Szopienice

Szopienice
Część Katowic
Ilustracja
Widok ogólny Szopienic od strony północnej
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miasto

Katowice

Dzielnica

Szopienice-Burowiec

Data założenia

XIV wiek

Prawa miejskie

1940/1947–1959

W granicach Katowic

31 grudnia 1959

SIMC

0937801

Strefa numeracyjna

0-32

Tablice rejestracyjne

SK

Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Szopienice”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Szopienice”
50°15′58,6800″N 19°05′52,0800″E/50,266300 19,097800
Portal Polska

Szopienice (niem. Schoppinitz[1][2], do poł. XIX wieku Schopinitz[1]) – historyczna część Katowic, położona we wschodniej części miasta, nad Rawą, około 8 km na wschód od centrum, na terenie jednostki pomocniczej Szopienice-Burowiec. W latach 1947–1959 samodzielne miasto.

Historia Szopienic sięga XIV wieku, gdy była po raz pierwszy wzmiankowana jako wieś lenna mysłowickiego. Do I połowy XIX wieku pozostawała osadą rolniczą, po czym w 1834 roku spółka Georg von Giesches Erben oddała do użytku hutę cynku „Wilhelmina” (później Huta Metali Nieżelaznych „Szopienice”). W tym okresie powstały również pierwsze kopalnie węgla kamiennego. W 1846 roku do Szopienic dotarła kolej. W 1930 roku połączono dwie wsie: Roździeń i Szopienice w jedną gminę, a w latach 1947–1959 Szopienice były osobnym miastem, po czym zostały włączone do Katowic jako ich dzielnica. Po likwidacji przemysłu ciężkiego w latach 90. XX wieku rozwijają się inne gałęzie gospodarki, a same Szopienice pozostają ośrodkiem mieszkaniowo-usługowym. W 2007 roku Szopienice liczyły około 10,1 tysięcy mieszkańców.

Geografia

Rawa na wysokości ul. Przelotowej

Szopienice pod względem administracyjnym położone są w województwie śląskim i stanowią część jednostki pomocniczej Katowic – Szopienice-Burowiec[3], zlokalizowanej w północno-wschodniej części miasta, w odległości około 8 km od centrum[4]. Szopienice graniczą od zachodu z Roździeniem i Borkami, od północy z Sosnowcem, od wschodu (za Stawiskami i Drugimi Szopienicami) z Mysłowicami (i Janowem Miejskim oraz Szabelnią), natomiast od południa (za Wilhelminą) z Janowem[5][6].

Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego Szopienice znajdują się w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13)[7], natomiast pod względem historycznym znajdują się we wschodniej części Górnego Śląska[8].

Pod względem budowy geologicznej Szopienice położone są w zapadlisku górnośląskim[9], które wypełnia utwory pochodzące z karbonu (głównie zlepieńce, piaskowce i łupki ilaste zawierające pokłady węgla kamiennego)[10]. W Szopienicach utwory karbonu są prawie w całości przykryte przez warstwy pochodzące z czwartorzędu (plejstocenu i holocenu)[11]. Obszar Szopienic zbudowany jest na piaskach i żwirach glacjalnych i fluwioglacjalnych, natomiast rejon ul. Lwowskiej z eluwiów piaszczystych i pylastych glin zwałowych[11]. Utwory te powstały pod wpływem trwających w plejstocenie zlodowaceń[12]. Utwory holoceńskie w postaci osadów rzecznych wypełniają dolinę Rawy[11].

Najwyższy punkt Szopienic wznosi się powyżej 270 m n.p.m.[13] Obszar ten znajduje się w jednostce morfologicznej Wyżyna Siemianowicka. Centralna część osady położona jest w Obniżeniu Rawy, natomiast wschodnia część (Drugie Szopienice) oraz rejon zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Szopienice-Borki” położony jest w Kotlinie Mysłowickiej[14]. Tam też, przy granicy z Sosnowcem, znajduje się najniżej położony punkt, wynoszący około 250 m n.p.m.[13] Gleby Szopienic posiadają IV klasę bonitacyjną[15].

Klimat Szopienic nie wyróżnia się zbytnio od klimatu dla całych Katowic, a jedynie jest modyfikowany przez lokalne czynniki (topoklimat). Występuje tu klimat umiarkowany przejściowy z przewagą prądów oceanicznych nad kontynentalnymi. Dominują wiatry zachodnie (około 60% udziału), a w mniejszym stopniu wschodnie i południowe. Średnia roczna temperatura w wieloleciu 1961–2005 dla stacji w Muchowcu wynosi 8,1 °C. Średnie roczne usłonecznienie w wieloleciu 1966–2005 wynosiło 1474 godziny. Średnia roczna suma opadów dla wielolecia 1951–2005 wynosiła 713,8 mm[16].

Przez Szopienice z zachodu na wschód przepływa Rawa, która jest położona w dorzeczu Wisły[17]. W zlewni Rawy położona jest większa część Szopienic, natomiast rejon stawów przy granicy z Sosnowcem jest w strefie bezodpływowej zlewni Brynicy[18]. Tam też znajduje się kompleks stawów Szopienice-Borki, z czego stawy Morawa, Hubertus III, II i IV to jednocześnie cztery największe stawy w całych Katowicach[19]. Obszar ten obejmuje zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Szopienice-Borki” (stanowi one ostoję dla roślin i zwierząt wodnych, a także ważek)[19], lecz znaczna część obszaru Szopienic jest silnie przekształcona przez człowieka, zwłaszcza w rejonie dawnej Huty Metali Nieżelaznych Szopienice”, gdzie występuje przeważnie roślinność ruderalna[20]. W Szopienicach występuje szereg parków i obszarów urządzonych, w tym Park Antona Uthemanna, natomiast w sąsiedztwie z Roździeniem Park Olimpijczyków i Skwer Janusza Sidły[6].

Nazwa

Zanim w wyniku procesów urbanizacyjnych miejscowość stała się obecną dzielnicą Katowic, była osobną wsią i notowana była w języku polskim oraz niemieckim. Pierwotnie Szopienice były wymienione w 1360 roku jako Szopieńce[21]. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod polską nazwą Schopieniec oraz niemiecką Schopinitz[1]. Według słownika geograficznego Królestwa Polskiego z 1892 roku używana była również nazwa Szopieniec, a na początku XVI wieku Szopiniec[2].

Osady Szopienic

  • Antoniów (niem. Antonienhof) – dawny folwark Szopienic, położony na prawym brzegu Rawy, przy ob. ul. Ratuszowej;
  • Helgoland (niem. Helgoland) – kolonia przyfabryczna huty cynku „Wilhelmina” położona przy dawnej granicy z Roździeniem i Janowem, wzdłuż ob. ul. Lwowskiej;
  • Morawa (niem. Murawa Colonie) – kolonia położona na lewym brzegu Rawy, przy ob. ul. Morawa (na wschód od ul. Kantorówny);
    • Osiedle Morawa, pierw. Osiedle Franciszka Rybki – powojenne osiedle mieszkaniowe położone we wschodniej części kolonii Morawa;
  • Stawiska (niem. Colonie Stawiska) – dawny przysiółek nadrzeczny (koło ob. ul. Hodowców) oraz pobliska kolonia przy dawnym szybie „Maria” (przy ob. ul. Krakowskiej), położone na lewym brzegu Boliny, przy granicy z Mysłowicami i Janowem Miejskim;
  • Uthyman, też Utheman (niem. Uthemann) – zabudowania dawnej huty cynku „Uthemann” w rejonie ob. ul. Woźniaka;
  • Wilhelmina (niem. Wilhelmine-Hütte) – kolonia przyfabryczna huty „Wilhelmina” położona przy dawnej granicy z Janowem, wzdłuż ob. ul. Krakowskiej;
  • Drugie Szopienice (niem. Städtisch Schoppinitz) – wschodnia część Szopienic położona na za linią kolejową do Sosnowca, na prawym brzegu Rawy, przy granicy z Mysłowicami, przy ob. ul. Wiosny Ludów i Chemicznej; do 1951 roku znana jako Szopienice Miejskie.

Historia

Początki

Walenty Roździeński na drzeworycie z poematu Officina ferraria

Szopienice były wzmiankowane w 1360 roku jako wieś w lennie mysłowickim[22], będąca własnością Ottona z Pilicy, potwierdzoną dokumentem księcia raciborskiego Mikołaja II. Ten sam dokument potwierdza także własność sąsiedniej wsi Roździeń[23]. Szopienice zostały najechane i zniszczone w 1430 roku w czasie wojen husyckich. Do połowy XVI wieku wieś pozostała niezamieszkana[21]. W 1546 uruchomiono w sąsiednim Roździeniu jeden z pierwszych w okolicy warsztatów kuźniczych żelaza. Stąd też pochodził Walenty Roździeński – śląski hutnik i pisarz, autor wierszowanego poematu Officina ferraria, abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego, wydanego w Krakowie w 1612 roku[4].

W latach 70. XVI wieku osadnicy ponownie osadzili się w Szopienicach – osiadają wówczas we wsi Mateusz, Stobraw i Marcin[21]. W tym samym czasie działały tu ruchy reformacyjne. Wówczas Szopienice z Roździeniem były własnością mysłowickiej rodziny Salamonów, spokrewnionej z arcybiskupem krakowskim i niedopuszczającej do szerzenia się haseł reformacyjnych na terenie swych posiadłości. Na skutek konfliktu z Katarzyną Salamon z kuźni musiał w 1595 roku odejść Walenty Roździeński. Szopienice w XVI i XVIII wieku było małą osada rolniczą. Ponadto prowadzono tu hodowlę zwierząt i wyrąb lasów. Szopienice, założone na prawie niemieckim, posiadała własny samorząd gminny dzięki posiadaniu wolnego sołectwa. Było ono do 1614 roku, gdy Szopienice zostało wykupione przez spadkobierców Katarzyny Salomonowej[21]. W 1656 roku Szopienice wraz z sąsiednim Roździeniem stają się własnością Mieroszewskich, którzy są w ich posiadaniu przez następne dwieście lat[21].

W 1784 roku Szopienice liczyły 79 osób. W 1819 roku mieszkało tu 158, a w 1830 roku 196 osób. W Szopienicach istniał folwark Antoniów o powierzchni powyżej 2 tysięcy morgów. W XIX wieku folwark specjalizował się w hodowli zwierząt – krów i koni[21].

Rozwój przemysłu i okres do I wojny światowej

Pocztówka z 1913 roku przedstawiająca dzisiejszą ul. Wiosny Ludów

Rozwój przemysłu w Szopienicach rozpoczął się w I połowie XIX wieku. Wówczas to w 1834 roku spółka Georg von Giesches Erben uruchomiła hutę cynku „Wilhelmina” (później Huta Metali Nieżelaznych „Szopienice”)[4]. Wraz z nią, przy granicy z Janowem, powstała kolonia robotnicza Wilhelmina[21] oraz kolonie domów robotniczych, w tym znajdująca się po zachodniej części ul. Lwowskiej kolonia Helgoland[24]. W późniejszym czasie powstają pierwsze kopalnie węgla kamiennego – „Edwin”, „Teichmannshoffnung” i „Abendroth”[25]. W 1836 roku wybudowano pierwszą utwardzoną drogę, przebiegająca z Katowic do Mysłowic przez kolonię Wilhelmina (obecnie ul. Krakowska)[26].

W 1857 roku w sąsiednim Roździeniu rozpoczęła działalność 4-klasowa szkoła ewangelicka (po rozszerzeniu liczby klas do 7 przeniesiona do gmachu dzisiejszej Szkoły Podstawowej nr 55). W latach 1860–1865 przy dzisiejszej ulicy Morawa wzniesiono kolonię robotniczą – familoki dla pracowników hut koncernu Georg von Giesches Erben (kolonia Morawa)[21]. Wraz z rozwojem przemysłu szybko wzrasta liczba ludności – w 1855 roku w Szopienicach mieszkało 1006 osób, w 1861 roku było ich 1868, a w 1890 roku, wraz z ludnością kolonii Wilhelmina, Szopienice liczyły 6177 mieszkańców[25].

Zalepka dawnej gminy Szopienice

W 1868 roku otwarto stację Szopienice Północne na linii Kolei Prawego Brzegu Odry łączącej Wrocław z Dziedzicami (ob. Czechowice-Dziedzice) przez Olesno, Tarnowskie Góry, Bytom, Siemianowice. Pszczynę[27]. Dwa lata później zostaje także przystanek kolejowy Szopienice Południowe na wcześniej już otwartej linii KatowiceMysłowice / Sosnowiec[28]. W 1900 roku do Szopienic doprowadzono linię tramwajową łączącą Królewską Hutę przez Hajduki (obecnie Chorzów Batory), Katowice i Zawodzie do Mysłowic[29]

Dnia 1 lipca 1871 roku erygowano rzymskokatolicką parafię roździeńską (od 1920 roku szopienicką). Dnia 15 października 1884 roku odbyła się uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego pod budowę kościoła św. Jadwigi Śląskiej. Jej budowę ukończono w 1887 roku, natomiast kościół konsekrowano 1 maja 1902 roku[25]. W 1888 roku założono cmentarz ewangelicki, a 13 marca 1899 roku w sąsiednim Roździeniu rozpoczęła się budowa ewangelickiego kościoła Zbawiciela. 25 kwietnia 1899 odbyła się uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego, a 6 marca 1901 roku poświęcono kościół. W przełomie XIX i XX wieku dochodzi do integracji dwóch sąsiednich osad – Szopienic i Roździenia. Pomiędzy nimi rozwija się wspólne centrum w rejonie ulic: Lwowskiej, Bednorza i Kantorówny, gdzie prócz kościołów powstaje również szkoła i centrum handlowe[25].

W 1904 roku powstała organizacja Towarzystwo dla Kobiet (późniejsze Towarzystwo Polek). W tym samym roku wybudowano nowy, neogotycki budynek szkoły żeńskiej (obecnie gmach VI Liceum Ogólnokształcącego)[25]. W 1905 roku gmina Szopienice liczyła 8862 osoby, a w 1910 roku było ich 10339. Same zaś Szopienice zamieszkiwało wówczas 9729 osób, a czego mieszkańców polskojęzycznych było 8026, a posługujących się językiem polskim i niemieckim 242 osoby[26].

Dnia 1 stycznia 1912 roku Georg von Giesches Erben uruchomiono pierwszą halę huty cynku „Uthemann”. W 1918 roku reaktywowano oddział Towarzystwa Gimnastycznego Sokół, kierowanego przez H. Jarczyka i Stanisława Fojcika. Ponadto powstały: komórka Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, Towarzystwo Śpiewu Wyspiański i bank Kupiecko-Przemysłowy[26].

Powstania śląskie i plebiscyt

Centrum Szopienic w 1922 roku

Powstańcy z Szopienic brali czynny udział w powstaniach śląskich, a jednocześnie osada ta miała ważne znaczenie ze względu na jej lokalizację przy granicy państwowej, a wraz z tym możliwość kontaktu z odrodzonym państwem polskim na mostach drogowych i kolejowych na Brynicy[30]. W czasie I powstania śląskiego w 1919 roku powstańcy pod dowództwem Piotra Łyszczaka rozbroili w Szopienicach żołnierzy niemieckich i opanowali gminę bez większego oporu[30]. W II powstaniu śląskim, w dniu 18 sierpnia 1920 roku powstańcy pod dowództwem Jana Emila Stanka rozbroili niemiecki oddział Sipo. W trakcie plebiscytu 70% mieszkańców gminy zagłosowało za przyłączeniem Szopienic do Polski[30]. W 1921 roku w Szopienicach przy ul. Lwowskiej 2 (obecnie VI Liceum Ogólnokształcące im. J. Długosza) znajdowała się siedziba Wojciecha Korfantego i Naczelnej Komendy Wojsk Powstańczych III powstania śląskiego. Sami zaś powstańcy szopieniccy brali udział w walkach o Kędzierzyn i pod Górą Św. Anny. Wojsko polskie wkroczyło na teren Szopienic 20 czerwca 1922 roku. W trakcie uroczystości na moście na Brynicy brali udział generałowie: Stanisław Szeptycki i Kazimierz Horoszkiewicz, a także dyktator III powstania śląskiego – Wojciech Korfanty[31].

Lata międzywojenne i II wojna światowa

Dawna huta cynku „Uthemann” w 1927 roku

W latach międzywojennych zaszły w Szopienicach przemiany administracyjne. W 1924 roku zlikwidowano obszary dworskie, włączając jeden z nich do Szopienic[32]. 1 grudnia 1930 roku połączono Szopienice i Roździeń w jedną gminę Roździeń-Szopienice[33], natomiast 14 stycznia 1934 roku zmieniono nazwę gminy Roździeń-Szopienice na Szopienice[34]. W tym czasie powstał ratusz oraz okoliczne budynki w rejonie ul. Wiosny Ludów[32]. W czasie kryzysu gospodarczego dochodziło do częstych protestów, w tym pracowników huty „Uthemann” i fabryki sygnałów „Ropag”, którymi przewodzili miejscowi komuniści[32].

W 1939 roku ustawą Sejmu Śląskiego z dnia 10 lipca 1939 roku, Szopienice uzyskały z dniem 1 stycznia 1940 roku ustrój miejski, lecz z powodu okupacji niemieckiej ustawę wykonano dopiero 1 stycznia 1947 roku[35]. We wrześniu 1939 roku Szopienice zostały zajęte przez wojska niemieckie, a sama zaś osada była miejscem terroru hitlerowskiego. Miejscem kaźni był komisariat policji przy ul. Lwowskiej 15. Szopienice zostały zajęte przez oddziały Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej w dniu 27 stycznia 1945 roku[32].

Lata powojenne

Od 1 grudnia 1945 roku do 31 grudnia 1946 roku Szopienice były siedzibą wiejskiej gminy Szopienice. 1 kwietnia 1951 roku zniesiono gminę miejską i utworzono powiat miejski Szopienice do którego włączono zniesione gminy Dąbrówka Mała i Janów[36], a także należące jak dotąd do Mysłowic Szopienice Miejskie, natomiast 31 grudnia 1959 roku przyłączono Szopienice do Katowic[37].

W latach 70. XX wieku działała w Szopienicach Jolanta Wadowska-Król – lekarka pediatra, która przez osiem lat ratowała dzieci mieszkające w Szopienicach przed ołowicą[38]. Ponadto dział tu również Edmund Gryglewicz – lekarz hutniczy, który m.in. zajmował się medycyną pracy w Hucie Metali Nieżelaznych „Szopienice” i był ordynatorem Szpitalu Miejskiego nr 7 przy ul. Korczaka[39]. 1 maja 1984 roku powstała Izba Tradycji Hutniczych Huty Metali Nieżelaznych „Szopienice”, natomiast w 2004 roku powstało stowarzyszenie, mające na celu utworzenie Muzeum Hutnictwa Cynku.

W czerwcu 1992 roku w Szopienicach odbyły się uroczystości związane z przyłączeniem Górnego Śląska do Macierzy, w której uczestniczyli m.in. arcybiskup Damian Zimoń oraz wojewoda katowicki Wojciech Czech. Odsłonięto wówczas Pomnik Powstańca Śląskiego na placu Powstańców Śląskich[40].

Gospodarka

Zakład produkcyjny Unilever Polska przy ul. Kołodziejskiej

Szopienice do połowy XIX wieku było wsią rolniczą. Wówczas to osada zaczęła przekształcać się w ośrodek przemysłowy. W II połowie XIX wieku funkcjonowała huta szkła „Sonnenfeld”[24], która istniała na terenie huty cynku „Wilhelmina (Huta Metali Nieżelaznych „Szopienice”), założonej przez spółkę Georg von Giesches Erben[4]. W latach 1906–1908 w rejonie obecnej ul. Woźniaka powstaje kompleks nowoczesnych zakładów cynkowych wraz z hutą, prażalnią, fabryką wyrobów ogniotrwałych i kwasu solnego. Projektantami zabudowań byli Emil i Georg Zillmanowie[26].

Powstają również kopalnie węgla kamiennego – „Edwin” (funkcjonowała do 1841 roku), „Teichmannshoffnung” (od 1868 roku) i „Abendroth” (od 1872 roku)[25]. W 1886 roku w Szopienicach powstała pierwsza na terenach Górnego Śląska spółdzielnia – Konsum Śląski Roździeń-Szopienice. W centralnej części Szopienic znajdowała się wówczas ich centrala, magazyny, wytwórnia wody sodowej i inne zakłady przemysłu spożywczego[4]. Do 1924 roku w Szopienicach funkcjonował również folwark Antoniów. W 1861 roku posiadał on m.in. 443 morgi ziemi ornej oraz 1596 mórg lasów[26]. W latach międzywojennych powstały w Szopienicach nowe zakłady przemysłowe, w tym Górnośląska Fabryka Octu Winnego czy Fabryka Chemiczna P. Strahl[32]. Po II wojnie światowej huta cynku i ołowiu została przekształcona na hutę miedzi i mosiądzu[31], natomiast na bazie zakładów tłuszczowych „Alboril” („Strahl”) powstały Śląskie Zakłady Przemysłu Tłuszczowego[31] (obecnie Unilever)[4].

Od lat 90. XX wieku gospodarka Szopienic przechodzi restrukturyzację. Od 2008 roku Huta Metali Nieżelaznych „Szopienice” jest w likwidacji[41]. Obszary przemysłowe przekształciły się zaś w centra magazynowe dla licznych hurtowni[4]. Według stanu z września 2020 roku, na terenie Szopienic z większych zakładów działają tu m.in.:

  • „Bumech” (ul. Krakowska 191) – przedsiębiorstwo branży górniczej i maszynowej, specjalizujące się w drążeniu wyrobisk podziemnych, serwisie maszyn, produkcji urządzeń i maszyn górniczych oraz wyrobów z gumy[42],
  • „Mistal” (ul. Woźniaka 4) – hurtownia metali, specjalizująca się w rurach stalowych[43],
  • Odlewnia Metali „Szopienice” (ul. Woźniaka 24) – wydzielona w 2001 roku ze spółki Huta Metali Nieżelaznych „Szopienice” – produkcja półproduktów z miedzi i jej stopów, odlewnictwo żeliwa, staliwa, ołowiu, cynku i cyny oraz stopów metali (np. cynkowo-aluminiowych)[44],
  • Selgros Cash & Carry Katowice (ul. Lwowska 32) – jedno z centrów Selgros Cash&Carry, ogólnopolskiej sieci hal handlu hurtowego[45],
  • Unilever Polska – zakład produkcyjny (ul. Kołodziejska 2)[46] – jeden z czterech zakładów firmy w Polsce; zakład w Szopienicach zajmuje się m.in. konfekcjonowaniem herbaty; posiada on dwie hale i w 2009 roku zatrudniał około 400 osób[47].

Transport

Układ drogowy Szopienic jest nieregularny. Główną drogą o zasięgu ponadlokalnym przebiegającą przez Szopienice jest ul. Bagienna (79). Biegnie ona w południowej części Szopienic, w rejonie Wilhelminy, w kierunku wschód-zachód. Zapewnia ona połączenie dzielnicy w kierunku zachodnim z Chorzowem i Bytomiem, a w kierunku wschodnim z Mysłowicami, Jaworznem, Chrzanowem i Krakowem[48]. Przy skrzyżowaniu z ul. Krakowską i Bagienną tworzy duży węzeł drogowy z bezkolizyjnymi zjazdami[6].

W ruchu wewnątrzmiejskim podstawowe znaczenia mają drogi zbiorcze[49]. Spośród nich, przez Szopienice biegną następujące ulice:

Na granicy Szopienic i Roździenia znajduje się centralny punkt, w którym krzyżują się najważniejsze wewnętrzne drogi (Obrońców Westerplatte, Wiosny Ludów, Lwowska i Bednorza) obydwu części Katowic – jest nim plac Powstańców Śląskich[6]. Ponadto stanowi on lokalny ośrodek usługowo-handlowy Szopienic i Roździenia[50]. Na placu znajduje się m.in. stacja rowerów miejskich City by bike[51].

Pierwszą linę kolejową do Szopienic oddano do użytku 3 października 1846 roku (obecnie fragment 138)[28] w ramach budowy linii kolejowej łączącej Wrocław Mysłowicami[52] przez spółkę Kolej Górnośląska[53]. Ta sama spółka wybudowała łącznik do Sosnowca[54], uruchomiony dla regularnego ruchu pociągów 24 sierpnia 1859 roku (obecnie fragment 1)[28]. Znajdowała się tu otwarta w 1870 roku stacja Szopienice Południowe (obecnie przystanek osobowy Katowice Szopienice Południowe)[28]. Szopienice zyskało jeszcze jedno połączenie w ramach oddzielnej linii, wybudowanej przez Kolej Prawego Brzegu Odry[27]. Łączyła ona Tarnowskie Góry z Pszczyną[52]. Oddano ją do użytku 15 listopada 1868 roku, a w Szopienicach wybudowano na niej osobną stację (obecnie Katowice Szopienice Północne)[28].

Obecnie dla ruchu pasażerskiego wykorzystywany jest przystanek osobowy Katowice Szopienice Południowe. Wg stanu ze stycznia 2021 roku Kursują tu pociągi Kolei Śląskich w kierunku Częstochowy, Gliwic, Kluczborka, Oświęcimia, Tychów i Krakowa. Polregio również organizuje połączenia w kierunku Krakowa oraz do Kielc, Sędziszowa, Buska-Zdroju i Rzeszowa[55].

Tramwaje w Szopienicach kursują od 1900 roku w ramach budowy trasy z Królewskiej Huty przez Hajduki (Chorzów Batory), Katowice, Szopienice i Mysłowice. Koncesję na wybudowanie linii uzyskała spółka Górnośląskie Tramwaje Parowe, która 31 października tego samego roku oddała linię do użytku[29]. Wg stanu ze stycznia 2021 roku, organizacją publicznego transportu zbiorowego w Szopienicach zajmuje się Zarząd Transportu Metropolitalnego. Kursują tu autobusy i tramwaje. W Szopienicach i Roździeniu (bez kolonii Wilhelmina) znajduje się 14 przystanków, z czego z przystanku Szopienice Kościół odjeżdża 9 linii autobusowych (w tym jedna nocna), a także 4 linie tramwajowe. Autobusy zapewniają połączenia Szopienic z większością dzielnic w Katowicach, a także z sąsiednimi miastami: Mysłowicami, Chorzowem, Siemianowicami Śląskimi i Mikołowem. Tramwaje łączą Szopienice z Mysłowicami, Sosnowcem, a także Chorzowem przez dzielnice Katowic: Zawodzie, Śródmieście i Załęże[56].

Architektura i urbanistyka

Stary dom przy ul. Przelotowej
Kamienice przy ul. Morawa
Kompleks familoków przy ul. Lwowskiej (osiedle Helgoland)
Kamienice przy ul. Kantorówny
Zabytkowa willa na rogu ul. Zamenhofa i Kantorówny
Dawny budynek administracyjny nieistniejącej huty „Uthemann
Dawny ratusz miasta Szopienice przy ul. Wiosny Ludów 24

Obszar Szopienic i sąsiedniego Roździenia został zabudowany w dużej mierze w przełomie XIX i XX wieku[57], z czego część powstałych wówczas budynków jest wpisana do rejestru zabytków[58]. Zabudowa ta po stronie Szopienic koncentruje się w rejonie pl. Powstańców Śląskich, wzdłuż ul. Wiosny Ludów (zachodni odcinek oraz w Drugich Szopienicach na wysokości ul. Chemicznej), Kantorówny, przy skrzyżowaniu ul. Wiosny Ludów i Przelotowej, a także we wschodniej części ul. Morawa. W latach międzywojennym powstało stosunkowo niewiele obiektów[57]. Jednym z nich jest zabytkowy budynek dawnego ratusza gminy Szopienice, ukończony w 1928 roku[58]. W latach PRL-u nowa zabudowa powstała w środkowej części ul. Wiosny Ludów oraz w rejonie ul. Zamenhofa, i Ciesielskiej. Pochodzi ona głównie z lat 50. i 60. XX wieku. Nowsza zabudowa została zlokalizowana przy na brzegu stawu Morawa – powstało tam Osiedle Morawa, składające się z budynków wybudowanych głównie w połowie lat 70. XX wieku. W tamtym czasie też rozwijała się również strefa przemysłowa w rejonie ul. Woźniaka i Krakowskiej. Po 1989 roku w Szopienicach powstawały jedynie pojedyncze obiekty, w tym hale na terenie fabryki Unilever i hala sklepu Selgros[57].

Zabytki i obiekty historyczne

W Szopienicach i Roździeniu znajdują się następujące zabytkowe i historyczne obiekty[58][59]:

  • Zespół kościelny kościoła św. Jadwigi Śląskiej (pl. Powstańców Śląskich 3); został wpisany do rejestru zabytków dnia 30 grudnia 1994 roku (nr rej.: A/1557/94); zespół kościelny obejmuje: kościół parafialny pod wezwaniem świętej Jadwigi z lat 1885–1887 w stylu neogotyckim; kaplicę Ogrójca z 1903 roku, wzniesioną według projektu Ludwika Schneidera w stylu neogotyckim; grupę rzeźb Adoracja Krzyża i Pieta z przełomu XIX i XX wieku.
  • Kościół Ewangelicko-Augsburski Zbawiciela (ul. ks. bpa H. Bednorza 20); wpisany do rejestru zabytków 30 grudnia 2002 roku (nr rej.: A/76/02), wpis do rejestru zabytków obejmuje budynek kościoła wraz z najbliższym otoczeniem w ramach działki (z wyjątkiem ogrodzenia); kościół zaprojektował Gustaw Wernicke z Katowic, wzniesiono go w latach 1899–1901, w stylu neogotyckim, z cegły klinkierowej. W otoczeniu znajdują się: neogotycka plebania, wybudowana w latach 1907–1908, dawna apteka Graefe’go, dawna willa dra Stauba[60].
  • Dom handlowy – dawna szkoła katolicka (ul. ks. bpa H. Bednorza 1), obiekt wzniesiono w 1875 roku w stylu historyzmu, przebudowano w latach 30. i 40. XX wieku[61].
  • Willa mieszkalna (ul. ks. bpa H. Bednorza 5), wybudowana w 1899 roku w stylu historyzmu, według projektu architekta H. Ritschela[61].
  • Kamienica mieszkalna z oficyną (ul. ks. bpa H. Bednorza 7/7a), wzniesiona pod koniec XIX wieku w stylu historyzmu z elementami neogotyku[61].
  • Kamienice z oficynami (ul. ks. bpa H. Bednorza 9, 11/11a), wybudowane pod koniec XIX wieku w stylu historyzmu[61].
  • Ceglany budynek szkoły (ul. ks. bpa H. Bednorza 13), pochodzący z początku XX wieku[61].
  • Kamienica mieszkalna – dawna apteka Graefe’go (ul. ks. bpa H. Bednorza 14), została wzniesiona w 1892 roku w stylu historyzmu, obiekt projektował architekt H. Ritschel[61].
  • Gmach dawnej szkoły ewangelickiej (ul. ks. bpa H. Bednorza 15), wybudowany na początku XX wieku, posiada cechy stylów: historyzmu ceglanego, neogotyku, modernizmu[61].
  • Kamienica mieszkalna – dawna willa dra Stauba (ul. ks. bpa H. Bednorza 16), wzniesiona w 1892 roku w stylu historyzmu, zaprojektował ją architekt H. Ritschel[61].
  • Kamienica mieszkalna – dawna kamienica F. Mixy (ul. ks. bpa H. Bednorza 22), wybudowana w 1908 roku dla Franza Mixy[62], posiada cechy stylu modernizmu i klasycyzmu[61].
  • Zabytkowy budynek administracyjny (tzw. willa Jacobsena) z początku XX wieku (ul. ks. bpa H. Bednorza 60); wpisany do rejestru zabytków 17 czerwca 1982 roku (nr rej.: A/1042/22[63]), granice ochrony obejmują obiekt w ramach ogrodzenia[59]; kamienica jest murowana z cegły[64].
  • Zespół zabudowy dawnego browaru i słodowni braci Mokrskich (ul. ks. bpa H. Bednorza 2a-6); wpisany do rejestru zabytków 13 listopada 1992 roku (nr rej.: A/1506/92), granice ochrony konserwatorskiej obejmują cały zespół zabudowań wraz z otoczeniem, jego układ przestrzenny, zieleń oraz ciągi komunikacyjne.
  • Zabytkowa kamienica mieszkalna (ul. ks. bpa H. Bednorza 43); wzniesiona w stylu historyzmu ceglanego; w budynku zachowały się formy historycznej stolarki okiennej i drzwiowej, historyczny rodzaj pokrycia dachu (dachówka), detal architektoniczny i wystrój elewacji[65].
  • Zabytkowa murowana kamienica (ul. ks. bpa H. Bednorza 49); wzniesiona w stylu historyzmu ceglanego[66].
  • Zabytkowy gmach VI Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Długosza (ul. Lwowska 2); wpisany do rejestru zabytków dnia 30 grudnia 1994 roku (nr rej.: A/1560/94), wzniesiony w 1906 roku według projektu Kuntzego (budowniczego miejskiego z Opola), w stylu neogotyckim (podczas III powstania śląskiego był siedzibą Wojciecha Korfantego i Naczelnej Władzy Cywilnej i Wojskowej).
  • Zabytkowa kamienica wraz z budynkiem gospodarczym (ul. Lwowska), wzniesione w drugiej połowie XIX wieku (budynek gospodarczy z 1896 roku), murowane[66].
  • Murowany budynek dawnego hotelu Klippera (ul. Lwowska 5); wzniesiony pod koniec XIX wieku; obecnie mieści się w nim przychodnia specjalistyczna[66].
  • Murowana kamienica (ul. Lwowska 7); wzniesiona pod koniec XIX wieku[66].
  • Murowana kamienica (ul. Lwowska 10, róg z ul. Wypoczynkową 1); wzniesiona pod koniec XIX wieku[66].
  • Murowana kamienica (ul. Lwowska 12, róg z ul. 11 Listopada 2); wzniesiona pod koniec XIX wieku[66].
  • Murowana kamienica (ul. Lwowska 14, róg z ul. 11 Listopada 1); wzniesiona pod koniec XIX wieku[66].
  • Murowana kamienica (ul. 11 Listopada 1, 3, 5, 7); wzniesiona w 1908 roku[66].
  • Murowana kamienica (ul. 11 Listopada 4); wzniesiona na początku XX wieku[66].
  • Zespół zabudowy dawnej huty cynku z lat 1908–1912: hala nr 1 pieców destylacyjnych wraz z kominami, budynek muflarni, magazynu blendy, cechowni, wieża ciśnień, portiernia nr 1, wysoka kolejka wąskotorowa na estakadzie; zespół wzniesiono w stylu modernizmu (zespół wpisano do rejestru zabytków 30 lipca 1978 roku, nr rej.: A/1227/78).
  • Willa z pierwszego dziesięciolecia XX wieku, wolnostojąca, modernistyczna (ul. J. Kantorówny 20); wpisana do rejestru zabytków dnia 16 X 1995 roku (nr rej.: A/574/2019)[59].
  • Zamek Prittwitz (ul. Krakowska 81-83), pochodzący z końca XIX wieku[67] (nr rej. A/672/2020 z 7 lipca 2020 roku)[59].
  • Budynek szkoły wraz z salą gimnastyczną (ul. 11 Listopada 13); wzniesiony w latach 50. XX wieku.
  • Zespół hal Przedsiębiorstwa Komunikacji Tramwajowej (ul. Wałowa 11); wzniesiony pod koniec XIX wieku[65].
  • Klasztor sióstr Boromeuszek (dawny sierociniec katolicki św. Józefa; ul. Brynicy 14); z 1905 roku w stylu neogotyckim[61].
  • Dawny ratusz miasta Szopienice z lat 1927–1928[68] (obecnie ośrodek zdrowia) przy ul. Wiosny Ludów 24 (wpisany do rejestru zabytków 2 lipca 2020 roku pod nr rej. A/668/2020)[59].
  • Budynek poczty (ul. Obrońców Westerplatte 17[69]); wzniesiony w 1930 roku[70].
  • Hala sportowa Hutniczego Klubu Sportowego (HKS), pochodząca z początków XX wieku (ul. Obrońców Westerplatte 44); jej pierwszym właścicielem był Freund[70]; w 2011 roku halę rozebrano[71].
  • Historyczny budynek (ul. Obrońców Westerplatte 9)[72],
  • zespół stacji kolejowej Katowice Szopienice Północne w Katowicach (wpisany do rejestru zabytków 22 marca 2022, nr rej. A/948/2022), położony na działkach ewidencyjnych nr 1420/8 i 1421/8, karta mapy 3, obr. Roździeń, m. pow. Katowice, składający się z obiektów[73]:
    • budynku dworca kolejowego I klasy (pl. Ogród Dworcowy 1),
    • budynku dawnego biura celnego (pl. Ogród Dworcowy 1a).

Oświata

Pierwsza szkoła powszechna powstała w sąsiednim Roździeniu, lecz ze względu na jej przeludnienie zdecydowano się na budowę nowej szkoły w Szopienicach[74]. Pierwszy budynek szkoły ukończono w 1899 roku. Znajduje się on przy ul. Wiosny Ludów 22. Obecnie jest to Szkoła Podstawowa nr 42, która jest częścią Zespołu Szkolno-Przedszkolnego nr 12[75]. Ze względu na niebezpieczeństwo w użytkowaniu starej szkoły w Roździeniu w kwietniu 1903 roku budynek wyburzono. Nowy budynek szkoły, posiadający m.in. 12 sal lekcyjnych, zaczęto wznosić wiosną 1904 roku. Naukę w nowym budynku rozpoczęły dziewczęta na początku roku szkolnego 1905/06. Była to wówczas Szkoła Powszechna Dla Dziewcząt nr IV[74]. Obecnie w budynku, zlokalizowanym przy ul. Lwowskiej 2 mieści się VI Liceum Ogólnokształcące im. Jana Długosza[76].

Następny gmach szkoły, znajdujący się przy obecnej ul. Morawa 86, oddano do użytku w 1910 roku. Obecnie mieści się w nim Szkoła Podstawowa nr 44 im. Marii Curie-Skłodowskiej[77]. Łącznie w 1914 roku w Szopienicach znajdowały się trzy szkoły powszechne, w których uczyło 23 nauczycieli, a jeszcze przed I wojną światową otwarto Wyższą Szkołę dla Dziewcząt. Szkoła ta od 1920 roku była żeńskim liceum[74]. Po II wojnie światowej w Szopienicach i Roździeniu rozwinęło się szkolnictwo średnie i zawodowe. Powstaje wówczas VI Liceum Ogólnokształcące, Technikum Tłuszczowe i Technikum Hutnicze[32].

Kultura, sport i rekreacja

Pierwsze organizacje kulturalne, wspólne dla mieszkańców Roździenia i Szopienic, powstawały w II połowie XIX wieku. W latach 1882–1889 funkcjonowało Katolickie Kasyno, które wystawiało sztuki teatralne. W 1898 roku w sąsiednim Roździeniu powstało gniazdo Sokoła. W 1910 roku rozpoczął działalność Chór Mieszany im. Stanisława Wyspiańskiego[4].

W Szopienicach urodziło się wielu wybitnych przedstawicieli świata kultury. Wśród nich był Kazimierz Kutz – reżyser i twórca wielu filmów o tematyce górnośląskiej, zrealizowanych m.in. na terenie Szopienic[32]. Wydał on również powieść Piąta strona świata, którego akcja dzieje się w Szopienicach. W Szopienicach urodził się Paweł Wróbel, który był jednym z malarzy nieprofesjonalistów, a także jego brat – Leopold Wróbel. Byli oni związani z Grupą Janowską[40]. Artystą urodzonym w Szopienicach był również Zygmunt Magner – profesor warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych[4][40].

Innych cenieni artyści i ludzie kultury urodzeni bądź związani z Szopienicami to m.in. Hilary Krzysztofiak – polski malarz, grafik i scenograf teatralny[40][4], Henryk Bereska – urodzony w Roździeniu tłumacz literatury polskiej na język niemiecki i literat[40][4], Sławomir Brzoska – artysta plastyk, podróżnik[78], Anna Kańtoch – pisarka, Halina Lerman – polska malarka[79], Józef Ryszka – poeta[80], Michał Smolorz – producent telewizyjny, felietonista[81] i Andrzej Szewczyk – artysta plastyk[82].

Od 1994 roku w Szopienicach funkcjonowała fundacja Pro-Eko Szopienice, która została powołana z inicjatywy Szopienickiego Komitetu Obywatelskiego. Od 1995 do 2017 roku wydawała ona miesięcznik Roździeń. Organizowała ona też liczne wydarzenia kulturalne, w tym Dni Szopienic, wystawy fotograficzne czy wydanie pocztówek z widokami Szopienic i Roździenia. Fundacja została zlikwidowana w 2019 roku. Od 2016 roku w Szopienicach działa Fundacja z Pasją, która prowadzi warsztaty teatralne i wydaje od 2018 roku nowe czasopismo – „Miesięcznik Roździeński”[4]

Ośrodek Sportowy Szopienice administrowany przez MOSiR Katowice przy ul. 11 Listopada

Na terenie sąsiedniego Roździenia działa Hutniczy Klub Sportowy „Szopienice, z siedzibą przy ul. 11 Listopada 11. Jest to jeden z najbardziej zasłużonych klubów Katowic, który jest spadkobiercą kilku przedwojennych szopienickich klubów sportowych, które zostały połączone w 1937 roku. Klub reaktywowano po II wojnie światowej. Prowadził liczne sekcje sportowe, z czego kontynuowane jest jedynie sekcja podnoszenia ciężarów[83]. Z klubem związani są tacy sportowcy, jak Czesław Białas, Marek Seweryn i Leszek Skorupa. Z HKS Szopienice w 2005 roku powstał Uczniowski Klub Sportowy „Szopienice”, a w 2008 roku oddano do użytku nową halę sportową[84].

Z Szopienic pochodzi też kilka utytułowanych sportowców, a także działaczy sportowych, w tym m.in.: Danuta Berezowska-Prociów (lekkoatletka, specjalistka skoku wzwyż), Janusz Sidło (lekkoatleta i oszczepnik)[85], Edward Szymkowiak (piłkarz, bramkarz reprezentacji Polski)[86], Andrzej Gowarzewski (dziennikarz sportowy, znawca i historyk piłki nożnej)[87] czy Eryk Wyra (polski działacz sportowy)[86].

Przy ul. 11 Listopada 16 znajduje się Ośrodek Sportowy „Szopienice” administrowany przez MOSiR Katowice. Wyposażony on jest w halę sportową wraz z siłownią i sauną, dwa boiska sportowe oraz dwa korty tenisowe[88].

Religia

Pierwotnie mieszkańcy Szopienic przynależeli do parafii w Mysłowicach. Pierwszy, drewniany budynek kościoła wybudowano w 1868 roku na granicy Roździenia i Szopienic. Rzymskokatolicką parafię roździeńską erygowano 1 lipca 1871 roku (od 1920 roku była to parafia szopienicka). Neogotycki budynek kościoła św. Jadwigi powstał w latach 1885–1887. Jego konsekracja odbyła się 1 maja 1902 roku[4]. Kościół znajduje się przy pl. Powstańców Śląskich. Parafia szopienicka, znajdująca się w dekanacie Katowice-Bogucice archidiecezji katowickiej, liczyła w 2014 roku około 13200 wiernych. Do parafii przynależy cmentarz katolicki przy ul. Brynicy[89]. Przy tej samej ulicy, pod numerem 14, znajduje się klasztor Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza, które prowadzą Ośrodek Wychowawczy[90].

Z Szopienic pochodzi Piotr Libera – biskup płocki, był sekretarz generalny Konferencji Episkopatu Polski[91].

Teren Szopienic podlega zlokalizowanej w sąsiednim Roździeniu parafii Zbawiciela Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP. Parafia należy do diecezji katowickiej. Posiada ona swoją siedzibę przy ul. ks. bpa Herberta Bednorza 20[92]. Parafia powstała w 1885 roku jako filiał Roździeń Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Mysłowicach. Pierwotnie nabożeństwa odbywały się w wynajmowanych salach. W 1899 roku rozpoczęto budowę kościoła ewangelickiego, którego poświęcenie nastąpiło 6 marca 1901 roku[4]

Kościół Zielonoświątkowy Serce Metropolii (ul. H. Bednorza 2a-6 bud. H)

Przypisy

  1. a b c Knie 1830 ↓, s. 697.
  2. a b Szopienice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 20.
  3. Rada Miejska Katowic, Uchwała NR XLVI/449/97 Rady Miejskiej Katowic z dnia 29 września 1997 r. w sprawie nazw i granic obszarów działania jednostek pomocniczych samorządu na terenie miasta Katowic, Katowice, 29 września 1997 [zarchiwizowane z adresu 2016-04-09] (pol.).
  4. a b c d e f g h i j k l m n Szopienice.ORG: Historia. szopienice.org. [dostęp 2020-09-21]. (pol.).
  5. Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  6. a b c d e f OpenStreetMap. Mapa Podstawowa. www.openstreetmap.org. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  7. Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 8.
  8. Maria Lipok-Bierwiaczonek: Górny Śląsk. O regionie najkrócej – historia i zróżnicowanie kulturowe. ibr.bs.katowice.pl. [dostęp 2020-09-15]. (pol.).
  9. Absalon, Czaja i Jankowski 2012 ↓, s. 44.
  10. Opracowanie... 2014 ↓, s. 32.
  11. a b c Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 10.
  12. Opracowanie... 2014 ↓, s. 33.
  13. a b Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 7.
  14. Absalon, Czaja i Jankowski 2012 ↓, s. 46.
  15. Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 3.
  16. Absalon, Czaja i Jankowski 2012 ↓, s. 52–54.
  17. Opracowanie... 2014 ↓, s. 105.
  18. Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 15.
  19. a b Opracowanie... 2014 ↓, s. 109.
  20. Tokarska-Guzik, Rostański i Kupka 2002 ↓, s. 41.
  21. a b c d e f g h Szaraniec 1996 ↓, s. 232.
  22. Szaraniec 1996 ↓, s. 108.
  23. Muzeum Historii Katowic: Historia miasta. Katowice przed nadaniem praw miejskich. www.mhk.katowice.pl. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  24. a b Szaraniec 1996 ↓, s. 233.
  25. a b c d e f Szaraniec 1996 ↓, s. 234.
  26. a b c d e Szaraniec 1996 ↓, s. 236.
  27. a b Atlas Kolejowy Polski, Czech i Słowacji: 161 Katowice Szopienice Północne - Chorzów Stary. www.atlaskolejowy.net. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  28. a b c d e Ryszard Stankiewicz, Marcin Stiasny, Atlas linii kolejowych Polski 2010, Rybnik: Wydawnictwo Eurosprinter, 2010, R16-R19, ISBN 978-83-926946-8-7.
  29. a b Dariusz Falecki: Następny przystanek: historia tramwajów. szopienice.org, 2015-02-24. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  30. a b c Szaraniec 1996 ↓, s. 238.
  31. a b c Szaraniec 1996 ↓, s. 239.
  32. a b c d e f g Szaraniec 1996 ↓, s. 241.
  33. ZARZĄDZENIE Wojewody Śląskiego z dnia 17 listopada 1930 r. w sprawie połączenia gmin Roździeń i Szopienice w powiecie Katowickim. „Gazeta Urzędowa Powiatu Katowickiego”. 47, s. 228, 1930-11-22. Franciszek Bąk. Katowice: Starostwo Katowice. [dostęp 2017-12-13]. (pol.). 
  34. Ustawa Sejmu Śląskiego z dnia 22 grudnia 1933 roku w sprawie zmiany nazwy gminy „Roździeń-Szopienice” na „Szopienice”. [w:] Dziennik Ustaw Śląskich, 30.12.1933, R. 12, nr 30 [on-line]. sbc.org.pl. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  35. Zarządzenie Wojewody Śląsko-Dąbrowskiego z dnia 13 lutego 1947 r. w sprawie wykonania ustawy śląskiej z dnia 10 lipca 1939 r. o nadaniu ustroju miejskiego gminom wiejskim: Nowy Bytom, Ruda, Szopienice i Świętochłowice powiatu katowickiego oraz gminie Piekary Śląskie powiatu tarnogórskiego.
  36. Dz.U. z 1951 r. nr 18, poz. 147
  37. Dz.U. z 1959 r. nr 64, poz. 381
  38. Justyna Przybytek-Pawlik: Matka Boska Szopienicka została Honorową Obywatelką Katowic. dziennikzachodni.pl, 2017-09-11. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  39. Michał Bulsa: Edmund Leon Gryglewicz. [w:] Załącznik Nr 2 do Uchwały Nr XLIV/835/17 Rady Miasta Katowice z dnia 22 czerwca 2017 r. [on-line]. bip.katowice.eu. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  40. a b c d e Szaraniec 1996 ↓, s. 242.
  41. HMN Szopienice S.A. w Likwidacji: Firma. www.hutaszopienice.com.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  42. BUMECH: Kontakt. bumech.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  43. MISTAL Sp. z o.o.: O firmie. www.mistal.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  44. Odlewnia Metali Szopienice Sp. z o.o.: Historia. www.oms.com.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  45. Selgros: Kontakt. www.selgros.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  46. KOMPASS: Unilever Polska SA Oddział Żywności, Zakład Produkcyjny. pl.kompass.com. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  47. Control Engineering Polska: W fabryce Unilever w Katowicach coboty przyspieszają proces paletyzacji i poprawiają ergonomię pracy. www.controlengineering.pl, 2019-11-20. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  48. a b c d Studium... 2012 ↓, s. 75.
  49. Rada Miasta Katowice, Uchwała nr XL/925/13 Rady Miasta Katowice z dnia 11 września 2013 r. w sprawie zaliczenia dróg na terenie miasta Katowice do kategorii dróg powiatowych oraz gminnych [dostęp 2020-09-22] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-22] (pol.).
  50. Studium... 2012 ↓, s. 62.
  51. City by bike. Mapa stacji. citybybike.pl. [dostęp 2020-08-17]. (pol.).
  52. a b Joanna Kusz-Drozdowska: Historia kolei żelaznych w Roździeniu i Szopienicach. szopienice.org, 2017-04-10. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  53. Atlas Kolejowy Polski, Czech i Słowacji: 138 Oświęcim - Katowice. www.atlaskolejowy.net. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  54. Atlas Kolejowy Polski, Czech i Słowacji: 1 Warszawa Zachodnia - Katowice. www.atlaskolejowy.net. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  55. PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., Odjazdy. Katowice Szopienice Południowe. Rozkład jazdy ważny w dniach 13.12.2020 – 13.03.2021. Aktualizacja wg stanu na 31.12.2021 (pol.).
  56. Zarząd Transportu Metropolitalnego: Rozkład jazdy ZTM. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2021-01-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-29)]. (pol.).
  57. a b c Katowickie budynki. katowickiebudynki.eu. [dostęp 2020-08-15]. (pol.).
  58. a b c Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego: Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami w województwie śląskim na lata 2010–2013. www.slaskie.pl, 2010. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  59. a b c d e Narodowy Instytut Dziedzictwa: Zestawienie zabytków nieruchomych. Województwo śląskie. www.nid.pl. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  60. Bulsa 2018 ↓, s. 50-51.
  61. a b c d e f g h i j Studium... 2012 ↓, Załącznik I.9.
  62. Michał Bulsa, Michał Malina. Kamienica Franza Mixy przy ul. Bednorza 22. „Roździeń”. 9/218, s. 11, wrzesień 2013. ISSN 1426-0085. 
  63. Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 7 października 2022 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2022-10-14]
  64. Michał Bulsa, Michał Malina. Willa Jacobsena. „Roździeń”. 6/215, s. 20, czerwiec 2013. 
  65. a b Rada Miasta Katowice: Uchwała nr XLVIII/993/09 z dnia 26 października 2009 roku w sprawie uchwalenia: miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru położonego w rejonie ulicy Wałowej w Katowicach. www.bip.katowice.eu. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  66. a b c d e f g h i Urząd Miasta Katowice: Uchwała nr VII/93/07 Rady Miasta Katowice z dnia 26 lutego 2007 roku w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru południowo-zachodniej części dzielnicy Szopienice w Katowicach. www.bip.katowice.eu. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  67. Michał Bulsa, Michał Malina. Pałacyk Prittwitz. „Roździeń”. 9/218, s. 11, wrzesień 2013. ISSN 1426-0085. 
  68. Michał Bulsa, Ratusze Janowa i Szopienic, czyli dwa gmachy użyteczności publicznej we wschodnich Katowicach, wpisane do rejestru zabytków w 2020 roku, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Śląskiego” 2021, t. 13, s. 270, 271.
  69. Poczta Polska Spółka Akcyjna: Wyszukiwarka placówek Poczty Polskiej. placowki.poczta-polska.pl. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  70. a b Leszek Jabłoński: Na trasie Balkan Ekspresu – Giszowiec, Nikiszowiec, Szopienice. Przewodnik po dzielnicach Katowic. Katowice: CRUX, 2003, s. 46. ISBN 83-918152-3-4.
  71. Justyna Przybytek: Trwa rozbiórka hali sportowej w Szopienicach. katowice.naszemiasto.pl, 2012-03-19. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  72. Rada Miasta Katowice: Protokół nr 47/10 z posiedzenia Komisji Górniczej Rady Miasta Katowice. bip.um.katowice.pl, 2020-08-16. [dostęp 2020-09-20]. (pol.).
  73. Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 7 kwietnia 2022 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2022-04-07]
  74. a b c Joanna Kusz-Drozdowska: Edukacja powszechna w Roździeniu i Szopienicach. szopienice.org, 2017-02-27. [dostęp 2020-09-21]. (pol.).
  75. Rada Miasta Katowice: UCHWAŁA NR VIII/157/19 RADY MIASTA KATOWICE z dnia 30 maja 2019 r. w sprawie utworzenia Zespołu Szkolno-Przedszkolnego Nr 12 w Katowicach, w skład którego wchodzą Szkoła Podstawowa Nr 42 im. Józefy Kantorówny w Katowicach ul. Wiosny Ludów 22, Miejskie Przedszkole Nr 56 w Katowicach ul. Wiosny Ludów 17 oraz Miejskie Przedszkole Nr 65 w Katowicach ul. Ciesielska 1.. bip.katowice.eu, 2019-03-30. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  76. VI Liceum Ogólnokształcące w Katowicach: Kontakt. www.dlugosz.katowice.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  77. Szkoła Podstawowa nr 44 im. Marii Curie-Skłodowskiej w Katowicach: Kontakt. strona.sp44. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  78. ASP Katowice: Sławomir Brzoska. asp.katowice.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  79. Szopienice.ORG: Kim była Halina Lerman?. szopienice.org, 2014-10-04. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  80. Urszula Rzewiczok: Józef Ryszka. [w:] Załącznik Nr 2 do uchwały Nr LVI/1155/18 Rady Miasta Katowice z dnia 24 maja 2018 r [on-line]. bip.katowice.eu. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  81. Michał Smolorz nie żyje. Zmarł nad ranem, Nasze Miasto, 10 stycznia 2013 [dostęp 2020-09-22] (pol.).
  82. Culture.pl: Andrzej Szewczyk. culture.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  83. Polski Związek Podnoszenia Ciężarów: Lista klubów - Śląski Związek Podnoszenia Ciężarów. www.pzpc.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  84. Antoni Steuer: Leksykon struktur katowickiego sportu i turystyki. HKS SZOPIENICE. www.mhk.katowice.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  85. Internetowy Polski Słownik Biograficzny: JANUSZ SIDŁO. szopienice.org. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  86. a b Paweł Czado: "Bez Pohla nie ma gola!" 25. rocznica śmierci genialnego napastnika, legendy Górnika Zabrze. katowice.wyborcza.pl, 2020-09-12. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  87. GiA: Andrzej Gowarzewski. www.gia.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  88. MOSiR Katowice: Ośrodek Sportowy Szopienice. www.mosir.katowice.pl. [dostęp 2020-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-07-25)]. (pol.).
  89. Archidiecezja katowicka: KATOWICE-SZOPIENICE, Świętej Jadwigi Śląskiej. www.archidiecezja.katowice.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  90. Specjalny Ośrodek Wychowawczy prowadzony przez Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza: Kontakt. www.ow.katowice.pl. [dostęp 2020-09-22]. (pol.).
  91. Diecezja Płocka: Biskup Płocki Piotr Libera. www.diecezjaplocka.pl. [dostęp 2020-09-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-30)]. (pol.).
  92. Parafia Ewangelicko-Augsburska Zbawiciela w Katowicach-Szopienicach: Kontakt. szopienice.luteranie.pl. [dostęp 2020-09-17]. (pol.).

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Katowice location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa lokacyjna miasta Katowice. Punkty graniczne mapy:
  • N: 50.30 N
  • S: 50.125 N
  • W: 18.885 E
  • E: 19.125 E
Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Katowice - Szopienice-Burowiec 150.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Ulica Wiosny Ludów. Dawny ratusz Gminy Szopienice
Katowice-Szopienice COA 1930.svg
Coat of arms from circa 1930 of Katowice's district - Szopienice.
Szopienice Uthemann e04.JPG
Autor: Ewkaa, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Katowice Szopienice - zespół zabudowy dawnej huty cynku (zabytek nr A/1227/78 z 30.07.1978)
Katowice - Szopienice-Burowiec 018.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Teren dawnej huty cynku Uthemann
Katowice - Szopienice-Burowiec 535.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Panorama Szopienic z ul. Brynicy
Katowice - Szopienice-Burowiec 079.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Staja kolejowa Katowice Szopienice Południowe
Walenty Rozdzienski Huta y Warstat hutnik.jpeg
"Officina ferraria abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego przez Walentego Roździeńskiego teraz nowo wydana", Kraków 1612, S. Kempini
Katowice - Szopienice-Burowiec 092.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Ulica Lwowska. Kolonia Helgoland
Katowice - Szopienice-Burowiec 371.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Ulica Lwowska. Unilever
Katowice - Szopienice-Burowiec 171.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Ulica Przelotowa. Rawa
Katowice - Szopienice-Burowiec 109.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Plac Powstańców Śląskich. Kościół św. Jadwigi Śląskiej
Katowice - Szopienice-Burowiec 223.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Ulica Morawa
Siegelmarke Gemeinde Schoppinitz - Kreis Kattowitz W0309938.jpg

Sealing stamp
Title: Gemeinde Schoppinitz - Kreis Kattowitz
Description: violett, weiß, geprägt
Place: Schoppinitz/Schlesien

size: 4x4 cm
Katowice - Szopienice-Burowiec 390.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Ulica 11 Listopada. Ośrodek sportowy
Katowice - Szopienice-Burowiec 176.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Ulica Przelotowa
Katowice - Szopienice-Burowiec 185.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Staw Morawa
2011-08-21 Szopienice 17.jpg
Autor: Uksp, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Katowice Szopienice. Zabytkowa willa na rogu Zamenhoffa i Kantorówny
Szopienice 1922.JPG
Lwowska Street in Katowice-Szopienice (1922)
Katowice - Szopienice-Burowiec 137.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Ulica Wiosny Ludów. Tramwaj Pesa Twist 2012N
Katowice - Szopienice-Burowiec 140.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Ulica Kantorówny
Katowice - Szopienice-Burowiec 042.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec / Janów-Nikiszowiec. Ulica Bagienna (DK79)
Katowice - Szopienice-Burowiec 119.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Szopienice-Burowiec. Ulica Lwowska 2. Budynek VI LO im. Jana Długosza