Stoewer

Stoewer

Stettiner Eisenwerk Bernhard Stoewer sen.

Logo z 1939
Państwo	III Rzesza
Siedziba	Szczecin
Data założenia	1858
Data likwidacji	1945
brak współrzędnych

Stoewer – niemieckie przedsiębiorstwo przemysłu maszynowego i motoryzacyjnego działające w Szczecinie w latach 1858–1945, produkujące m.in. samochody^[1].

Historia

Historia przedsiębiorstwa sięga roku 1857, kiedy to młody mechanik Bernhard Stoewer (1834–1908) założył w Gryfinie niewielki warsztat mechaniczny^[1]. W następnym roku przeniósł się do Szczecina, na Breite Strasse 11 (obecnie ul. Wyszyńskiego) i zaczął specjalizować się w naprawie, a następnie produkcji maszyn do szycia^[1]. Przedsiębiorstwo sukcesywnie się rozwijało (w 1858 Stoewer zatrudniał 3 mechaników i wyprodukował 3 maszyny do szycia, w 1860 r. zatrudnienie wzrosło do 11 osób, a produkcja do 30 szt.)^[1]. W 1872 Bernhard Stoewer rozpoczął budowę nowego zakładu w rejonie obecnych ulic: Niemcewicza i Krasińskiego^[1]. Po zakończeniu inwestycji zatrudnienie wzrosło do 250 osób, a asortyment powiększył się o pralki i wyżymaczki. W 1893 rozpoczęto produkcję rowerów^[1]. Pieczę nad tą gałęzią produkcji Bernhard Stoewer powierzył swoim synom: Bernhardowi juniorowi (1875–1937) i Emilowi (1873–1942). Ponieważ synowie doskonale wywiązywali się z powierzonych im zadań, Bernhard Stoewer (senior) w 1899 roku przekazał im nowo wybudowaną fabrykę przy obecnej al. Wojska Polskiego, w której uruchomiono produkcję samochodów^[1]. Produkcja ta stale się rozwijała i wzbogacała o nowe modele pojazdów (patrz tabela poniżej).

Okres początkowych lat XX w. (do wybuchu I wojny światowej) był dla Stoewerów bardzo korzystny: w 1903 w zakładach przy ul Krasińskiego rozpoczęto produkcję maszyn do pisania, a produkowane w fabryce przy al. Wojska Polskiego samochody eksportowano nawet do Australii i Ameryki Południowej^[1]. Koniunkturę przerwał wybuch I wojny światowej, a następnie wielki kryzys z lat 1929–1933. W jego wyniku, w 1931, zamknięta została fabryka przy ul. Krasińskiego^[1]. Ogółem, podczas całego okresu jej istnienia, wyprodukowano w niej ok. 2 mln maszyn do szycia, 250 tys. rowerów i 134 tys. maszyn do pisania^[1].

Z kryzysem musiały zmagać się także zakłady przy al. Wojska Polskiego. Nastąpiły w nich daleko idące zmiany w zarządzie fabryki, w którym zaczęli dominować działacze związani z NSDAP (m.in. gauleiter Franz Schwede-Coburg), a bracia Stoewerowie zrezygnowali z kierowniczych stanowisk w firmie (w 1932 i 1934 r.) i wyjechali ze Szczecina^[1]. Sytuacja fabryki poprawiła się w połowie lat trzydziestych dzięki zwiększającym się zamówieniom na pojazdy wojskowe. Przedsiębiorstwo stało się głównym producentem lekkich standardowych samochodów terenowych (Leichter geländegängiger PKW). Od 1942 produkowano już tylko pojazdy wojskowe, zatrudniając wielu robotników przymusowych i jeńców wojennych^[1]. W 1944 zakłady zostały zbombardowane przez alianckie lotnictwo, co spowodowało zawieszenie produkcji^[1]. Ogółem, w latach 1897–1945, w zakładach zbudowano 39,6 tys. różnych pojazdów^[2].

Po II wojnie światowej na terenie dawnych zakładów Stoewera przy al. Wojska Polskiego uruchomiono Szczecińską Fabrykę Motocykli słynącą z produkcji Junaków (w późniejszym okresie nazwę przedsiębiorstwa zmieniono na: Fabryka Mechanizmów Samochodowych „Polmo”).

Po wojnie prywatne muzeum Stoewera, liczące 1022 eksponatów, znajdowało się w Niemczech w Wald-Michelbach. Jego kolekcja została sprzedana w 2019 roku i trafiła do Muzeum Techniki i Komunikacji w Szczecinie^[3].

W czasie swego istnienia firma Stoewer kilkakrotnie zmieniała nazwę:

Stoewer S8

Stoewer V5

Stoewer V5 Sport

Stoewer Sedina

Stoewer Arkona

Modele samochodów osobowych

Galeria

Przypisy

Bibliografia

• Roman Czejarek: Szczecin przełomu wieków XIX/XX. Wydawnictwo Księży Młyn 2008 ISBN 978-83-61253-31-0 s. 48–51
• Grochowiak R., Molewicz M.: Autobusy komunikacji miejskiej w Szczecinie 1928–2008. Muzeum Techniki i Komunikacji – Zajezdnia Sztuki w Szczecinie, Szczecin 2008 ISBN 978-83-927576-0-3 s. 9

Literatura dodatkowa

• Migdalski P., Udział samochodów z fabryki Stoewera w zawodach sportowych. Przyczynek do historii sportu samochodowego na Pomorzu w latach 1919–1939, Przegląd Zachodniopomorski 17, 2002, z. 2, s. 39–60

Linki zewnętrzne

• http://www.stoewer-museum.de/
• 24kurier.pl – Legendy wróciły do domu [GALERIA, FILM]