
Położenie na mapie gminy Męcinka Stanisławów
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Stanisławów
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Stanisławów
Położenie na mapie powiatu jaworskiego Stanisławów
51°04′13″N 16°00′38″E/51,070278 16,010556

Stanisławów (przed 1726 Wilhelmsdorf, od ok. 1765–1945 Willmannsdorf, 1945–1947 Wilcza Wieś)^[3] – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie jaworskim, w gminie Męcinka^[4].

Podział administracyjny

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie legnickim.

Geografia

Stanisławów położony jest w północnej części Pogórza Złotoryjskiego, wchodzącego w skład Pogórza Kaczawskiego^[5].

Zabudowania miejscowości ciągną się na przestrzeni 1,2 km wzdłuż lokalnej szosy z Sichowa do Pomocnego, począwszy od krętej doliny potoku Gajka u północno-zachodniego podnóża Chełmka (443 m n.p.m.) i południowo-wschodniego Łaskotki (406 m n.p.m.), poprzez głęboką dolinę pomiędzy Łaskotką na północy i Kościelną na południu, skończywszy wysoko na odsłoniętym wschodnim zboczu Rosochy (465 m n.p.m.)^[3][6].

Badacze nie są zgodni co do układu przestrzennego wsi. Według dra inż. arch. Marka Staffy (autor Słownika geografii turystycznej Sudetów) „Stanisławów ma nieokreślony układ przestrzenny, zbliżony do wsi rozproszonej”^[3]. Zdaniem Wiesławy Staniszewskiej (w pracy Zabytki kultury i sztuki Parku Krajobrazowego Chełmy) „Stanisławów posiada układ wielodrożny, wykształcony w wyniku lokowania zagród kmiecych na zboczach doliny, a zagród komorniczych w nieregularnym nawisu położonym pośrodku doliny.”^[7].

Geologia

Rejon Stanisławowa zbudowany jest ze staropaleozoicznych zieleńców i fyllitów, należących do metamorfiku kaczawskiego. W okolicy jest też kilka niewielkich wystąpień trzeciorzędowych bazaltów, m.in. w zakolu szosy Sichów – Pomocne.

Górnictwo

Bogate okruszcowanie miejscowych skał umożliwiło na przestrzeni wieków działalność górniczą^[3].

W pobliżu wsi istniały w różnym okresie kopalnie: żelaza, manganu, grafitu i barytu. Na lokalną skalę wydobywano również kamienie: zieleńce, bazalty i wapienie.

Historia

Ziemie, na których leży dzisiejszy Stanisławów, w latach 1212-1232 zostały darowane przez księcia Henryka Brodatego zakonowi cystersów lubiąskich^[3]. Nie wiadomo, czy wieś wówczas istniała, czy została założona później przez zakonników^[3]. Pierwsza znana nam wzmianka o ówczesnej Wilhelmsdorf pochodzi z dokumentu z 1381 r., potwierdzającego wykup od cystersów pieca i kamieniołomu wapna we wschodniej części wsi przez Hansa von Zedlitza, który założył wokół wapiennika dziedziczne wolne sołectwo^[7].

Po sekularyzacji dóbr klasztornych w 1810 r., Stanisławów, wyjąwszy wolne sołectwo, stał się wsią czynszową. Od końca XVIII w. istniał we wsi młyn wodny, w 1840 r. istniały również trzy gospody^[3]. Od połowy XIX wieku rozwinęło się stanisławowskie górnictwo. W 1858 r. powstało gwarectwo, wydobywającę z dwóch sztolni (Gustav i Carnall) żelazo w ilości blisko 3100 ton rocznie, zatrudniające około 100 osób. Wydobycie rudy żelaza przerwano z powodu nieopłacalności w 1908 r. Przy drodze do Leszczyny w latach 1867-1870 założono kopalnie miedzi^[3].

Wiadomo, że w 1890 r. na szczycie góry Rosocha stało murowane schronisko turystyczne z restauracją i tarasem widokowym^[8].

Na froncie I wojny światowej zginęło kilkunastu żołnierzy-rekrutów pochodzących ze Stanisławowa. Współcześni im mieszkańcy wsi wznieśli w centrum miejscowości otoczony lipami pomnik^[3]. W okresie międzywojennym do Stanisławowa doprowadzono prąd elektryczny. Funkcjonowała szkoła ludowa^[7].

W 1937 r. gliwicki koncern utworzył w Stanisławowie przedsiębiorstwo Eisenbergwerk Willmannsdorf. Firma pogłębiła stare sztolnie żelaza i wznowiła wydobycie, dając pracę 50 osobom^[3].

Ruiny radiostacji na górze Rosocha

Po dojściu Hitlera do władzy, podczas II wojny światowej, na położonym 10 m poniżej szczytu Rosochy spłaszczeniu grzbietu zbudowano wojskową radiostację wraz z obiektami towarzyszącymi^[9]. Od lutego nawet do końca czerwca 1945 r. miały trwać zacięte walki oddziału Waffen-SS broniącego budowli, z Armią Czerwoną^[10].

Na bezimiennym wzgórzu o wysokości 442 m n.p.m., położonym około 1 km na południe w kierunku Pomocnego, polscy geologowie odkryli w 1954 r. żyłę barytu^[9]. Trzy lata później uruchomiono kopalnię głębinową – Zakłady Górnicze „Stanisławów”, będące filią dotąd jedynej polskiej kopalni barytu w Boguszowie-Gorcach. Rocznie zakłady wydobywało od 25 do 50 tys. t kruszcu^[11].

Nieopodal ruin byłego niemieckiego schroniska, zburzonego po wojnie, jaworski oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego wybudował w 1986 r. schron-chatkę turystyczną Marianówka^[12].

W 1988 r. wyłącznie z pracy w rolnictwie utrzymywało się 27% ludności w wieku produkcyjnym. Istniało 19 gospodarstw, o 11 mniej niż w 1978 r.^[3]

Straty, jakie po 1994 r. zaczęło przynosić krajowe wydobycie barytu, sprawiły, że działalność eksploatacyjną w kopalni „Stanisławów” przerwano 20 stycznia 1997 r. Upadłość zakładu macierzystego po zniszczeniu przez katastrofalne opady deszczu w lipcu 1997 r. przesądziła o zamknięciu zakładu górniczego. Próba sprzedaży kopalni, utrudniona ograniczeniami dla ewentualnego nabywcy ze strony zarządu powstałego w 1992 r. Parku Krajobrazowego Chełmy zakończyła się niepowodzeniem^[13].

Teren byłej kopalni w 1998 r. został przekształcony w bazę lotniczą „Baryt”. W 2000 r. w bazie ulokowana została Jednostka Ratowniczo-Poszukiwawcza, działająca w strukturach Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego. W oparciu o bazę, wyposażoną w lądowisko Złotoryja-Baryt, strzelnicę, tor przeszkód i częściowo zalaną sztolnię, zainicjowano szkolenia kandydatów do służby w wojskach powietrznodesantowych i jednostkach ratowniczych, a także szkolenia dokształcające dla ratowników^[14].

Współczesność

Obelisk upamiętniający 800-lecie istnienia wsi, odsłonięty w sierpniu 2007 r.

Od czerwca 1992 Stanisławów znalazł się w granicach Parku Krajobrazowego Chełmy. Miejscowość jest najwyżej położoną wsią na terenie Parku^[15].

Przez wieś nie przebiegają linie transportu zbiorowego. Autobusy szkolne dowożą młodzież ze Stanisławowa do Zespołu Szkół w Męcince^[16].

W miejscowości nigdy nie było kościoła. Stanisławów dziś, podobnie jak przez wieki, podlega parafii w Pomocnem^[3].

Mieszkańcy angażują się w działalność społeczną – funkcjonuje Stowarzyszenie Miłośników Wsi Stanisławów „Barytowe Wzgórza”^[17]. Rokrocznie na przełomie lipca i sierpnia odbywa się festyn-święto wsi^[18]. W sierpniu 2007 r. mieszkańcy odsłonili obelisk upamiętniający 800-lecie istnienia miejscowości.

Wobec wzrostu zapotrzebowania na mączki barytowe dla wiertnictwa, geolodzy nie wykluczają wznowienia krajowego wydobycia barytu. Pod uwagę jest brane głównie złoże pozostałe w Stanisławowie, którego zasoby szacuje się na około 5 mln t^[19][20].

Turystyka

W Stanisławowie krzyżują się szlaki turystyczne:

• Szlak Krawędziowy (znany również jako Szlak Brzeźny) ze Złotoryi do Bolkowa,
• Szlak Kopaczy z Leszczyny do Drogi Kalwaryjskiej pod Górzcem,
• Rowerowy Szlak Wygasłych Wulkanów z Legnickiego Pola do Jerzmanic-Zdroju,
• Euroregionalny Szlak Rowerowy ER-4, odcinek z Jawora do Złotoryi^[5].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Kopalnia barytu Stanisławów: zdjęcia K. Maciejaka sprzed wyburzenia obiektów
• Wspomnienia na łamach Nowej Gazety Jaworskiej