System Gribeauvala
System Gribeauvala (fr.: Système Gribeauval) – system artyleryjski opracowany przez francuskiego generała porucznika Jean Baptiste Vaquette de Gribeauvala[1] w XVIII wieku.
Pozwalał on na zastosowanie lżejszych dział bez konieczności zmniejszania zasięgu ich strzału[2]. Po powrocie Gribeauvala do Francji, jego system stopniowo zastępował dotychczas używany system Vallière’a[3]. Nowe uzbrojenie w znacznym stopniu przyczyniło się do zwycięstw francuskich wojsk podczas wojen o niepodległość kraju i wojen napoleońskich[3]. Podstawowym założeniem systemu Gribeauvala było ulepszenie armat, haubic i moździerzy[3]. Następnym wprowadzonym systemem był System roku XI[4], a kolejnym system Valée[5][6].
Rozwój
W połowie XVIII wieku prężnie rozwijała się mobilna artyleria polowa. Inżynierowie balistyki i metalurdzy wprowadzili rozwiązania, które obniżyły masę armat, podczas gdy inni eksperci budowali lżejsze łoża dział. Kalibry dział armatnich zostały znormalizowane, rozwiązał się zatem problem wielu różnych rodzajów kalibrów. Gribeauval był doświadczonym oficerem bojowym i zdolnym teoretykiem artylerii. Wraz z pojawieniem się systemu Gribeauvala Francuzi cieszyli się najlepszą artylerią w Europie[7][8]. Historyk René Chartrand nazwał go „prawdopodobnie najlepszym wówczas znanym systemem artyleryjskim w Europie”[9].
W latach 1713–1714 Jean Maritz(ang.), szwajcarski wynalazca wymyślił technologię precyzyjnego, poziomego wiercenia przewodów obracających się luf przy nieruchomym wiertle, umożliwiając równoczesną obróbkę wewnętrznych i zewnętrznych powierzchni odlewu, a tym samym idealnie centryczne położenie przewodu, przez co sensowne stało się przejście na armaty odlewane jako pełne i wiercone, o dużo wyższych parametrach materiałowych (z uwagi na eliminację zanieczyszczeń, większe ciśnienie odlewania) i konstrukcyjnych (brak skurczu na wewnętrznych powierzchniach, eliminacja przesuwającego się rdzenia)[10][11][12].
Następnie balistyk Benjamin Robins jako pierwszy szczegółowo opisał swoje eksperymenty balistyczne i przedstawił ich wyniki w swoim traktacie pt. Nowe zasady w artylerii z 1742[13]. Brąz – stop miedzi i cyny, w przeciwieństwie do żelaza był bardziej pożądany i preferowany do produkcji armat, ponieważ był lżejszy i bardziej wytrzymały. W tym czasie armaty odlewano jednak jeszcze w sposób klasyczny w całości z żeliwa, z rozwiercanym przewodem lufy wokół rdzenia, jednak rdzeń często poruszający się w formie tworzył niedoskonały otwór. Problem ten został rozwiązany w odlewni w Hadze w 1747 roku. Jean Maritz Junior kontynuował pracę swego ojca odlewając armaty jako pojedynczy, solidny blok, a następnie wiercił otwór lufy[14]. Holendrzy próbowali zachować tę metodę produkcji w tajemnicy, lecz nowy proces wkrótce stał się szeroko znany w Europie[14]. Odkrycie Maritza spowodowało, że można było wyprodukować działo o lepiej dopasowanym otworze i węższych parametrach. Skutkowało to mniejszą różnicą pomiędzy kalibrem lufy i pocisku, co oznaczało mniejszą ilość ulatniającego się gazu. Dzięki temu ładując mniej prochu, można było wystrzelić pocisk dużo dalej, zwiększając również dokładność strzału. Ówcześni eksperci balistyki stwierdzili wówczas, że jeśli możliwe jest użycie mniejszej ilości prochu, zachowując tę samą moc i zasięg pocisku, to w konsekwencji także lufy armatnie mogą być cieńsze, krótsze i lżejsze.
W 1744 roku z kolei Józef I Wacław Liechtenstein, rozpoczął serię reform, aby ulepszyć projekt austriackiej artylerii polowej i przeszkolić strzelców. Na początku wojny siedmioletniej Austriacy ulepszyli swoją artylerię o lżejsze działa i wprowadzili jedne z lepszych haubic. Były one tak skuteczne, że inni władcy zlecili produkcję podobnej broni. Gribeauval, który służył w austriackiej artylerii w latach 1756–1762, zapoznał się z nowo wyprodukowanymi działami polowymi. Po powrocie do Francji poproszono go o reorganizację artylerii.
W tym czasie Francja posiadała już zunifikowany asortyment artyleryjski w Europie. Wcześniej Florent-Jean de Valliere(ang.) znormalizował działa od 4-funtowych do 24-funtowych, choć wszystkie były bardzo ciężkie. System Gribeauvala został wprowadzony królewskim dekretem z 15 października 1765 roku. Nowemu systemowi stanowczo opierali się zarówno syn Vallière’a, Joseph-Florent de Vallière(fr.), jak i inni oficerowie. Z powodu ich sprzeciwu system Gribeauvala został w pełni wdrożony dopiero w 1776 roku. 1-funtowe działo Rostaing[15] i szwedzkie 4-funtowe działa piechoty zachowano jeszcze z poprzedniego systemu.
Reformy Gribeauvala obejmowały nie tylko unowocześnienie armat, ale także łóż dział, przyrządów celowniczych, amunicji, lawet oraz całego wyposażenia[16]. Głównym ich zamysłem było też zwiększenie ruchliwości i szybkostrzelności. Gribeauval przede wszystkim ujednolicił kalibry i zmniejszył wagę luf do 150-krotności wagi kuli (w poprzednim systemie Valliere’a ciężar luf sięgał 250-krotności wagi kuli). Zmniejszył nieco łoża, zwiększył natomiast średnicę kół i zaopatrzył je w żelazne lane buksy, oraz osie z kutego żelaza. Łoża otrzymały też liny zaczepiane do osi i haki u ogona do zaczepiania rzemiennych pasów[17].
Broń polowa systemu obejmowała armaty cztero-, ośmio- i dwunastofuntowe oraz haubice sześciocalowe[18]. Lufy były krótsze i cieńsze, a łoża lżejsze i węższe. Te ulepszenia radykalnie zmniejszyły wagę artylerii. Łoża zostały znormalizowane i zbudowane przy pomocy części zamiennych. Lufy dodatkowo były wyposażone w skalibrowany celownik tylny i śrubę podnoszącą. Dwa ostatnie ulepszenia pozwoliły strzelcom łatwiej wycelować działa.
Około 1791 roku francuski chemik Nicolas Leblanc wynalazł proces produkcji nitrokalitu, niezbędnego składnika prochu[19]. Wreszcie, ponieważ do obsługi nowych elementów terenowych potrzebni byli lepsi strzelcy, Francja utworzyła szkoły artylerii, aby szkolić swoich żołnierzy.
Rodzaje broni
Broń polowa
Działa artylerii polowej Gribeauvala miały w przybliżeniu o połowę mniejszą wagę od dział Vallière’a tego samego kalibru (co ważne, nie było konieczności zmniejszania zasięgu ich strzału).
W skład artylerii polowej wchodziły:
- działo 4-funtowe
- działo 8-funtowe
- działo 12-funtowe
- haubica 6-calowa
Należy pamiętać, że funt francuski (livre) był o około jedną dziesiątą cięższy niż funt angielski. Ponadto cal francuski (pouce) był nieco dłuższy niż cal angielski. Dlatego francuskie armaty mogły wystrzelić nieco cięższe pociski niż armaty angielskie i amerykańskie tego samego typu, tak więc przykładowo francuskie działo 8-funtowe miało podobną moc do brytyjskiego działa 9-funtowego.
Używano również moździerzy i ciężkich dział oblężniczych.
Galeria
Przypisy
- ↑ Podpułkownik Hennebert, Gribeauval: premier inspecteur général du corps de l’artillerie. Quelques pages inedites relatives a son se jour en autriche,, „Revue d’artillerie”, XLVII, Paryż, Nancy: Berger-Levrault et C, Libraires-Editeurs, październik 1895, s. 598–623.
- ↑ Spencer C. Tucker, American Revolution: The Definitive Encyclopedia and Document Collection, ABC-CLIO, 30 września 2018, s. 56, ISBN 978-1-85109-744-9 (ang.).
- ↑ a b c Jeff Kinard, Artillery: An Illustrated History of Its Impact, ABC-CLIO, 2007, s. 148–152, ISBN 978-1-85109-556-8 (ang.).
- ↑ René Chartrand, Napoleonova děla 1792–1815, Grada Publishing a.s., 2008, s. 33–34, ISBN 978-80-247-2417-1 (cz.).
- ↑ Systeme An XI and the re-design of the French Artillery, web.archive.org, 20 listopada 2008 [dostęp 2020-04-14] [zarchiwizowane z adresu 2008-11-20].
- ↑ Nicolas Edouard Delabarre-Duparcq, Elements of Military Art and History: Comprising the History and Tactics of the Separate Arms; the Combination of the Arms; and the Minor Operations of War, D. Van Nostrand, 1863, s. 147 [dostęp 2020-04-14] (ang.).
- ↑ Chapter 1: The Army of Observation: New England in Arms – Warfare in the Eighteenth Century, [w:] Robert K. Wright, The Continental Army, Waszyngton: Center of Military History United States Army, 1983, s. 5.
- ↑ Napoleon Bonaparte and the 12 pounder Gribeauval Cannon & Limber, Palmers Armoury [dostęp 2020-04-14] (ang.).
- ↑ Napoleon’s Guns 1792–1815 (1): Field Artillery, epdf.pub, s. 3 [dostęp 2020-04-14] (ang.).
- ↑ The Third Chapter; Concerning the Differences in guns and Their Sizes, [w:] Vannoccio Biringucci, Pirotechnia, Courier Corporation, s. 223, ISBN 978-0-486-26134-8 (ang.).
- ↑ Mccloy Shelnby T., French Inventions Of The Eighteenth Century, 1952, s. 142 [dostęp 2020-04-14].
- ↑ Charles John Foulkes, The Gun-founders of England, CUP Archive, 1969, s. 17 (ang.).
- ↑ Benjamin Robins on Ballistics – „New Principles in Gunnery”, Miscellaneous Technical Articles [dostęp 2020-04-14].
- ↑ a b Les Maritz une famille de fondeurs au service de la France, Institut de Stratégie Comparée [dostęp 2020-04-15].
- ↑ Museum & Collector Specialties Company, web.archive.org, 8 grudnia 2008 [dostęp 2020-04-14] [zarchiwizowane z adresu 2008-12-08].
- ↑ De Gribeauval, Świdnicki Portal Historyczny, 16 kwietnia 2019 [dostęp 2020-04-15] (pol.).
- ↑ Podkomendni małego kaprala – Ojciec francuskiej armaty, „Rivoli”, Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”, s. 4–5.
- ↑ Oddziały liniowe. Artyleria, napoleon.org [dostęp 2020-04-15].
- ↑ Nicolas Leblanc, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2020-04-15] (ang.).
Media użyte na tej stronie
Jean Baptiste de Gribeauval, famous French Artillery General of the 18th century.
Image found here [1].
Attributed to the Nouveau Larousse illustré, dictionnaire universel encyclopédique of 1900.
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Autor: PHGCOM, Licencja: CC BY-SA 3.0
Canon_de_16_Gribeauval_An_3_de_la_Republique_1794_1795_side_view
Autor: PHGCOM, Licencja: CC BY-SA 3.0
Gribeauval_1772_with_dolphin_handles, cannon de 24 (Caliber 151 mm).
Autor: PHGCOM, Licencja: CC BY-SA 3.0
Canon lourd de 12 Gribeauval Le Sarasin
Autor: PHGCOM, Licencja: CC BY-SA 3.0
Gribeauval_cannon_de_12_An_2_de_la_Republique (1793-1794)
Autor: PHGCOM, Licencja: CC BY-SA 3.0
Canon lourd de 8 Gribeauval breech
Autor: Djmaschek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Photo shows a French cannon at the Chalmette National Battlefield in New Orleans, Louisiana. The piece is located at Battery 6 in the American defensive line. The breech inscription is "Arsenal de Paris" making the manufacture unquestionably French. The park ranger wrote in an email that it was a 9-pounder, but French field pieces were manufactured in 4-, 8- and 12-pound types. Both British 9-pounders and French 8-pounders have a ball of 4 inches (100 mm) diameter, making them essentially equivalent. Probably a French 8-pounder, but will request change to "NOLA French medium cannon.JPG" to play safe.
Autor: PHGCOM, Licencja: CC BY-SA 3.0
Obusier_de_6_pouces_Gribeauval
Autor: Djmaschek, Licencja: CC BY-SA 4.0
Photo shows a French-made 4-pounder Gribeauval cannon at Chalmette National Battlefield. The cannon is located at Battery 5 and points toward the southeast.
Canon de 16 Gribeauval pour les sieges, Encyclopedie Larousse Illustree