Strzemieszyce Wielkie

Strzemieszyce Wielkie
Dzielnica Dąbrowy Górniczej
Ilustracja
Bazylika w Strzemieszycach Wielkich
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miasto

Dąbrowa Górnicza

Prawa miejskie

1954-1975

W granicach Dąbrowy Górniczej

27.05.1975[1]

Powierzchnia

18,49 km²

Strefa numeracyjna

32

Kod pocztowy

42-530

Tablice rejestracyjne

SD

Położenie na mapie Dąbrowy Górniczej
Mapa konturowa Dąbrowy Górniczej, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Strzemieszyce Wielkie”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Strzemieszyce Wielkie”
Ziemia50°18′44″N 19°16′46″E/50,312222 19,279444
Portal Polska

Strzemieszyce Wielkie – dzielnica Dąbrowy Górniczej, położona pomiędzy Redenem i Strzemieszycami Małymi, przy drodze krajowej nr 94. Oddalona o 7,5 km od centrum[2]. Przez Strzemieszyce przepływają rzeki Rakówka oraz Jamki, które z kolei wpływają do Bobrka.

Były wsią biskupstwa krakowskiego w powiecie proszowickim w województwie krakowskim w końcu XVI wieku[3].

Pochodzenie nazwy

Etymologia ludowa utrzymuje, że Strzemieszyce otrzymały swoją nazwę od zdarzenia związanego z przejazdem przez wieś króla Jana III Sobieskiego[4]. Król ten, ciągnąc pod Wiedeń, zerwać miał tutaj złote strzemię, które zszyte zostało przez miejscowego rzemieślnika. Legendzie takiej przeczy jednak fakt, że nazwa „Strzemieszyce Wielkie” (Strmyeschycze major) zaświadczona jest już w XV w. W rzeczywistości nazwa „Strzemieszyce” należy do grupy nazw patronimicznych. Nazwy takie w okresie wczesnośredniowiecznym wskazywały na potomków lub poddanych człowieka, którego imię dało początek nazwie[5]. Nazwa Strzemieszyce pochodzi tym samym od nazwy osobowej Strzemiesz i oznacza najprawdopodobniej potomków człowieka o takim imieniu, którzy zasiedlili obszar ówczesnej wsi[6]. Z grupy ludzi przeniesiona została z czasem na miejsce, które zamieszkiwali. Błędne rozumienie nazwy Strzemieszyce utrwaliło się jednak tak dalece, że znalazło swój wyraz nawet w opracowanym w 1967 r. przez urodzonego w Strzemieszycach a później mieszkającego w Krakowie, inżyniera Józefa Ścisłę herbie miasta Strzemieszyce Wielkie. Niezależnie od tego, użycie strzemienia jako symbolu Strzemieszyc jest w pełni uzasadnione. Przydomek Strzemiesz wywodzić bowiem należy właśnie od tego słowa. Nazwa nawiązuje zatem pośrednio do istnienia w dawnych Strzemieszycach Wielkich rzemieślniczego ośrodka produkcji strzemion[7]. Złoty kolor strzemienia w herbie wskazuje jedynie na piękną legendę, która nie ma jednak wiele wspólnego z rzeczywistością. Najprawdopodobniej w XIV w., w związku z ukształtowaniem się sąsiedniego przysiółka Strzemieszyce Małe, do nazwy Strzemieszyc zaczęto dodawać przymiotnik „Wielkie”.

Historia

Czasy prehistoryczne

W Strzemieszycach Wielkich odkryto ślady osadnictwa z okresu kultury łużyckiej. Natrafiono na szczątki cmentarza z późnej epoki brązu względnie wczesnej epoki żelaza (ok. 700 r. p.n.e.). Według miejscowej legendy na terenie obecnych Strzemieszyc zatrzymał się w 965 r. podróżnik, kronikarz i handlarz niewolników Ibrahim ibn Jakub – i tam też kupił swoją ulubioną niewolnicę Dziewoję. Obóz Ibrahima miał się znajdować przy źródłach Wywierzyska.

XI-XVIII w.

Ciągłość osadnicza na terenie Strzemieszyc Wielkich istnieje co najmniej od XI w. Potwierdzają to prace archeologiczne z 1932, kiedy w odległości ok. 3–4 km od Łośnia (na terenie zajętym później przez Hutę Katowice) odkryto cmentarzysko z okresu średniowiecza, datowane obecnie na okres od XI do drugiej połowy XII w.[8] Należy ono do najbogatszych cmentarzysk z początków państwa polskiego (103 groby). Natomiast prace archeologiczne przeprowadzone w 1997 r. na posesji przy ul. Strzemieszyckiej 407 doprowadziły do odkrycia szczątków trzech średniowiecznych chat datowanych na XI-XII w. Istnienie osady związane jest najprawdopodobniej z istnieniem mikroregionu osadniczego, obejmującego również sąsiedni Łosień i związanego z wydobyciem oraz wytopem rud ołowiu i srebra. Odkryte szczątki pieca do wytopu kruszców oraz wyposażenie odkrytych w 1932 r. grobów potwierdzają tezę, że ówcześni mieszkańcy tych terenów zajmowali się górnictwem i hutnictwem. Pierwsze wiadomości pisane o wsi Strzemieszyce pochodzą z początku XIV w. Wieś była wtedy własnością biskupów krakowskich i wchodziła do końca XVIII w. w skład klucza sławkowskiego. Istniał też tutaj prawdopodobnie dwór biskupi, w którym w 1363 r. bawił cesarz Karol IV jadąc z Pragi do Krakowa na swój ślub z wnuczką Kazimierza Wielkiego Elżbietą[7]. Wieś płaciła biskupom dziesięcinę. Życie gospodarcze sprzężone było z pobliskim Sławkowem. W XVI w. Strzemieszyce Wielkie były terenem eksploatacji kruszców. Zachowały się z tego czasu informacje o bogatej w złoża kopalni w Warpiu (okolice dzisiejszej kolonii Przełajka), którą w 1552 r. otworzył niejaki Stanisław Grabowski. Mniej więcej w tym samym czasie działała kopalnia „Jakuby”, będąca własnością Jana Porębskiego i zakupiona w 1568 r. przez Marcina Górnika. Leżała ona między Wojciechowicami a Strzemieszycami Wielkimi[9]. Funkcjonowały też w Strzemieszycach Wielkich karczmy i młyny. W 1490 r. odnotowano istnienie w Strzemieszycach Wielkich na rzece Bobrek dwóch młynów: „Szałas” i „Warmus”. W 1522 r. mieszczanin sławkowski Marcin Porębski uzyskał odnowienie przywileju na prowadzenie karczmy w Strzemieszycach Wielkich. Od średniowiecza były Strzemieszyce Wielkie również ośrodkiem rzemiosła, podległego od XVI w. sławkowskim organizacjom cechowym. Wiadomo, że w XVIII w. działał tu pochodzący z Żywca mistrz Mikołaj Strzałkiewicz, u którego praktykowali urodzony w Strzemieszycach Filip Lewkowicz oraz sławkowianin Wawrzyniec Trzewiczek. W 1794 r. księgi cechowe odnotowują działalność mistrza rzemiosła tkackiego Filipa Kłoska. Ze schyłkowego okresu zwierzchności biskupiej pochodzą też wiadomości o zaangażowaniu chłopów strzemieszyckich po stronie urzędników biskupich w utarczkach z mieszczanami sławkowskimi.

XIX-XX w.

Wraz z innymi miejscowościami klucza Strzemieszyce Wielkie przeszły w 1790 r. na własność skarbu państwa. W wyniku III rozbioru Polski weszły w skład Nowego Śląska, w którym pozostawały do 1807 r. W okresie tym, w 1806 r., założona została pierwsza szkoła elementarna, gromadząca dzieci ze Strzemieszyc Wielkich i Małych oraz z osady Niemce. W 1809 r. Strzemieszyce weszły w skład gminy olkusko-siewierskiej. Pomimo gwałtownego rozwoju przemysłowego sąsiedniej Dąbrowy Górniczej i Ostrów Górniczych, Strzemieszyce Wielkie jeszcze w drugiej połowie XIX w. pozostawały miejscowością przeważnie rolniczą. Mimo zapoczątkowanych jeszcze w okresie pruskim (1795-1807) poszukiwań, nie zlokalizowano w Strzemieszycach Wielkich złóż kruszców. Początkowo nie odkryto również złóż węgla kamiennego. Rozwój gospodarczy wsi wiąże się z rozbudową szlaków komunikacyjnych. W latach 30. XIX w. powstał bity trakt łączący Będzin z Olkuszem, przebiegający przez Strzemieszyce Wielkie. Transportowano nim galman z kopalń w Olkuszu, Sławkowie i Strzemieszycach Małych do hut w Dąbrowie Górniczej i Będzinie. W stronę przeciwną, do Olkusza, wożono węgiel z kopalń zagłębiowskich.

Chałupa wójta ze Strzemieszyc Wielkich (1877, obecnie w Górnośląskim Parku Etnograficznym)

W 1848 r. przeszedł tędy odcinek Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej prowadzący do Maczek. Otwarto wtedy stację Strzemieszyce Południowe (obecnie Dąbrowa Górnicza Południowa). W styczniu 1885 r. Strzemieszyce połączone zostały koleją Iwanogrodzko-Dąbrowską z Kielcami. Połączenia kolejowe, w szczególności Kolej Iwangorodzko-Dąbrowska, odegrały rolę miastotwórczą.

Dworzec Kolei Iwangorodzko-Dąbrowskiej w Strzemieszycach Wielkich, 1917 r.

Od lat 70. XIX w. rozpoczęto poszukiwania węgla kamiennego, którego złoża nie okazały się jednak obfite. Zaczęły powstawać małe kopalnie. W 1880 r. powstała kopalnia „Jakub” w Grabocinie, funkcjonująca do 1884 r. jako kopalnia odkrywkowa. Wznowiono w niej eksploatację w latach 1908-1910 pod nazwą „Jakub II”. Wkrótce potem połączona została z kopalnią „Kazimierz”. Kopalnia „Podreden” rozpoczęła eksploatację w 1912 r. Istniała na dzierżawionych od 1910 r. polach górniczych na terenie obecnej Mikrohuty. Kopalnia „Lilit” założona została w 1913 r. na granicy Strzemieszyc Wielkich i Ostrów Górniczych. Funkcjonowała ponadto kopalnia „Siurpryz”, będąca zakładem działającym w ramach Towarzystwa Górniczo-Przemysłowego Będzin-Olkusz. Po pierwszej wojnie światowej zaprzestano w niej eksploatacji węgla.

Widok ogólny Strzemieszyc Wielkich na początku XX w

W 1883 r. rozpoczęto budowę Fabryki Cerezyny (późniejszy „Strem”). W 1904 r. zakład ten zatrudniał 120, a w 1914 r. już 206 osób. W 1899 r. powstało Towarzystwo Akcyjne Fabryka Superfosfatów i Przetworów Chemicznych „Strzemieszyce”. W 1904 r. zatrudniało ono 90 pracowników, dziesięć lat później, w 1914 r., 149. Wraz z rozwojem przemysłu rozpoczynają się osiedlać Żydzi. W przeciwieństwie do innych miejscowości Zagłębia Dąbrowskiego (Będzin, Modrzejów), w należących do biskupstwa krakowskiego Strzemieszycach nie wolno się było im osiedlać do końca epoki przedrozbiorowej (przywilej de non tolerandis Judaeis). Żydzi zaczęli się osiedlać w miejscowości dopiero w drugiej połowie XIX w. W 1885 r. na 2962 mieszkańców było już 125 Żydów (4,2%). Odsetek ten wzrósł w okresie międzywojennym do ok. 20%. W 1928 r. powstała tu samodzielna gmina wyznaniowa, dysponująca synagogą, mykwą i chederem. Zmarłych chowano na cmentarzu w Sławkowie. 10 lutego 1911 r. erygowana została przez biskupa kieleckiego Augustyna Łosińskiego, poprzez wydzielenie z parafii Gołonóg, parafia w Strzemieszycach Wielkich, obejmująca również Strzemieszyce Małe, Grabocin, Kazimierz, Ostrowy, Feliks i Niemce.

Z 11 tys. mieszkańców Strzemieszyce Wielkie były najbardziej ludną wsią II Rzeczypospolitej[10].

Okupacja niemiecka

Siedziba Urzędu Gminy około 1942 r.

W czasie II wojny światowej pod okupacją niemiecką jako Groß Strzemieszyce. Planowanej nazwy niemieckiej Strehmen nigdy oficjalnie nie wprowadzono. Siedziba okręgu urzędowego Strzemieszyce (Amtsbezirk Strzemieszyce), w skład którego oprócz Strzemieszyc Wielkich wchodziły: Strzemieszyce Małe, Strzemieszyce Folwark, Maczki, Niemce, Ostrowy i Porąbka (razem 7 gmin)[11].

Okres powojenny

1 stycznia 1950 r. przestała istnieć gmina Olkusko-Siewierska, której trzon stanowiły Strzemieszyce Wielkie. Po odłączeniu od gminy Olkusko-Siewierskiej Gołonoga, Ząbkowic, Kazimierza, Ostrów Górniczych i Porąbki utworzono na jej miejsce gminę wiejską o charakterze miejskim Strzemieszyce Wielkie[12]. W 1952 r. nastąpiła korekta granic z Kazimierzem Górniczym[13]. W 1954 r. Strzemieszyce Wielkie uzyskały status miasta[14]. Z dniem 30 czerwca 1963 r. przyłączono do Strzemieszyc Wielkich kolonię Jamki i tereny leśne o łącznej powierzchni 339,30 ha, wyłączone z Dąbrowy Górniczej[15]. 1 stycznia 1973 r. włączono w skład Strzemieszyc Wielkich obszar sołectwa Strzemieszyce Małe[16]. W 1975 r. przyłączono miejscowość do Dąbrowy Górniczej.

Dworzec kolei Iwanogrodzko-Dąbrowskiej w Strzemieszycach Wielkich (stacja Dąbrowa Górnicza Strzemieszyce). Obiekt został wyburzony pomimo sprzeciwu mieszkańców

Gospodarka

W Strzemieszycach Wielkich posiada swój zakład produkcyjny firma Saint-Gobain.

Zabytki i pomniki

  • Bazylika Najświętszego Serca Pana Jezusa – kościół w stylu neogotyckim z początku XX w., według projektu Józefa Stefana Pomian-Pomianowskiego (nr rej. A/538/2019[17]).
  • Tablica pamiątkowa oddziału „Ordona” przy ul. Strzemieszyckiej upamiętnia mord członków grupy partyzanckiej Armii Krajowej dowodzonej przez Henryka Miltona, ps. „Odron”, którzy zginęli z rąk hitlerowców w 1943 r. Tragiczny mord był pierwotnie upamiętniony w 1945 r. w pobliżu posesji członka oddziału, Ryszarda Wojtusika. W 1981 r. z inicjatywy Prezesa ZBoWiD Kazimierza Byjos i Ryszarda Wojtusik odsłonięto krzyż i tablicę pamiątkową przy ulicy Strzemieszyckiej. Fundatorem tablicy był Urząd Miasta Dąbrowy Górniczej i Prezydent Jerzy Talkowski.
  • Dolinka katyńska – powstała w 1991 r. z inicjatywy społeczeństwa Strzemieszyc oraz koła ZBOWiD, przy aprobacie miejscowych władz kościelnych. Znajduje się przy tutejszym cmentarzu parafialnym i poświęcona jest zamordowanym w Katyniu mieszkańcom Strzemieszyc, ks. Jerzemu Popiełuszce i o. Maksymilianowi Kolbemu.
  • 11 Powieszonych – pomnik tragicznie zamordowanych jedenastu Polaków 26 listopada 1943 r. w czasie okupacji hitlerowskiej. Znajduje się na łąkach pomiędzy ulicami Ofiar Katynia, Majewskiego, Stacyjną i Akacjową.
  • Wapiennik Bordowicza – założony w 1931 r. przez Wł. Bordowicza.

Szkoły

W Strzemieszycach Wielkich znajdują się następujące szkoły :

  • Szkoła Podstawowa nr 17 im. Adama Mickiewicza przy ul. Ofiar Katynia 76
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego przy ul. Sportowej 16
  • Szkoła Podstawowa nr 5 im. Henryka Sienkiewicza przy ul. Strzemieszyckiej 390

Każda ze szkół wyżej wymienionych istnieje od ponad pół wieku i nadal niestrudzenie edukuje Strzemieszyczan. Atrakcją jaką posiada Szkoła Podstawowa nr 5 jest basen, który jest dostępny nie tylko dla uczniów, ale również dla mieszkańców miasta.

Przyroda

POL Pomnik Przyrody.svg Pomnik Przyrody Wywierzyska

Staw w Wywierzysku w Strzemieszycach Wielkich
Staw w Wywierzysku w Strzemieszycach Wielkich
Staw w Wywierzysku w Strzemieszycach Wielkich

Pomnik Przyrody Wywierzyska w Strzemieszycach Wielkich[18] utworzony został uchwałą Rady Miejskiej w maju 1996 r. Jest to obszar o powierzchni 1,3 ha. Źródła niosą wodę wapniowo-magnezową. Podobnie jak w innych źródełkach strzemieszyckich woda nie jest jednak zdatna do picia z uwagi na obecność w niej bakterii koli[19]. Wydajność źródeł to 50 litrów/sekundę. Źródła położone są na wysokości 290 m n.p.m. Obszar ich zasilania nie jest ustalony.

Najważniejsze elementy fauny to:

Najważniejsze elementy flory:

  • Cratoeuron commutatum rzadki już mech, związany z zimnymi wodami węglanowymi
  • Wywłócznik kłosowy

Na terenie Wywierzysk funkcjonwała w XIX w. płuczka galmanu „Strzemeska” (zakład wzbogacania rud), której zabudowania według dokumentów archiwalnych zlokalizowane były „przy trakcie bitym z Dąbrowy do Olkusza. Oddalone od kopalni Anna o 2 wiorsty, od Sławkowa wiorst 4. (...) Założona została przy źródłach wód sączących się ze stopy góry Kawiej, które w tem miejscu tworzą stawiki[20]. Początkowo przemywano w niej galman z kopalń „Anna”, „Leonidas”, „Józef”, „Jerzy” i „Ulisses”, a po wybudowaniu innych tego typu zakładów płuczka ta obsługiwała tylko kopalnie „Anna” i „Leonidas”. Z inwentarza spłuczki, sporządzonego w 1835 r. dowiadujemy się, że składała się ona z murowanego domu sztygara oraz drewnianego budynku samej płuczki, w którym znajdowały się „skrzynie dubeltowe do płukania galmanu, do tego półskrzynki do nasypywania galmanu, rynny z tarcic przez które woda z pobliskiego stawku płynie, rury drewniane, upust o dwóch stawidłach, rynsztok brukowany z trzech stron mieszkania[21]. Oprócz skrzyń, w których płukano duże kawałki rudy zakład ten posiadał też tzw. „przeciery”, w których płukano miał galmanowy używając sit drucianych[20]. Płuczkę „Strzemeską” zamknięto w 1893 r. Później teren ten znacznie przekształcono w związku z regulacją stawów i budową alejek parkowych, dlatego po dawnym zakładzie wzbogacania galmanu nie pozostały już żadne ślady[22].

Ludzie urodzeni w Strzemieszycach Wielkich

Ludzie związani ze Strzemieszycami Wielkimi

  • Edward Babiuch, ur. 28 grudnia 1927 w Grabocinie – polityk, ekonomista, premier rządu PRL.
  • Jadwiga Byjoś z domu Łuszczewska Nadzieja (ur. 1.11.1928-14.12.2017) – działaczka społeczna, Prezes PCK, zasłużona dla miasta Dąbrowa Górnicza oraz woj.Katowickiego, za zasługi dla kraju i społeczeństwa odznaczona wieloma medalami, w tym Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski
  • Zbigniew Gadomski (1921-1993) – ksiądz, więzień i duszpasterz więźniów PRL.
  • Krzysztof Kieślowski (1941-1996) – reżyser filmowy. Na przełomie lat 40. i 50. XX w. mieszkał w Strzemieszycach Wielkich. Chodził do szkoły powszechnej, w której języka rosyjskiego uczyła jego babka. Stryjeczny wujek Kieślowskiego był znanym w okolicy lekarzem. W wieku około 7 lub 8 lat, obejrzał swój pierwszy film w kinie PAW.
  • Mariusz Trąba – rektor Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Sosnowieckiej w Krakowie.

Przypisy

  1. Dz.U. 1975 nr 15 poz. 87
  2. Mapa w serwisie maps.google.com. s. maps.google.com. [dostęp 2009-01-12]. (pol.).
  3. Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 100.
  4. J. Kmiotek, D. Kmiotek, A. Rybak (red.): Echo dawnych Strzemieszyc, cz. IV, Dąbrowa Górnicza 2001, ISBN 83-909836-7-2, okładka.
  5. K. Rymut: Nazwy miast Polski, Ossolineum 1987, s. 13.
  6. K. Rymut: Nazwy miast Polski, Ossolineum 1987, s. 232.
  7. a b Jan Przemsza-Zieliński: Nazwa od strzemion [1].
  8. J. Krajewski, D. Rozmus, A. Rybak, J. Tokaj, A.J. Wójcik, Strzemieszyce Małe. Srebrna perła Dąbrowy Górniczej, Muzeum Miejskie „Sztygarka”, Dąbrowa Górnicza 2011, s. 26.
  9. J. Przemsza-Zieliński: Srebrne Strzemieszyce [2].
  10. Dziennik Bydgoski, 15 listopada 1931, s. 9
  11. Rolf Jehke, Herdecke: Territoriale Veränderungen in Deutschland und deutsch verwalteten Gebieten 1874-1945.
  12. Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 18 stycznia 1950 r. w sprawie zniesienia gmin wiejskich: Olkusko-Siewierska, Wojkowice Kościelne i Ożarowice, utworzenia gmin wiejskich: Gołonóg, Ząbkowice i Sączów oraz gmin wiejskich o charakterze miejskim Kazimierz i Strzemieszyce Wielkie w powiecie będzińskim, województwie śląskim.Dz.U. z 1950 r. nr 3, poz. 24
  13. Dz.U. z 1952 r. nr 41, poz. 282
  14. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 października 1954 r. w sprawie zaliczenia niektórych gromad w poczet miastDz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 254
  15. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 maja 1963 r. w sprawie zmiany granic miasta Dąbrowy Górniczej w województwie katowickim Dz.U. z 1963 r. nr 23, poz. 120
  16. § 4 pkt 2) lit b) rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1972 r. w sprawie utworzenia, zniesienia i zmiany granic niektórych miast Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 327
  17. Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 listopada 2019 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2019-11-02]
  18. F. Celiński, A. Czylok, A. Kubajak: Przewodnik przyrodniczy po Dąbrowie Górniczej. Krzeszowice: Planta, 1996., s 72.
  19. W. Gałązka: W Dąbrowie mieszkańcy sami zatruli źródła, a teraz niszczą ostrzegawcze tablice, Gazeta Wyborcza z 26.09.2004 r.
  20. a b Archiwum Państwowe Katowice – Archiwum Górnicze Dąbrowskie (AGD), sygn. 370, cyt. za: A. Rybak, A.J. Wójcik: Górnictwo galmanu na terenie Strzemieszyc w XIX wieku, w: P.P. Zagożdżon, M. Madziarz (red.), Dzieje górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury, t. 2, Wrocław 2009, s. 293.
  21. Archiwum Państwowe Katowice – Archiwum Górnicze Dąbrowskie (AGD), sygn. 2178, cyt. za: A. Rybak, A.J. Wójcik: Górnictwo galmanu na terenie Strzemieszyc w XIX wieku, w: P.P. Zagożdżon, M. Madziarz (red.), Dzieje górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury, t. 2, Wrocław 2009, s. 293.
  22. A. Rybak, A.J. Wójcik: Górnictwo galmanu na terenie Strzemieszyc w XIX wieku, w: P.P. Zagożdżon, M. Madziarz (red.), Dzieje górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury, t. 2, Wrocław 2009, s. 294.

Bibliografia

  • Robert Bodnar: Strzemieszyce – moja mała Ojczyzna: 60 lat Liceum Ogólnokształcącego w Strzemieszycach, Dąbrowa Górnicza 2006, ISBN 83-60116-15-6.
  • F. Celiński, A. Czylok, A. Kubajak: Przewodnik przyrodniczy po Dąbrowie Górniczej, Krzeszowice 1996.
  • Dzieje Sławkowa, Feliks Kiryk (red.), Kraków: „Secesja”, 2001, ISBN 83-87345-47-4, OCLC 69327764.
  • Jan Kmiotek, Jan Przemsza-Zieliński, Echo dawnych Strzemieszyc, Dąbrowa Górnicza: „Dikappa”, 1998, ISBN 83-909050-2-7, OCLC 835887146.
  • Jan Kmiotek, Dariusz Kmiotek, Arkadiusz Rybak (red.): Echo dawnych Strzemieszyc, cz. IV, Dąbrowa Górnicza 2001, ISBN 83-909836-7-2.
  • Jótef Kostrzewski: Kultura prapolska, Instytut Zachodni, 1949, s. 177.
  • Maria Nietyksza: Rozwój miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych w Królestwie Polskim, 1865-1914, PWN 1985, ISBN 83-01-05951-6.
  • Arkadiusz Rybak, Z dziejów oświaty na terenie Strzemieszyc Małych 1820-2000, Dąbrowa Górnicza: Muzeum Miejskie „Sztygarka”, 2002, ISBN 83-909836-0-5, OCLC 749210444.
  • Arkadiusz Rybak (przy współpracy Henryki Orzeł): Najciekawsze zabytki i pomniki Dąbrowy Górniczej, Towarzystwo Przyjaciół Dąbrowy Górniczej, Dąbrowa Górnicza 2006, ISBN 83-917999-6-4, s. 10, 15 i 16.
  • Kazimierz Rymut, Nazwy miast Polski, Wrocław [etc.]: Ossolineum, 1987, ISBN 83-04-02436-5, OCLC 834818343.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Dąbrowa Górnicza (Wywierzyska)-staw 2.jpg
(c) Geograf.gp z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0
Staw w Wywierzysku w Strzemieszycach Wielkich (Dąbrowa Górnicza).
foto: geograf.gp
Dąbrowa Górnicza (Wywierzyska)-staw.jpg
(c) Geograf.gp at pl.wikipedia, CC-BY-SA-3.0
Staw w Wywierzysku w Strzemieszycach Wielkich (Dąbrowa Górnicza).
foto: geograf.gp
Dąbrowa Górnicza location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map of Dąbrowa Górnicza, Poland
Ta mapa of Dąbrowa Górnicza została utworzona dzięki danym z projektu OpenStreetMap, zbieranym przez społeczność. Mapa ta może być niekompletna i zawierać błędy. Niewskazane jest poleganie wyłącznie na niej w nawigacji.
Stacja kol. w Strzemieszycach 1917.jpg
Pocztówka wyd. R. Brandysa (Strzemieszyce 1917) przedstawiająca dworzec Kolei Iwangorodzko-Dąbrowskiej
Skansen Chorzow chata ze Strzemieszyc Wielkich.jpg
Autor: Kojote, Licencja: CC0
Chałupa wójta ze Strzemieszyc Wielkich (1877), Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie
Siedziba Urzędu Gminy.jpg
Siedziba Urzędu Gminy,ok. 1942 r.,Dąbrowa Górnicza
Dąbrowa Górnicza (Wywierzyska)-staw 3.jpg
(c) Geograf.gp z polskiej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0
Pomnik Przyrody Wywierzyska w Strzemieszycach Wielkich (Dąbrowa Górnicza).

Domek dla Kaczek :)

foto: geograf.gp
DG Poludniowa.JPG
Autor: Michaelus, Licencja: CC BY 3.0
Stacja kolejowa Dąbrowa Górnicza Południowa
POL Pomnik Przyrody.svg
WZÓR TABLICY INFORMUJĄCEJ O NAZWIE POMNIKA PRZYRODY BĘDĄCEGO POJEDYNCZYM TWOREM PRZYRODY ŻYWEJ LUB NIEOŻYWIONEJ (Dziennik Ustaw z 21 grudnia 2004 Nr 268 poz. 2665)
Strzemieszyce Dworzec.JPG
Autor: Michaelus, Licencja: CC BY-SA 3.0
Dąbrowa Górnicza - Strzemieszyce Wielkie - Dworzec kolejowy (północny)
Strzemieszyce Kosciol.JPG
Autor: Michaelus, Licencja: CC BY-SA 3.0
Dąbrowa Górnicza - Strzemieszyce Wielkie - Kościół p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa
Strzemieszyce 1916.jpg
Pocztówka przedstawiająca widok Strzemieszyc Wielkich (obecnie dzielnica Dąbrowy Górniczej) z 1916 r.