Sulejów

Sulejów
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Opactwo Cystersów w Sulejowie
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Polska

Województwo

 łódzkie

Powiat

piotrkowski

Gmina

Sulejów

Data założenia

pierwsza wzmianka 1145

Prawa miejskie

1296–1870, 1927

Burmistrz

Wojciech Ostrowski [1]

Powierzchnia

26,26 km²

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość


6177[2]
235,2 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 44

Kod pocztowy

97-330

Tablice rejestracyjne

EPI

Położenie na mapie gminy Sulejów
Mapa konturowa gminy Sulejów, po prawej znajduje się punkt z opisem „Sulejów”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa łódzkiego
Mapa konturowa województwa łódzkiego, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Sulejów”
Położenie na mapie powiatu piotrkowskiego
Mapa konturowa powiatu piotrkowskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Sulejów”
Ziemia51°21′10″N 19°53′05″E/51,352778 19,884722
TERC (TERYT)

1010094

SIMC

0968233

Urząd miejski
ul. Konecka 42
97-330 Sulejów
Strona internetowa

Sulejówmiasto w powiecie piotrkowskim, województwie łódzkim, siedziba gminy Sulejów, nad rzeką Pilicą i Radońką. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto liczyło 6177 mieszkańców[2]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. piotrkowskiego. Po zbudowaniu w latach 1969–1973 tamy na Pilicy w Smardzewicach (w pobliżu Tomaszowa Mazowieckiego) i spiętrzeniu rzeki, w pobliżu miasta powstał Zalew Sulejowski. Miasto położone jest 15 km od Piotrkowa Trybunalskiego i 64 km od Łodzi.

Sulejów pierwotnie należał do Małopolski, był osadą w powiecie opoczyńskim w ziemi sandomierskiej[3], w ramach której stanowił część ziemi radomskiej[4]. Następnie Sulejów włączono do ziemi sieradzkiej[5]. Prywatne miasto duchowne, własność opactwa cystersów w Sulejowie, położone było w końcu XVI wieku w powiecie piotrkowskim województwa sieradzkiego[6].

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 26,26 km²[7].

Podział terytorialny Polski (TERYT) wymienia następujące części miasta: Dobra Woda, Podklasztorze, Podkurnędz, Podwłodzimierzów, Radońka i Zacisze.

Transport

Sulejów stanowi węzeł komunikacyjny. Przez miasto przebiegają drogi krajowe:

Historia

Obraz olejny przedstawiający przybycie biskupa wendeńskiego i opata cysterskiego Ottona Schenkinga do opactwa cystersów w Sulejowie
Widok ogólny przed 1932

Początki osady związane są z istniejącą przy przeprawie przez Pilicę komorą celną, rozwój grodu związany jest z opactwem cysterskim, ufundowanym tu w 1176–1177 r. przez Kazimierza Sprawiedliwego. Opactwo zostało założone w miejscu, które obecnie nazywa się Podklasztorze. Prawa miejskie miasto uzyskało w połowie XIII wieku, potwierdził je Władysław Łokietek w 1308 r.

Wielkim wydarzeniem w historii miasta był wiec, który odbył się 20–23 czerwca 1318 r. Na tym wiecu uroczyście przyjęto warunki papieskie i uchwalono wznowienie Królestwa Polskiego. Wystosowano prośbę do papieża Jana XXII aby wyraził zgodę na koronację Władysława Łokietka. W poselstwie do Awinionu wysłano biskupa kujawskiego Gerwarda.

Sulejów położony był przy szlaku handlowym ze Śląska i Wielkopolski na Ruś. W 1410 roku opactwo cysterskie było jednym z miejsc postoju wojsk polskich prowadzonych przez Władysława Jagiełłę na pola Grunwaldu.

Zniszczenia podczas potopu szwedzkiego spowodowały upadek miasta. W 1819 r. skasowano klasztor cysterski, a Sulejów stał się miastem rządowym. W latach 1870–1927 Sulejów był pozbawiony praw miejskich i został włączony do zbiorowej gminy wiejskiej Łęczno, a od 1912 r. stanowił osobną gminę, ale nadal nieposiadającą praw miejskich. W 1927 r. Sulejów odzyskał prawa miejskie, co przyczyniło się do jego szybszego rozwoju.

Ponowna stagnacja nastąpiła po 1939 r. 4 września 1939 r. niemiecka Luftwaffe zbombardowała Sulejów. W wyniku działań wojennych Sulejów został zniszczony w 80%, a pod gruzami domów i w obozach zginęło ponad 2000 mieszkańców.

Po II wojnie światowej miasto zostało odbudowane. Dalej głównym zajęciem dla mieszkańców było wypalanie wapna. W 1986 r. do klasztoru wrócili cystersi.

Historia gospodarcza

Mural przedstawiający historię przemysłu wapienniczego w Sulejowie
Rada Miejska Sulejowa
OSP w Sulejowie (założona w 1905)

Eksploatacja puszczańskich lasów i przerób drzewa oraz wypalanie wapna stało się głównym rzemiosłem mieszkańców Sulejowa. Zahamowany został on w wyniku licznych wojen i najazdów szwedzkich oraz pożarów.

Sulejów zasłynął z produkcji wapna, które początkowo wypalane było sposobem rzemieślniczym w piecach ziemnych opalanych węglem drzewnym. W okolicach Sulejowa znajdowały się bogate złoża kamienia wapiennego, którego wydobycie i wypalanie upowszechniło się w drugiej połowie XIX w.

Duża część wapna spławiana była Pilicą do Wisły i dalej do Warszawy i Gdańska. Przemysłowe piece wapiennicze powstały w ostatnim ćwierćwieczu XIX w. W 1875 r. w księgach hipotecznych widnieją zapiski o działalności trzech wapienników przy ul. Piotrkowskiej. Po prawej stronie Pilicy rozlokowane były kopalnie kamienia wapiennego, których właścicielem był Józef Fritsch. Na przełomie XIX i XX w. do wypalania wapna zaczęto używać węgla kamiennego (wcześniej używano węgla drzewnego). W 1900 r. w mieście było 11 przedsiębiorstw wapienniczych. W 1905 i 1908 r. wybudowano piece szybowe do wypalania wapna. W wyniku dalszego rozwoju przemysłu wapienniczego w 1912 r. wybudowano kolejny piec 16-komorowy typu „Hoffman”.

Przemysł wapienniczy wpłynął pozytywnie na rozwój miasta, m.in. na wzrost liczby ludności. W 1901 r. liczba mieszkańców Sulejowa wynosiła 4200 osób, a domów zwiększyła się ze 157 w 1862 r. do 246 w 1901 r. Dużym problemem stał się transport wapna na większe odległości. Samą tylko Koleją Warszawsko-Wiedeńską z Piotrkowa Trybunalskiego wysyłano rocznie 1200 wagonów wapna. Wywożono również duże ilości drewna, a do miasta przywożono węgiel kamienny.

Zarząd Kolei Dąbrowskiej był początkowo zainteresowany budową linii kolejowej Piotrków Trybunalski – Sulejów – Opoczno, ale projekt ten nie został zrealizowany. Potrzeba szybkiego i większego transportu wymusiła na przedsiębiorcach budowę kolejki wąskotorowej Sulejów – Piotrków Trybunalski. W 1899 r. został zatwierdzony projekt techniczny, a już w 1904 r. oddano linię wąskotorową Sulejów – Piotrków Tryb. do eksploatacji. Przyczynił się do tego właściciel ziemski z powiatu opoczyńskiego Stanisław Psarski główny udziałowiec i inicjator inwestycji. Przewożono nie tylko wapno, drewno i węgiel, ale wożono również pasażerów.

Tama na Zalewie Sulejowskim (1969–1973)

Po zakończeniu działań wojennych i odbudowie zniszczonych pieców, uruchomiono produkcję wapna. Pod zarządem państwowym pracowały wapienniki „Pereswit” (piece „Ryngowiec” i „Wiktor”) oraz Zakłady Wapiennicze „Sulejów Górny” (piece „Jan” i „Wapiennik Nowy”). Do 1950 r. funkcjonowały one w ramach Zjednoczenia Terenowego Przemysłu Materiałów Budowlanych w Łodzi. W 1951 r. znacjonalizowano prywatne piece, przekazując je do Piotrkowskiego Przedsiębiorstwa Przemysłu Terenowego Materiałów Budowlanych. Z dniem 19 marca 1956 r., zarządzeniem Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Piotrkowie Tryb., utworzono w Sulejowie przedsiębiorstwo pod nazwą „Sulejowskie Zakłady Przemysłu Materiałów Budowlanych”. W 1963 r. zreorganizowano zakłady, nadając im nazwę „Sulejowskie Przedsiębiorstwo Terenowego Przemysłu Wapienniczego w Sulejowie”. W roku następnym zmieniono nazwę na Zakłady Przemysłu Wapienniczego „Sulejów”, włączając je do Zjednoczenia Przemysłu Wapienniczego i Gipsowego w Krakowie. Od 1974 r., z powodu likwidacji Zjednoczenia w Krakowie, wapienniki sulejowskie włączono w skład Łódzkiego Kombinatu Cementowo-Wapienniczego w Działoszynie (później Kombinat Cementowo-Wapienniczy „Warta” w Działoszynie). W 1986 roku głównie z przyczyn ekonomicznych Piotrkowską Koleją Wąskotorową zaprzestano przewozów wapna i węgla, a w 1989 r. również pasażerów. W 1990 r. na mocy zarządzenia ministra przemysłu powstały „Zakłady Przemysłu Wapienniczego w Sulejowie”. W 1996 r. w ZPW w Sulejowie wprowadzono zarząd komisaryczny; pomimo programu naprawczego 23 września 2002 r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. ogłosił upadłość przedsiębiorstwa[8]. W latach 2005–2006 linia wąskotorowa Sulejów – Piotrków Tryb. została rozebrana.

Obecny program rewitalizacji miasta Sulejowa nie przewiduje odnowienia wapienników i przywrócenia ich do dawnej świetności choćby dla turystów[9].

Turystyka i zabytki

Opactwo w Sulejowie – Podklasztorzu
Opactwo w Sulejowie – Podklasztorzu
Opactwo w Sulejowie – Podklasztorzu
Romański kościół cystersów pw. św. Tomasza
Brama Krakowska, po lewej baszta Attykowa

Według rejestru zabytków NID[10] na listę zabytków wpisane są obiekty:

  • Zespół klasztorny opactwa cysterskiego w Sulejowie, jeden z najlepiej zachowanych zespołów pocysterskich w Polsce, XII-XIV w., XVIII w., nr rej.: 569 z 16.09.1971 oraz 429 z 17.08.1992:
    • kościół parafialny pw. św. Tomasza – trójnawowa bazylika z transeptem. Jego budowa rozpoczęła się ok. 1177 r., data konsekracji kościoła, rok 1232 przyjmowany jest jako zakończenie budowy. Bryła kościoła zachowała się w nienaruszonym układzie. Najciekawiej prezentuje się romański portal i rozeta. Wyposażenie kościoła pochodzi z okresu baroku i rokoka. Siedziba parafii św. Tomasza Kantuaryjskiego w Sulejowie
    • skrzydło wschodnie klasztoru z późnoromańskim kapitularzem i gotyckimi krużgankami. Sklepienie refektarza opiera się na jednym filarze umieszczonym w środku pomieszczenia. Z całego klasztoru zachowały się tylko dwa skrzydła – wschodnie, w którym obecnie znajduje się izba regionalna i skrzydło południowe, pochodzące z XVI wieku, jest w ruinie. (Dawniej trzy skrzydła klasztoru i kościół otaczały wirydarz)
    • arsenał z basztą Opacką
    • zabudowania gospodarcze
    • baszta Muzyczna
    • brama Krakowska
    • baszta Attykowa
    • baszta Rycerska
    • baszta Mauretańska
    • pozostałości młyna
    • obwód warowny – mury
    • teren klasztoru i pozostałości ogrodu
Kościół parafialny pw. św. Floriana
  • Kościół parafialny pw. św. Floriana, ul. Podkurnędz 2, 1901-1903, nr rej.: 358 z 21.08.1985
  • Kaplica pw. NMP, 1644, nr rej.: 168-IX-14 z 7.07.1948 i z 30.01.1960 oraz 190 z 27.09.1967
  • Kaplica cmentarna Wackowskich, 1811, nr rej.: 495-IX-59 z 8.09.1949 oraz 189 z 27.09.1967

Przez miasto przebiega niebieski pieszy Szlak Rekreacyjny Rzeki Pilicy.

Wspólnoty wyznaniowe

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

Demografia

  • Piramida wieku mieszkańców Sulejowa w 2014 roku[11].

Piramida wieku Sulejow.png

Zobacz też

  • Kopiarz sulejowski
  • Cmentarz żydowski w Sulejowie

Przypisy

  1. PKW – Wybory Samorządowe 2014 [dostęp 2014-12-01] [zarchiwizowane z adresu 2015-05-13].
  2. a b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20].
  3. Władysław Łuszczkiewicz: Opactwo sulejowskie. Zabytek architektury XIII wieku. Wydawnictwo Akademii Umiejętności w Krakowie, Kraków 1877, s. 4.
  4. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, tom XV, red. Aleksander Gieysztor. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1967, s. 105.
  5. Oswald Balzer: Królestwo Polskie 1295–1370, Tom I. Wydawnictwo Towarzystwa dla Popierania Nauki Polskiej, Lwów 1919, s. 189.
  6. Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 68.
  7. Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  8. id,329309.htm Sulejów dawniej – Aleksy Piasta, Piotr Głowacki, sulejow.polska.pl [zarchiwizowane z adresu 2012-04-19]..
  9. Lokalny program rewitalizacji miasta Sulejowa.
  10. NID, Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie [dostęp 2008-09-18].
  11. Sulejów w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Łódź Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Łódź Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 52.45 N
  • S: 50.78 N
  • W: 17.95 E
  • E: 20.75 E
Sulejów-Podklasztorze2.jpg
Autor: Aisog, Licencja: CC BY-SA 3.0
Opactwo cystersów w Sulejowie - Podklasztorze
Sulejów-Podklasztorze3.jpg
Autor: Aisog, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kościół p.w. św. Tomasza z Canterbury w zespole opactwa cystersów w Sulejowie - Podklasztorze
Piramida wieku Sulejow.png
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Sulejowa, 2014
Sulejów-Podklasztorze1.jpg
Autor: Aisog, Licencja: CC BY-SA 3.0
Opactwo cystersów w Sulejowie - Podklasztorze
Rada Miejska Sulejowa.jpg
Członkowie pierwszej Rady Miejskiej w Sulejowie po odzyskaniu praw miejskich w 1927 r.
Poland Sulejowski Reservoir Dam.jpg
Autor: Beata Zdyb, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tama na Zalewie Sulejowskim
OSP w Sulejowie (03) by Ron.jpg
OSP w Sulejowie. Widok z wału.
Sulejów Kościół Flo.JPG
Autor: Mirand, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Sulejów, kościół par. pw. św. Floriana, 1901-1903
Mural in Sulejów 2020.jpg
Autor: Zorro2212, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mural w Sulejowie przy ul. Podkurnędz (k. kościoła) przedstawiający historię przemysłu wapienniczego w mieście (wykonanie murale.art.pl)
Sulejow, widok ogolny ante 1932 (106638047).jpg
Adres wydawniczy: [przed 1932]
Opis fizyczny: 1 fotografia : odbitka na papierze srebrowo-żelatynowym ; 7,7x12,5 cm
Tytuł nadany przez katalogującego.; Na fotografii ślady retuszu.; Nazwa autora według adnotacji na rewersie.
Sulejów, Brama Krakowska, XII, XIV, XVIII po lewej baszta attykowa.JPG
Autor: Autostopowicz, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Sulejów, Brama Krakowska, XII, XIV, XVIII po lewej baszta attykowa
Otto schenking sulejow.jpg
Obraz olejny przedstawiający przybycie biskupa wendeńskiego i opata cysterskiego Ottona Schenkinga do opactwa cystersów w Sulejowie
Sulejow - kosciol cystersow.jpg
Autor: Albertus teolog, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kościół pw. Tomasza Kantuaryjskiego w opactwie cystersów w Sulejowie
Opactwo cystersów w Sulejowie (Baszta) by Ron.jpg
Baszta Opactwa Cysterskiego na Podklasztorzu (w Sulejowie). Widok od wału.