Stanisław Małachowski

Stanisław Małachowski II
Ilustracja
Obraz pędzla Jana Chrzciciela Lampiego (1788-1789)
Data i miejsce urodzenia

24 sierpnia 1736
Końskie

Data i miejsce śmierci

29 grudnia 1809
Warszawa

Prezes Senatu Księstwa Warszawskiego
Okres

od 21 grudnia 1807
do 29 grudnia 1809

Następca

Ludwik Szymon Gutakowski

Prezes Rady Ministrów Księstwa Warszawskiego
Okres

od 5 października 1807
do 21 grudnia 1807

Następca

Ludwik Szymon Gutakowski

Prezes Rady Stanu Księstwa Warszawskiego
Okres

od 5 października 1807
do 21 grudnia 1807

Następca

Ludwik Szymon Gutakowski

Prezes Dyrektorium Generalnego Księstwa Warszawskiego
Okres

od marzec 1807
do 5 października 1807

Prezes Komisji Rządzącej
Okres

od 14 stycznia 1807
do marzec 1807

Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Obojga Narodów
Okres

od 1788
do 1792

Poprzednik

Stanisław Kostka Gadomski

Następca

Stanisław Kostka Bieliński

Odznaczenia
Order Orła Białego Order Świętego Stanisława
Stanisław Małachowski
Stanisław Bartłomiej Ludwik
Herb
Nałęcz
Hrabia
Rodzina

Małachowscy herbu Nałęcz

Ojciec

Jan Małachowski

Matka

Izabela Humiecka

Żona

Urszula Hutten-Czapska
Konstancja Hutten-Czapska

Stanisław Bartłomiej Ludwik Małachowski herbu Nałęcz[1] (ur. 24 sierpnia 1736 w Końskich, zm. 29 grudnia 1809 w Warszawie) – hrabia na Końskich i Białaczowie[a][2], prezes Senatu Księstwa Warszawskiego w latach 18071809, senator-wojewoda Księstwa Warszawskiego w 1809 roku[3], stały przedstawiciel stanów w Straży Praw[4], starosta sądecki[5] w okresie 1755–1784[6], marszałek konfederacji Korony Królestwa Polskiego i marszałek Sejmu Czteroletniego w 1788[7], referendarz wielki koronny w okresie 1780–1792, podstoli koronny w 1779, marszałek Trybunału Głównego Koronnego w 1775 roku[8].

Życiorys

Syn Jana, brat Mikołaja, Antoniego i Jacka.

Był posłem krakowskim na sejm 1758 roku[9]. Poseł województwa krakowskiego na sejm 1760 roku[10]. Poseł województwa krakowskiego na sejm konwokacyjny 1764 roku, gdzie domagał się dokładniejszego określenia zakresu władzy hetmańskiej i ograniczenia liberum veto. Konsyliarz konfederacji Czartoryskich w 1764 roku[11]. W 1764 roku podpisał elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego[12]. Był posłem na sejm koronacyjny 1764 roku z województwa krakowskiego[13]. Na sejmie koronacyjnym 1764 roku wyznaczony ze stanu rycerskiego do Asesorii Koronnej[14]. Uczestnik konfederacji radomskiej w 1767 roku[15]. Był posłem na sejm 1766 roku z województwa krakowskiego[16]. W 1774 został marszałkiem Trybunału Głównego Koronnego, któremu przywrócił dawną sprawność i uczciwość, zyskując u współczesnych miano Arystydesa polskiego. W latach 1776–1780 konsyliarz Rady Nieustającej. Członek Departamentu Sprawiedliwości Rady Nieustającej w 1779 roku[17]. W 1782 został kawalerem Orderu Świętego Stanisława[18]. W tym samym roku odznaczony został Orderem Orła Białego[19]. Poseł sandomierski na Sejm Czteroletni w 1788 roku[20], wybrany jego marszałkiem, przeprowadził zawiązanie Sejmu w konfederację i został marszałkiem konfederacji koronnej. Należąc do Stronnictwa Patriotycznego był wraz z Ignacym Potockim i Hugonem Kołłątajem jednym z głównych twórców Konstytucji 3 maja. Mieszkał w Pałacu Czapskich-Raczyńskich (na Krakowskim Przedmieściu, dziś Akademia Sztuk Pięknych), gdzie na tajnych zebraniach redagowano tekst tej ustawy, on też przeprowadził jej uchwalenie na sesji sejmowej 3 maja 1791. Był jednym z sygnatariuszy Konstytucji 3 maja[21].

Małachowski popierał dążenia miast do rozszerzenia ich praw politycznych i był zwolennikiem współpracy szlachty z mieszczaństwem. Jako jeden z pierwszych ze swego stanu wpisał się do księgi miejskiej jako obywatel miasta Warszawy (29 kwietnia 1791). W swych dobrach ostrogskich na Podolu oczynszował chłopów (1791), spisał powinności, zwolnił ich od niektórych ciężarów, zaczął organizować opiekę lekarską dla włościan. W czasie wojny polsko-rosyjskiej, na zebraniu 23 lipca 1792 był przeciwny decyzji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego o jego przystąpieniu do konfederacji targowickiej i sprzeciwił się jakimkolwiek układom z targowiczanami. Po przystąpieniu króla do Targowicy 25 lipca 1792 wystąpił z manifestem potępiającym akt konfederacji i stwierdzającym iż „sejm nadal trwa, a będzie zwołany, jak tylko okoliczności na to pozwolą”, po czym udał się do Wiednia, a potem Włoch. Odmówił udziału w insurekcji kościuszkowskiej, obawiając się jej radykalizmu. W 1796 powrócił do swych dóbr na Kielecczyźnie, które znalazły się w wyniku III rozbioru w Galicji. W 1798 został aresztowany przez władze austriackie w związku z projektowanym na emigracji (1797) reaktywowaniem Sejmu Czteroletniego, więziony przez 8 miesięcy w Krakowie.

W grudniu 1806 został wezwany przez Napoleona do Warszawy, gdzie 14 stycznia 1807 został prezesem Komisji Rządzącej. W październiku 1807 król Fryderyk August III mianował go prezesem Rady Ministrów Księstwa Warszawskiego. Był to wybór nieodpowiedni [...] Małachowski był człowiekiem poprzedniej generacji, [...] nie miał zrozumienia dla potrzeb scentralizowanego i biurokratycznego państwa napoleońskiego (Andrzej Zahorski).

Jako prezes Rady, Małachowski był zwolennikiem reaktywowania w Księstwie Konstytucji 3 maja i przeciwnikiem wprowadzenia Kodeksu Napoleona oraz innych projektów ministra sprawiedliwości Feliksa Łubieńskiego. Gdy król opowiedział się przeciwko jego pomysłom, w grudniu 1807 złożył dymisję.

W 1808 otrzymał nominację na honorowe stanowisko prezesa senatu[22]. W tej też roli w marcu 1809 otwierał pierwszy sejm Księstwa, na którym wystąpił z atakiem na Kodeks Napoleona, nie uzyskał jednak szerszego poparcia.

Zmarł 29 grudnia 1809 roku. Pochowany w warszawskim kościele św. Krzyża.

Rodzina

Żonaty dwukrotnie, z córkami Tomasza Hutten-Czapskiego herbu Leliwa (1711–1784):

  • z Urszulą Hutten-Czapską, starościanką knyszyńską
  • następnie, po jej śmierci, z Konstancją Hutten-Czapską (siostrą Urszuli), rozwódką po ks. Dominiku Radziwile na Nieświeżu herbu Trąby (1754–1798).
4. Stanisław Małachowski   
  2. Jan Małachowski
5. Anna Konstancja Małachowska    
   1. Stanisław Małachowski II
6. Stefan Rycht Humiecki  
  3. Izabela Małachowska  
7. Katarzyna Humiecka   
 

Zobacz też

Uwagi

  1. Tytuł otrzymał w 1698 jego dziadek Stanisław Małachowski. W 1774 tytuł jego wnuka brzmiał: Illustrissimus Stanislaus Comes in Końskie et Białaczow Nałęcz de Małachowice Małachowski.

Przypisy

  1. Marek Minakowski, Stanisław Bartłomiej Ludwik hr. Małachowski h. Nałęcz, Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-07-27].
  2. Machalski 1936 ↓, s. 2.
  3. Andrzej Biernat, Ireneusz Ihnatowicz, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 458.
  4. Józef Wojakowski, Straż Praw, Warszawa 1982, s. 113.
  5. Jerzy Leśniak (red.), Nowy Sącz, Nowy Sącz: SIGNUM, 2007, ISBN 978-83-917371-5-6.
  6. Urzędnicy województwa krakowskiego XVI-XVIII wieku. Spisy, oprac. S. Cynarski i A. Falniowska-Gradowska, pod red. A. Gąsiorowskiego, Kórnik 1990, s. 241.
  7. Kalendarzyk narodowy y obcy na rok ... 1792...., Warszawa 1791, s. 314.
  8. Kolęda warszawska na rok 1775, Warszawa 1775 [b.n.s.].
  9. Diarjusze sejmowe z wieku XVIII.T.III. Diarjusze sejmów z lat 1750, 1752, 1754 i 1758, wydał Władysław Konopczyński, Warszawa 1937, s. 252.
  10. Dyaryusz sejmu walnego warszawskiego 6 października 1760 r. zaczętego, dodatek spis posłów, w: Przegląd Archeologiczny, z. IV, Lwów 1888, s. 180.
  11. Konfederacya Generalna Koronna Po doszłym Seymie Convocationis Zaczęta w Warszawie Dnia 23. Czerwca Roku Pańskiego 1764. Ręką J. O. Xcia Jmci Prymasa Korony Polskiey [...] Stwierdzona, s. 5.
  12. Elektorów poczet, którzy niegdyś głosowali na elektorów Jana Kazimierza roku 1648, Jana III. roku 1674, Augusta II. roku 1697, i Stanisława Augusta roku 1764, najjaśniejszych Królów Polskich, Wielkich Książąt Litewskich, i.t.d. / ułożył i wydał Oswald Zaprzaniec z Siemuszowej Pietruski, Lwów 1845, s. 211.
  13. Ludwik Zieliński, Pamiątki historyczne krajowe, Lwów 1841, s. 24.
  14. Kolęda Warszawska Na Rok 1766, s. D 5.
  15. Aleksander Kraushar, Książę Repnin i Polska, Warszawa 1900 t. I, s. 311.
  16. Dyaryusz seymu walnego ordynaryinego odprawionego w Warszawie roku 1766, Warszawa [b.r.w.], [b.n.s.]
  17. KALENDARZ polityczny dla Królestwa Polskiego y Wielkiego Xięstwa Litewskiego na rok pański 1779. w Warszawie, Nakładem y drukiem Michała Groella Księgarza Nadwornego J.K.Mci., [b.n.s.].
  18. Zbigniew Dunin-Wilczyński, Order Św. Stanisława, Warszawa 2006 s. 189.
  19. Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s. 228. Niektóre źródła podają rok 1770 jako datę nadania Orderu Świętego Stanisława.
  20. Kalendarzyk narodowy y obcy na rok ... 1792...., Warszawa 1791, s. 316.
  21. Volumina Legum, t. IX, Kraków 1889, s. 225.
  22. Teodor Morawski: Dzieje Narodu Polskiego w krótkości zebrane. Tom VI. Polska pod obcem panowaniem. Poznań: 1877, s. 479.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodow.svg
Autor: Author: Olek Remesz (wiki-pl: Orem, commons: Orem), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów - ogólny wzorzec, nie związany z konkretnym przedziałem czasowym, szczególnie w odniesieniu do postaci orła
POL Order Świętego Stanisława BAR.svg
Baretka: Order Świętego Stanisława (Polska)
POL COA Małachowski.svg
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape ., Licencja: CC BY-SA 4.0
Herb hrabiów Małachowski