Szary Dom w Warszawie

Szary Dom

Szary Dom w Warszawie
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Wiślana 2
Styl architektoniczny	modernizm
Architekt	Wacław Weker
Kondygnacje	pięć
Rozpoczęcie budowy	1930
Ukończenie budowy	1934
Zniszczono	1944
Odbudowano	1946-48
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Szary Dom
52°14′32,9″N 21°01′25,5″E/52,242472 21,023750

Szary Dom w Warszawie – zwyczajowa nazwa domu zakonnego Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego na warszawskim Powiślu. Przylega do trzech ulic: Wiślanej 2 (dawniej ul. Księdza Siemca), ul. Dobrej i Gęstej. Nazwa powstała i rozpowszechniła się w czasie powstania warszawskiego, kiedy dom służył ludności żywieniem i był ośrodkiem działalności konspiracyjnej. Nawiązuje do szarej elewacji budynku.

Historia

Początki obecności szarych urszulanek w stolicy Polski wiążą się z domem przy ulicy Siennej 87, który matka Urszula Ledóchowska przejęła w czerwcu 1924 roku od fundacji Rotwandów. Siostry dalej prowadziły tu istniejącą już wcześniej prywatną szkołę powszechną. Ponieważ matce Urszuli szczególnie zależało na zaradzaniu trudnej sytuacji warszawskich studentek, zorganizowała także internat. Kiedy w następnych latach liczba dzieci i studentek rozrosła się do kilkuset, trzeba było pomyśleć o polepszeniu warunków. Zdecydowano się na budowę nowego domu. Powstał on dzięki darowiźnie rodziny Biernackich – placu przylegającego do ulic: Dobrej, Gęstej i Księdza Siemca (obecnie: Wiślanej) na warszawskim Powiślu. W czerwcu 1930 zaczęto kopać fundamenty pod nowy trzyfrontowy i pięciopiętrowy dom. Prace budowlane trwały do 1934 roku, ale pierwsza grupka studentek wprowadziła się do niego już w 1931. Datą erekcji kanonicznej domu zakonnego jest 7 listopada 1931. Aktu poświęcenia kaplicy dokonał ks. bp Stanisław Gall w dniu 21 października 1932.

W czasie drugiej wojny światowej siostry prowadziły z ramienia RGO dwie kuchnie – dla dzieci i młodzieży na ok. 1500 osób i dla dorosłych na ok. 2000 osób. Prowadziły tajne komplety Liceum Pedagogicznego i Rocznego Kursu Pedagogicznego (1942-1944), internat dla uczącej się młodzieży, udzielały lokalu na tajne komplety wyższych uczelni: Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu Ziem Zachodnich, a także Wolnej Wszechnicy Polskiej. W okresie powstania warszawskiego dom, znany powszechnie jako „Szary Dom”, służył okolicznej ludności żywieniem, stał się schronieniem dla ludności cywilnej ze zbombardowanych budynków. Na terenie domu istniał punkt opatrunkowy wraz z małym szpitalem pod dyrekcją s. dr Zofi i Wojno. W Szarym Domu zbierała się młodzież harcerska ZHP z kapelanem ks. Janem Zieją. Przez cały okres okupacji niemieckiej działało tu kierownictwo Wojskowej Służby Kobiet Komendy Głównej AK pod kierownictwem gen. Marii Wittekówny. Równie niebezpieczną formą działania sióstr w czasie okupacji był udział w akcji ratowania Żydów, zwłaszcza dzieci. Siostry pomagały przy wyprowadzaniu ich z getta i udzielały schronienia. Szczególną rolę odegrał w tej akcji dom przy ul. Tamki 30, który szare urszulanki przejęły w 1942 roku i w którym do końca wojny prowadziły zakład opiekuńczo-wychowawczy dla ok. 80 dziewcząt, sierot i półsierot, wśród nich także dzieci żydowskie. W czasie powstania warszawskiego, dnia 4 września 1944, Niemcy nakazali przymusową ewakuację wszystkich mieszkańców Szarego Domu. Został wówczas wypalony; pozostały jedynie żelbetonowe mury.

Okres powojenny to czas mozolnego odbudowywania domu i walki o zachowanie prowadzonych dzieł. Gdy władze PRL zabrały zgromadzeniu internat i przedszkole, siostry zajmowały się pracą katechetyczną w parafiach, prowadziły kancelarie parafialne i pracowały jako zakrystianki. Przedszkole oficjalnie istniało do 1962 roku, a po zabraniu lokalu przez państwo w ramach pomocy sąsiedzkiej prowadzono je dalej jako „przechowalnię” dla dzieci. Zmiany ustrojowe kraju i zwrot zajętych przez władze PRL pomieszczeń (1989) pozwoliły na podjęcie przez siostry pracy katechetycznej w szkołach warszawskich, na otwarcie przedszkola, drugiego obok państwowego na terenie domu, dla ok. 50 dzieci oraz internatu dla ok. 30 studentek. Siostry zorganizowały i prowadzą grupę Czwartków papieskich, grupę Emaus, grupę Przyjaciół Św. Matki Urszuli Ledóchowskiej, organizują dni skupienia i spotkania różnych grup, zajmują się pracą społeczno-charytatywną. W dzieje Szarego Domu na Wiślanej wpisało się już wielu niezwykłych lokatorów: oprócz samej matki Założycielki Urszuli Ledóchowskiej – Maria Wittek (pseud. Mira), generał WP, ks. Jan Zieja, ks. Bronisław Bozowski, prof. Stefan Swieżawski, prof. Józef Szuleta. Szczególne miejsce zajmuje jednak Ojciec Święty Jan Paweł II, który w latach 1955-1978 mieszkał w naszym domu, gdy przebywał w Warszawie jako kapłan, biskup i kardynał. Stąd w dniu 3 października 1978 udał się do Rzymu na konklawe, na którym 16 października 1978 został wybrany papieżem. Ojciec Święty odwiedził dom podczas swej pielgrzymki do Ojczyzny w czerwcu 1999 roku, gdy poświęcił gmach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego.

Architektura

Trzyfrontowy i pięciopiętrowy dom z tarasem, konstrukcja żelbetonowa

Wnętrze

• kaplica
• pokój papieski

Pokój papieski

W tym pokoju mieszkał Karol Wojtyła, kiedy w latach 1955-1978 przebywał w Warszawie jako ksiądz, biskup i kardynał. Tu spędził noc z 2 na 3 października 1978, ostatnią przed wyjazdem na konklawe. Wystrój wnętrza zachowano bez większych zmian. W gablotach wystawione są przedmioty związane z Ojcem Świętym Janem Pawłem II – jego sutanna, buty i alba, oraz różne inne, ofiarowane przez niego Zgromadzeniu. Ten narożny pokój, zwany teraz papieskim, zamieszkiwała w latach 1931-1939 podczas swoich pobytów w Warszawie także m. Urszula Ledóchowska, Założycielka Zgromadzenia. Na rogu ul. Wiślanej i ul. Dobrej znajduje się tablica upamiętniająca pobyty Ojca Świętego Jana Pawła II w Szarym Domu.

Kaplica

Kaplica mieści się w zachodnim skrzydle domu. Poświęcił ją 21 października 1931, w dniu święta patronki Zgromadzenia, św. Urszuli męczennicy, ks. bp Stanisław Gall. Odbudowaną po zniszczeniach wojennych kaplicę poświęcił ks. kard. August Hlond 13.10.1948, a odnowioną i przebudowaną – ks. bp Władysław Miziołek 31 października 1972. Po lewej stronie kaplicy znajduje się obecnie tablica upamiętniająca posługę kapłańską Karola Wojtyły w latach 1955-1978 w tym miejscu oraz jego wizytę jako Ojciec św. Jan Paweł II w kaplicy Szarego Domu podczas pobytu w 1999 roku. W tylnej części kaplicy można obejrzeć obraz namalowany w 1904 roku przez św. Matkę Urszulę na podstawie obrazu B. E. Murilla: „Niepokalane Poczęcie”.

Galeria

• 

  Szary Dom - róg ul. Wiślana/ ul. Dobra

• 

  Szary Dom - skrzydło od ul. Dobrej, vis-a-vis Biblioteki Uniwersyteckiej

• 

  Szary Dom, ul. Wiślana

• 

  Szary Dom, ul. Wiślana

• 

  Pokój papieski w Szarym Domu

• 

  W kaplicy Szarego Domu - relikwie św. Urszuli Ledóchowskiej i tablica upamiętniająca pobyty Jana Pawła II

• 

  Szary Dom, tablica upamiętniająca pobyty Ojca Świętego Jana Pawła II w tym domu

• 

  Tablica z krótkim opisem domu

• 

  Płaskorzeźba z wizerunkiem Matki Bożej "Mario radź" - patronki domu

Bibliografia (wybrana)

• Będę się do was zawsze uśmiechał : ksiądz Bronek Bozowski w oczach przyjaciół po latach, red. Tadeusz Siemek et al., Pelplin: Wydawnictwo "Bernardinum", 2008. ISBN 978-83-7380-582-8
• AC[A. Cubała], Szary Dom, w: Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego, red. P. Rozwadowski, t.2, Warszawa : Dom Wydawniczy Bellona : Fundacja "Warszawa Walczy 1939-1945", 2006, s. 136, 247, 368-369, 444. ISBN 978-83-11-10125-8
• Wspólnota „Czwartki Papieskie", w: Leksykon Kościoła katolickiego w Polsce, Warszawa: KAI, 2003, s. 331. ISBN 83-911554-7-1
• Stanisław Kopf, Powiśle: przewodnik historyczny po miejscach walk i pamięci czasu okupacji i Powstania Warszawskiego, Warszawa: Askon, 1999. ISBN 83-87545-18-X
• Szary Dom w Warszawie, (seria: Ocalić od zapomnienia, nr 3). Warszawa: Zgromadzenie Sióstr Urszulanek SJK, 1998.
• Maria Wiśniewska, Małgorzata Sikorska, Szpitale Powstańczej Warszawy, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 1991, s. 87-89. ISBN 83-85249-04-4
• Włodzimierz Rosłoniec, Grupa „Krybar” – Powiśle 1944, Warszawa: PAX, 1989, s. 38-63. ISBN 83-211-1037-1
• Hanna Michalska i in., Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939-1945. Poległe i zmarłe w okresie okupacji niemieckiej, Warszawa : Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988. ISBN 83-06-01195-3
• Szare urszulanki na Powiślu, w: Ludność cywilna w Powstaniu Warszawskim, t. 1, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 501-515.
• Męczeńskie dzieje Archidiecezji Warszawskiej 1939-1945, oprac. Zofia Olszamowska-Skowrońska, Warszawa: Rzymsko-Katolickiej Kurii Metropolitalnej Warszawskiej, 1948.
• s. Małgorzata Krupecka, Wojenna historia Szarego Domu na warszawskim Powiślu, „Biuletyn Informacyjny AK” 1/2013, s. 67-76.
• s. Małgorzata Krupecka, Szary Dom w trudnych czasach okupacji, „Na Powiślu” 28/2013, s. 3-4.
• EW [Elżbieta Wolffgram], Z Powiśla na Konklawe, „Na Powislu” 7/2008, s. 1-4. ISSN 1689-9091
• A. Puścikowska, A podobno cudów nie ma. Papieski pokój na Powiślu, „Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie” 10/2006, s. 1285-1287. ISSN 0209-3804
• Milena Kindziuk, Gdzie Wojtyła w Warszawie bywał, „Niedziela” 41/2002, s. 8.
• A. W. Kaczorowski, Na papieskim szlaku: „Trzymajcie mnie krótko!”, „Obserwator” 34/1999
• Warszawscy Sprawiedliwi, „Życie” 25 II 1998
• A. Korgol, Z Ojcem św. Janem Pawłem II wędrujemy przez Warszawę, „Barbakan” 23/1997. ISSN 0867-4264