Strażnica WOP Rycerka

Strażnica WOP
Kolonia/Rycerka Górna

Strażnica SG w Rycerce Górnej

(listopad 2021)
Historia
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Sformowanie	1945[a]
Rozformowanie	15 września 2004
Patron	kpt. Zbigniew Plewa[b]
Tradycje
Rodowód	198 strażnica WOP 203 strażnica WOP 17 strażnica WOP Rycerka 6 strażnica WOP Rycerka 2 placówka WOP Rycerka
Kontynuacja	SSG w Rycerce Górnej GPK SG w Zwardoniu PSG w Zwardoniu PSG w Żywcu PSG w Bielsku-Białej
Dowódcy
Ostatni	kpt. Józef Laszczyk
Organizacja
Dyslokacja	Rycerka Górna 500
Formacja	Wojska Ochrony Pogranicza Straż Graniczna
Podległość	43 komenda odcinka 57 batalion OP 34 batalion WOP 4 GB WOP batalion graniczny WOP batalion graniczny WOP Beskidzki Oddział SG Karpacki Oddział SG

(c) Michal Jakubský, CC BY 3.0

Granica polsko-słowacka, Wielka Racza (październik 2011)

Strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza Kolonia/Rycerka Górna imienia kpt. Zbigniewa Plewy – zlikwidowany podstawowy pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza pełniący służbę graniczną na granicy polsko-czechosłowackiej.

Strażnica Straży Granicznej w Rycerce Górnej – zlikwidowana graniczna jednostka organizacyjna Straży Granicznej realizująca zadania bezpośrednio w ochronie granicy państwowej z Czechosłowacją/Republiką Słowacką^[c].

Formowanie i zmiany organizacyjne

Strażnica została sformowana w 1945 roku w strukturze 43 komendy odcinka^[1] jako 198 strażnica WOP (Kolonia)^[2] o stanie 56 żołnierzy. Kierownictwo strażnicy stanowili: komendant strażnicy, zastępca komendanta do spraw polityczno-wychowawczych i zastępca do spraw zwiadu. Strażnica składała się z dwóch drużyn strzeleckich, drużyny fizylierów, drużyny łączności i gospodarczej. Etat przewidywał także instruktora do tresury psów służbowych oraz instruktora sanitarnego^[3].

W związku z reorganizacją oddziałów WOP, 24 kwietnia 1948 roku strażnica została włączona w struktury 57 batalionu Ochrony Pogranicza^[4], a 1 stycznia 1951 roku 34 batalionu WOP w Żywcu.

15 marca 1954 roku wprowadzono nową numerację strażnic^[d], a Strażnica WOP Rycerka otrzymała nr 203 w skali kraju.

W 1956 roku rozpoczęto numerowanie strażnic na poziomie brygady. Strażnica I kategorii WOP Rycerka Górna była 17 w 3 Brygadzie Wojsk Ochrony Pogranicza w Nowym Sączu.

Strażnica WOP Rycerka od kwietnia 1958 roku Placówka Kadrowa WOP Rycerka^[6].

1 stycznia 1960 roku była jako 6 strażnica WOP III kategorii Rycerka.

W 1963 roku rozformowano strażnicę III kategorii Rycerka, a jej odcinek przekazano nowo utworzonej Placówce WOP Rycerka^[e].

1 stycznia 1964 roku była jako 2 placówka WOP Rycerka.

Posterunek honorowy z żołnierzy batalionu WOP Żywiec nieopodal strażnicy, podczas memoriału im. kpt. Zbigniewa Plewy (1975)

W 1976 roku, w związku z przejściem na dwuszczeblowy system dowodzenia, placówkę podporządkowano bezpośrednio pod sztab Górnośląskiej Brygady WOP w Gliwicach^[7].

13 grudnia 1981 roku po wprowadzeniu stanu wojennego na terytorium kraju, dowódca GB WOP wewnętrznym rozkazem w miejscu stacjonowania poszczególnych batalionów, utworzył tzw. „wysunięte stanowiska dowodzenia” (zalążek przyszłych batalionów granicznych), którym podporządkował strażnice znajdujące się na odcinkach dawnych batalionów granicznych. Brygada wykonywała zadania ochrony granicy i bezpieczeństwa państwa wynikające z dekretu o wprowadzeniu stanu wojennego^[8].

W drugiej połowie 1984 roku Strażnica WOP Rycerka włączona została w struktury utworzonego batalionu granicznego WOP Żywic^[f][7], a od października 1989 roku batalionu granicznego WOP Cieszyn do 15 maja 1991 roku^[9] jako strażnica kadrowa na czas „P”.

W głębi po lewej budynki strażnicy w Rycerce Górnej (czerwiec 2008)

Straż Graniczna:

16 maja 1991 roku po rozwiązaniu Wojsk Ochrony Pogranicza strażnica w Rycerce Górnej przejęta została przez Beskidzki Oddział Straży Granicznej w Cieszynie^[10][11] i przyjęła nazwę Strażnica Straży Granicznej w Rycerce Górnej (Strażnica SG w Rycerce Górnej).

1 grudnia 1998 roku Decyzją nr 34 Komendanta Głównego Straży Granicznej z dnia 5 sierpnia 1998 roku, Strażnica SG w Rycerce Górnej włączona została w struktury Karpackiego Oddziału Straży Granicznej w Nowym Sączu^[12].

W 2000 roku rozpoczęła się reorganizacja struktur Straży Granicznej związana z przygotowaniem Polski do wstąpienia, do Unii Europejskiej i przystąpieniem do Traktatu z Schengen. Podczas restrukturyzacji wprowadzono kompleksową ochronę granicy już na najniższym szczeblu organizacyjnym tj. strażnica i graniczna placówka kontrolna. Wprowadzona całościowa ochrona granicy zniosła podział na graniczne jednostki organizacyjne ochraniające tylko tzw. „zieloną granicę” i prowadzące tylko kontrole ruchu granicznego. W wyniku tego, 15 września 2004 roku Strażnica SG w Rycerce Górnej została rozwiązana. Ochraniany przez strażnicę odcinek granicy państwowej, przejęła Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Zwardoniu^[13].

Od lipca 2006 roku w obiekcie funkcjonuje całoroczne szkolne schronisko młodzieżowe^[14].

Ochrona granicy

W 1960 roku 6 strażnica WOP Rycerka III kategorii ochraniała odcinek granicy państwowej o długości 18830 m:

• Włącznie znak graniczny nr III/154, wyłącznie znak granicznego nr III/174.

W kwietniu 1963 roku w obiekcie strażnicy Rycerka wybuchł pożar. W związku z tym d-ca 3 Karpackiej Brygady WOP skrócił ochraniany przez strażnicę odcinek granicy państwowej do 12 km, a pozostałą część odcinka przejęły strażnice: Zwardoń i Soblówka.

1 stycznia 1964 roku, na ochranianym odcinku funkcjonowały przejścia graniczne małego ruchu granicznego (mrg), gdzie kontrolę graniczną i celną osób, towarów oraz środków transportu wykonywała załoga strażnicy:

• Rycerka-Nová Bystrica
• Przegibek-Vychylovka (Nová Bystrica).

W ochronie granicy dowódcy strażnicy ściśle współpracowali ze swoimi odpowiednikami tj. naczelnikami placówek OSH (Ochrana Statnich Hranic) CSRS.

Straż Graniczna:

6 grudnia 1996 roku na odcinku strażnicy zostały ponownie uruchomione przejścia graniczne mrg, gdzie kontrolę graniczną i celną osób, towarów oraz środków transportu wykonywała załoga strażnicy:

• Rycerka-Nová Bystrica
• Przegibek-Vychylovka.

1 lipca 1999 roku na odcinku strażnicy zostało uruchomione przejście graniczne na szlaku turystycznym (turystyczne), gdzie kontrolę graniczną i celną osób, towarów oraz środków transportu wykonywała załoga strażnicy:

• Wielka Racza-Veľká Rača.

Wydarzenia

• 1946 – jesień, patrol strażnicy w składzie: kpr. Stanisław Binek i kpr. Konstanty Sidorowicz natknął się na oddział „Zemsty”. W walce poległ „Ingold” zastępca „Zemsty”. Do ponownego starcia z tym oddziałem doszło w grudniu tego roku. Oddział się rozproszył i ukrył po wsiach^[15].

kpt. Zbigniew Plewa komendant strażnicy do 10.02.1947 r.

• 1947 – 10 lutego w rejonie Przegibka zostali zamordowani przez Oddział NSZ Stanisława Kopika ps. „Zemsta”: kpt. Zbigniew Plewa (d-ca strażnicy WOP Rycerka), szer. Stanisław Duda i st. szer. Stanisław Kozioł, ^{[16][17][18][19]}. Kilka miesięcy później oddział „Zemsty” został rozbity. Część oddziału poległa, kilku rannych ujęto, a część zbiegła na stronę czechosłowacką. kpr. Bronisław Smolnik, który przyczynił się do rozbicia oddziału, został odznaczony Krzyżem Walecznych i awansowany do stopnia plutonowego^[15].
• 1956 – koniec czerwca, początek lipca w okresie tzw. „Wypadków poznańskich”, przy linii granicznej i w strefie działania, odnajdywano pakunki zawierające ulotki z tzw. „bibułą”, przytwierdzone do balonów leżących na ziemi^[20]. W związku z masowością zjawiska, żołnierze otrzymali zezwolenie na użycie broni, celem zestrzelenia nisko przelatujących balonów (nawet jeśli znajdowały się na terytorium czechosłowackim, ale w zasięgu ognia – to samo czynili pogranicznicy czechosłowaccy)^[21].
• 1973 – strażnica została wyposażona w skuter śnieżny Buran umożliwiający patrolowanie granicy w zimie^[22].
• 13 grudnia 1981–22 lipca 1983 – (stan wojenny w Polsce), normę służby granicznej dla żołnierzy podwyższono z 8 do 12 godzin na dobę. Ścisłą kontrolą objęto całą strefę nadgraniczną, zamknięte zostały szlaki turystyczne. W stan gotowości były postawione pododdziały odwodowe^[23].

Strażnice sąsiednie

• 197 strażnica WOP Glinka ⇔ 199 strażnica WOP Zwardoń – 1946
• 197 strażnica OP Soblówka ⇔ 199 strażnica OP Zwardoń – 1949
• 202 strażnica WOP Soblówka ⇔ 204 strażnica WOP Zwardoń – 1954
• 16 strażnica WOP Soblówka II kat. ⇔ 18 strażnica WOP Zwardoń I kat. – 1956
• 7 strażnica WOP Soblówka III kat. ⇔ 5 strażnica WOP Zwardoń III kat. – 01.01.1960
• 3 strażnica WOP Soblówka lądowa IV kat. ⇔ 1 strażnica WOP Zwardoń lądowa IV kat. – 01.01.1964
• Placówka WOP Soblówka ⇔ Placówka WOP Zwardoń
• Strażnica kadrowa WOP Soblówka ⇔ Strażnica kadrowa WOP Zwardoń – do 15.05.1991

Straż Graniczna:

• Strażnica SG w Soblówce ⇔ Strażnica SG w Zwardoniu – 16.05.1991–02.01.2003
• Strażnica SG w Soblówce ⇔ GPK SG w Zwardoniu – 03.01.2003–15.09.2004.

Komendanci/dowódcy strażnicy

• kpt. Zbigniew Plewa (do †10.02.1947)^[16]
• chor. Wiktor Morawski (był w 1976)^[24]
• por. Tadeusz Kwiędacz (05.1978^[g]–09.1981)^[h]
• por. Marek Banach (1981–30.10.1982)
• kpt. Józef Laszczyk^[9] (01.11.1982^[25]–15.05.1991) .

Upamiętnienie

Obecnie nieistniejący pomnik w Rycerce Górnej żołnierzy strażnicy WOP Rycerka^[26], poległych w walce z bandą „Zemsta” (listopad 2012)

• 10 czerwca 1960 roku na budynku strażnicy odsłonięto tablicę pamiątkową i nadano strażnicy imię kpt. Zbigniewa Plewy. Poległych zaliczono na stałe w poczet załogi^[15]. W 1964 roku obok strażnicy odsłonięto pomnik poległych 10 lutego 1947 roku śmiercią bohaterską kpt. WOP Zbigniewa Plewy i dwóch jego żołnierzy: Stanisława Kozieły i Stanisława Dudy^[17] (30 marca 2018 roku pomnik został usunięty na mocy ustawy z 1 kwietnia 2016 roku o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz pomniki. Płyta upamiętniająca żołnierzy wraz z Orłem została przekazana do Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa w Krakowie 6 kwietnia 2018 roku^[26]).

• 10 listopada 2021 roku w przeddzień Święta Odzyskania Niepodległości w Rycerce Górnej spotkali się emerytowani żołnierze i funkcjonariusze służb granicznych ochraniających granice Polski na kierunku żywieckim i w Strażnicy Rycerka Górna (WOP, następnie SG) w osobach: Tadeusz Kwiędacz (pomysłodawca i główny fundator projektu budowy pomnika, były żołnierz Strażnicy w Rycerce Górnej), Sławomir Matusewicz (Prezes ZEiRSG^[i]), Mariusz Kosmaty (Prezes Regionu Cieszyn ZEiRSG), Edward Pierzchała (członek Komisji Rewizyjnej Regionu Cieszyn ZEiRSG), Albin Kłodnicki (ZŻWP^[j] Koło Nr 10 w Żywcu), Lesław Wisiński (były żołnierz i funkcjonariusz Strażnicy w Rycerce Górnej), Andrzej Szczerba (były żołnierz i funkcjonariusz Strażnicy w Rycerce Górnej), Józef Laszczyk (były żołnierz i funkcjonariusz Strażnicy w Rycerce Górnej) oraz projektant, a także wykonawca planowanego pomnika. Zebrani omówili projekt budowy pomnika poległym żołnierzom i funkcjonariuszom służb granicznych. Według pomysłodawcy projektu i jego głównego fundatora, mjr. rez. Tadeusza Kwiędacza pomnik stanie na działce której jest właścicielem, a którą kupił z myślą o upamiętnieniu poległych żołnierzy i funkcjonariuszy w ochronie granicy państwowej. Uzgodniono, że pomnik zostanie postawiony w rejonie miejsca, z którego 30 marca 2018 roku usunięto pomnik ku czci poległych w rejonie Przełęczy Przegibek: kpt. Zbigniewa Plewy, st. szer. Stanisława Kozioła i szer. Stanisława Dudy. Spotkanie zakończyło się uroczystym oddaniem honorów żołnierzom i funkcjonariuszom, którzy oddali Ojczyźnie swoje zdrowie i życie. Kwiaty złożono w miejscu planowanej budowy pomnika. Na planowanym spotkaniu 27 listopada 2021 roku zostanie powołany społeczny komitet budowy pomnika, a także omówione zostaną szczegóły realizacji przedsięwzięcia^[27].
  • 27 listopada 2021 roku w Rycerce Górnej podpisano Akt Założycielski Komitetu Społecznego Ufundowania Pomnika Żołnierzy, Funkcjonariuszy i Pracowników Polskich Formacji Granicznych na Ziemi Żywieckiej. Pod wymienionym dokumentem podpisy złożyli: Tadeusz Kwiędacz (Pomysłodawca i Główny Organizator Projektu), Sławomir Matusewicz (Prezes ZEiRSG), Przemysław Koperski (Poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej), Andrzej Bułka (Sołtys Sołectwa Rycerka Górna), Ks. Artur Suska (Kapelan ŚlOSG), Jan Ficoń (Prezes Koła Łowieckiego „Głuszec” w Rajczy), Mariusz Wiśniewski (Przewodniczący Zarządu Oddziałowego NSZZ FSG w Raciborzu), Grzegorz Szafrański (Prezes Towarzystw Miłośników Ziemi Żywieckiej), Kazimierz Semik (Redaktor Naczelny Nad Sołą i Koszarawą), Hieronim Woźniak (Redakcja Nad Sołą i Koszarawą), Andrzej Zieliński (Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej), Kazimierz Żmija (Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej), Olaf Szkiladz (Biuro Poselskie Przemysława Koperskiego, Albin Kłodnicki (Prezes Koła Nr 10 ZŻWP w Żywcu), Jan Ogar (Prezes Koła Nr 5 ZŻWP w Cieszynie), Edward Pierzchała (członek Komisji Rewizyjnej Regionu Cieszyn ZEiRSG), Lesław Wisiński (emerytowany żołnierz i funkcjonariusz formacji granicznych), Andrzej Szczerba (emerytowany żołnierz i funkcjonariusz formacji granicznych), Józef Laszczyk (emerytowany żołnierz i funkcjonariusz formacji granicznych), Józef Michałek (emerytowany żołnierz i funkcjonariusz formacji granicznych), Józef Michta (emerytowany żołnierz i funkcjonariusz formacji granicznych). Obowiązki przewodniczącego powołanego komitetu pełni: Tadeusz Kwiędacz, Sławomir Matusewicz. Sekretarzem komitetu został Mariusz Kolanko (sekretarz Regionu w Cieszynie ZEiRSG), Skarbnikiem komitetu został Krzysztof Miś (główny skarbnik ZEiRSG). Założyciele komitetu społecznego przyjęli wstępny projekt pomnika, który po wykonaniu wizualizacji zostanie zaprezentowany w kolejnym komunikacie. Napis, który będzie umieszczony na tablicy pomnika, zostanie doprecyzowany na początku stycznia 2022 roku po uprzednim przeprowadzeniu konsultacji w tym zakresie^[28].
  • 4 czerwca 2022 roku odbyło się uroczyste odsłonięcie Pomnika Pamięci żołnierzy, funkcjonariuszy i pracowników polskich formacji granicznych. Gospodarzami były władze gminy Rajcza, a którą uświetnili m.in. parlamentarzyści RP na czele z Marszałek Senatu Gabrielą Morawską-Stanecką, organizacje mundurowe, a także lokalne stowarzyszenia i miejscowa ludność^[29].

• Pomnik Pamięci żołnierzy, funkcjonariuszy i pracowników polskich formacji granicznych
• 

  Pomnik z asystą honorową (czerwiec 2022)

• 

  Pomnik (czerwiec 2022)

• 

  Odznaczeni ofiarodawcy (czerwiec 2022)

• 

  Poczty sztandarowe (czerwiec 2022)

Zobacz też

• 6 Pomorska Dywizja Piechoty.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. Gliwice: Wydawnictwo Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego, 2005.
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza: (1945–1991): krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• HenrykH. Dominiczak HenrykH., Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985, Warszawa: Wojskowa drukarnia w Łodzi, 1985 .
• JerzyJ. Prochwicz JerzyJ., Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965, Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011, ISBN 978-83-7726-027-2 .
• SławomirS. Żurawlow SławomirS., Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922–2008, Gliwice: Gminny Ośrodek Kultury w Istebnej, 2011 .
• HalinaH. Łach HalinaH., System ochrony polskiej granicy państwowej, Olsztyn: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych. Wydział Humanistyczny UWM, 2013, ISBN 978-83-935593-8-1 .
• Mirosław Kudasiewicz. Z archiwum odkrywcy – Balonowa propaganda. „Tygodnik Prudnicki”. 19(649), s. 8, 2003-05-07. ISSN 1231-904X. 
• Archiwum Straży Granicznej, DWOP, sygn. 217/143 k. 119–123. Wykazy dyslokacyjne WOP 1946 r.