Szczepan Pieniążek

Szczepan Pieniążek

Ławeczka profesora Szczepana Pieniążka na Rynku w Skierniewicach
Data i miejsce urodzenia	27 grudnia 1913 Słup
Data i miejsce śmierci	1 lipca 2008 Konstancin-Jeziorna
Miejsce spoczynku	cmentarz Bródnowski
Zawód, zajęcie	sadownik
Narodowość	polska
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Uczelnia	Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Stanowisko	kierownik Katedry Sadownictwa
Małżeństwo	Janina Praska
Dzieci	córka Emilia Mroczkowska, syn Norman
Odznaczenia

Grób Szczepana Pieniążka na warszawskim cmentarzu Bródnowskim

Pomnik profesora Szczepana Pieniążka w Skierniewicach

Szczepan Aleksander Pieniążek (ur. 27 grudnia 1913 w miejscowości Słup, powiat garwoliński, zm. 1 lipca 2008 w Konstancinie-Jeziornie) – wieloletni dyrektor Instytutu Sadownictwa w Skierniewicach, profesor Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, wiceprezes Polskiej Akademii Nauk.

Życiorys

Z woli rodziców miał zostać księdzem. Ukończył gimnazjum biskupie w Siedlcach, gdzie opanował łacinę, grekę oraz język francuski, a także zainteresował się starożytnością i przyrodą (szkoła dysponowała dobrze wyposażoną ekspozycją przyrodniczą). Wybrał studia biologiczne, co wywołało niezadowolenie rodziców. Pierwszy semestr nauki na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego opłaciła mu siostra^[1]. Po ich ukończeniu, w 1938 roku otrzymał stypendium Funduszu Kultury Narodowej im. Józefa Piłsudskiego i wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie kontynuował naukę na Uniwersytecie Cornella w Ithaca w stanie Nowy Jork (1938–1942). Po obronie pracy doktorskiej pt. „Transpiracja jabłek w chłodni” w 1942 roku przyjął propozycję objęcia stanowiska Assistant Professor na Wydziale Ogrodniczym Uniwersytetu stanowego w Kingston, Rhode Island, gdzie pracował do wiosny 1946 roku^[2].

Po zakończeniu II wojny światowej powrócił do Polski w kwietniu 1946 roku i rozpoczął pracę na Wydziale Ogrodniczym SGGW w Warszawie jako profesor nadzwyczajny i kierownik Katedry Sadownictwa. W latach 1965–1966 był dziekanem Wydziału Ogrodniczego. W 1968 roku stanął w obronie relegowanych studentów i wraz z paru innymi profesorami podpisał list protestacyjny przeciwko wydaleniu z uczelni profesorów pochodzenia żydowskiego. Na skutek nacisku władz partyjnych został zmuszony do rezygnacji z pracy w SGGW^[3].

Po powstaniu Instytutu Sadownictwa w Skierniewicach w 1951 roku został jego pierwszym dyrektorem i pełnił tę funkcję do przejścia na emeryturę w 1984 roku. W 1952 roku został członkiem PZPR^[4], a w 1954 roku uzyskał tytuł profesora zwyczajnego.

W 1947 roku Szczepan Pieniążek nawiązał współpracę z amerykańską organizacją religijną^[5][6], z którą utworzył polsko-amerykańską wymianę rolniczą, działającą od 1957 roku pod nazwą „Brethren Service Exchange Program”. Dzięki tej współpracy, przerwanej w okresie stalinowskim, do końca 1989 roku wyjechało na roczne staże do USA ponad 1300 osób, głównie polskich sadowników. Roczny, a czasem dłuższy pobyt w USA umożliwił im zapoznanie się z najnowocześniejszymi metodami produkcji sadowniczej oraz pozwolił na zgromadzenie oszczędności, które przeznaczali na powiększenie i unowocześnienie własnych gospodarstw. Oprócz wyjazdów na staże do USA ogrodników praktyków organizował wyjazdy polskich pracowników naukowych zajmujących się ogrodnictwem na stypendia do amerykańskich (ale nie tylko) uczelni rolniczych, co pozwoliło im na uzyskiwanie przez nich stopni doktorskich, habilitacji oraz nominacji profesorskich^[7]. Kierował także utworzonym przez dr Irenę Modlibowską w Anglii stypendium British Council im. Władysława Filewicza, dzięki któremu kilkudziesięciu naukowców z Polski odbyło krótsze lub dłuższe staże w różnych instytutach naukowych Wielkiej Brytanii^[8].

W 1952 roku Szczepan Pieniążek został członkiem korespondentem, a od 1964 roku członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk (PAN). W latach 1966–1971 był sekretarzem Wydziału Nauk Rolniczych i Leśnych PAN, a następnie członkiem Prezydium oraz wiceprezesem PAN. W latach 1972–1974 był również przewodniczącym Komitetu Nauk Ogrodniczych PAN. Szczepan Pieniążek był członkiem Międzynarodowego Towarzystwa Nauk Ogrodniczych, przewodniczącym Sekcji Sadowniczej, wiceprezydentem, następnie prezydentem (1970–1974)^[7].

Profesor Pieniążek był członkiem honorowym Bułgarskiej Akademii Nauk Rolniczych, członkiem Akademii Nauk Rolniczych Republiki Federalnej Niemiec, Francuskiej Akademii Rolniczej, Niemieckiej Akademii Nauk Rolniczych (NRD) i Wszechzwiązkowej Akademii Nauk Rolniczych (ZSRR). Honorowe członkostwo nadały mu m.in. Polskie Towarzystwo Przyrodników im. M. Kopernika, Polskie Towarzystwo Botaniczne, Amerykańskie Towarzystwo Nauk Ogrodniczych, a doktoraty honoris causa – Akademia Rolnicza w Poznaniu, Akademia Rolnicza w Szczecinie oraz Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie^[6].

W lutym 1984 roku otrzymał tytuł honorowego obywatela miasta Skierniewice.

W pracy naukowej Szczepan Pieniążek zajmował się szeroko rozumianą pomologią, w tym uprawą drzew owocowych i roślin jagodowych, ochroną sadów, a także fizjologią roślin. Jednym z ważniejszych Jego osiągnięć jest doprowadzenie do corocznego owocowania jabłoni odmian przemiennie owocujących, wprowadzenie do uprawy drzew niskopiennych, opracowanie nowoczesnych systemów pielęgnacji gleby, wprowadzenie do produkcji wielu cennych odmian jabłoni^[7]. Opublikował około 100 prac naukowych. Jest między innymi autorem podręcznika akademickiego pt. “Sadownictwo”, który doczekał się 11 wydań- (ostatnie w 2000 roku), a także autorem popularnonaukowych książek dotyczących sadownictwa “Dookoła sadowniczego świata” (1965 r.) przetłumaczona na: czeski, bułgarski i węgierski oraz „Gdy zakwitną jabłonie” (1971 r.) przetłumaczona na język czeski.

We wczesnych latach 50. był aktywnym propagatorem miczurinizmu oraz teorii Łysenki, głosząc, że geny nie biorą udziału w dziedziczeniu^[9]. Po kilku latach przyznał, że był to błąd i całkowicie wycofał się z głoszonych poglądów^[10]. Należy dodać, że z prac Miczurina Profesor najwyżej cenił poglądy dotyczące uprawy niskopiennych odmian drzew owocowych powszednie uważanych za najbardziej wartościowe^[3]. W tym samym okresie działał na rzecz obrony sadowników i warzywników przed nadmiernym opodatkowaniem i uspółdzielczeniem oraz zachowania ich gospodarstw w rękach prywatnych^[6].

Wynikiem tych działań była ciągła obecność na polskim rynku owoców i warzyw, podczas gdy w tamtych latach często brakowało innych produktów rolnych. Działalność Profesora i stworzonego przez niego Instytutu Sadownictwa najlepiej pokazują dane dotyczące produkcji sadowniczej w Polsce, w której przed II wojną światową produkcja jabłek wynosiła 400-600 tysięcy ton rocznie, a w 1983 roku, kiedy przechodził na emeryturę osiągnęła ponad 1,7 miliona ton^[11].

Obok działalności naukowej Profesor Pieniążek zajmował się szeroko rozumianą popularyzacją wiedzy ogrodniczej w Polsce publikując w prasie artykuły dotyczące m.in. sadownictwa, a w latach 70. biorąc udział w cotygodniowych audycjach telewizyjnych propagujących sadzenie i uprawę drzew owocowych i roślin jagodowych na działkach i w ogródkach przydomowych, a także cytryn doniczkowych w domu.

Odznaczony został m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1954)^[12], Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1994)^[13], Orderem Sztandaru Pracy I i II klasy^[14], Medalem Towarzystwa Ogrodniczego w Krakowie. 21 lipca 1977 roku odznaczony Orderem Budowniczych Polski Ludowej^[15]. Otrzymał także Nagrodę Zespołową I Stopnia za udział w opracowaniu i wdrożeniu do praktyki nowoczesnych metod produkcji owoców przyznaną  przez Komitet Nagród Państwowych (1978)

Był żonaty z Janiną Praską, ur. 28 sierpnia 1914 r. w Warszawie, profesorem fizjologii roślin (ślub: 1 września 1939 r. w Ithace). Miał dwoje dzieci (córkę Emilię ur. w 1942 r., po mężu Mroczkowską, i syna Normana ur. w 1946 r.).

Zmarł 1 lipca 2008 roku w Domu spokojnej starości w Konstancinie-Jeziornie. Miał 95 lat. Został pochowany na cmentarzu Bródnowskim w Warszawie (aleja 49A, rząd 1, grób 25).

Pamięć profesora Pieniążka uczczono trzema pomnikami: pomnikiem-ławeczką przed gmachem ratusza w Skierniewicach, popiersiem przed gmachem Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach oraz kamiennym obeliskiem na rynku w Błędowie w powiecie grójeckim, ufundowanym przez miejscowych sadowników.

Przypisy

Bibliografia

• Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny, Edycja 3, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1993

Linki zewnętrzne

• Szczepan Aleksander Pieniążek, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2009-06-21] .
• Drzewo genealogiczne rodziny Pieniążków