Szyb Bolko

Szyb Bolko

Nadszybie szybu Bolko (2017)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Bytom Rozbark
Adres	ul. Kruszcowa
Ukończenie budowy	1904
Położenie na mapie Bytomia Szyb Bolko
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Szyb Bolko
Położenie na mapie województwa śląskiego Szyb Bolko
50°21′37,1″N 18°55′54,6″E/50,360306 18,931833

Szyb Bolko (niem. Fiedlersglück^[1], Drieschel^[2]) – ostatni wciąż istniejący szyb rudny (tzn. służący wydobyciu rud metali) na terenie obejmującej miasta Bytom i Piekary Śląskie tzw. Niecki Bytomskiej^[3]. Szyb znajduje się w wykazie przemysłowych obiektów zabytkowych miasta Bytomia^[4].

Historia

Wieża wyciągowa szybu Bolko (2017)

Szyb został zgłębiony w 1904 roku^[2] (według innego źródła w roku 1906^[5]) i należał do kopalni rud cynku i ołowiu Fiedlersglück, która powstała w 1859 roku i była własnością Donnersmarcków^[6]. W 1908 roku została ukończona wieża wyciągowa^[2]. Urobek był transportowany kolejką napowietrzną do płuczki w Szarleju; po podziale Górnego Śląska kolejka prowadziła do kopalni Neue Victoria^[2] (później przejętą przez Zakłady Górnicze Nowy Dwór).

W latach międzywojennych kopalnia Fiedlersglück należała do Schlesische Aktien-Gesellschaft für Bergbau- und Zinkhüttenbetrieb^[1]. Po II wojnie światowej zakład został przejęty przez Zakłady Górnicze im. Ludwika Waryńskiego (później część Zakładów Górniczo-Hutniczych Orzeł Biały) na podstawie orzeczenia Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 16 czerwca 1947^[1]. Obecnie jest użytkowany przez Centralną Pompownię „Bolko”. Głębokość szybu od zrębu do rząpia wynosiła pierwotnie 100 m, a obecnie wynosi 129,3 m^[5]. W szybie zainstalowane jest urządzenie wyciągowe wyposażone w dwie klatki. Na zrębie znajduje się bębnowa maszyna wyciągowa, wyprodukowana w roku 1906 przez firmę AEG i Hutę Donnersmarck w Zabrzu.

Centralna Pompownia Bolko

W związku z zakończeniem wydobycia rud cynkowo-ołowiowych w tzw. Niecce Bytomskiej obejmującej m.in. obszar miast Bytom i Piekary Śląskie^[a] i zakończeniu likwidacji kopalń w roku 1991, konieczne stało się zabezpieczenie przed zatopieniem znajdujących się poniżej czynnych wyrobisk kopalń węgla kamiennego oraz niżej położonych obszarów na terenie Bytomia i Piekar Śląskich^[7]. Ze względu na to w okresie od maja 1985 do października 1991 przy szybie „Bolko” zbudowano centralną pompownię odprowadzającą wody dołowe ze zrobów (zlikwidowanych wyrobisk) kopalń rudnych. W tym celu pogłębiono szyb „Bolko” z pierwotnej głębokości 100 do 129,3 m, wykonano dwa chodniki wodne o łącznej długości 2325 m^[8] oraz zainstalowano w wyrobiskach rudnych przy tym szybie 13 pomp odwadniających. Jednocześnie pracuje 6 pomp, drugi zestaw 6 pomp pozostaje w rezerwie, a jedna pompa może w tym czasie być remontowana^[9]. W latach późniejszych, z powodu eksploatacji węgla prowadzonej przez Kopalnię Węgla Kamiennego Julian, doszło do odkształcenia przekopu wschodniego, co spowodowało problemy z jego prawidłową wentylacją. W związku z powyższym liczący około 600 m fragment wyrobiska został otamowany i o tyleż zmniejszyła się długość wyrobisk CP Bolko^[10]. Pompownia rozpoczęła pracę w czerwcu roku 1988, a 30 kwietnia 1990, po wyłączeniu ostatniej pompowni lokalnej, przejęła pompowanie wszystkich wód ze zrobów kopalń rud^[b]. Średnio pompy usuwają z dawnych wyrobisk ZGH Orzeł Biały około 22 m³ wody na minutę, natomiast zaprojektowane są tak, aby móc usuwać 36 m³ wody na minutę. Wody te są odprowadzane rurociągiem do pobliskiej Brynicy^[11]. Wstrzymanie pompowania na czas powyżej 12 godzin spowodowałoby zatopienie najpierw dawnych wyrobisk rudnych, a następnie niżej położonych kopalń węgla kamiennego (przede wszystkim KWK „Bobrek-Centrum”)^[12]. Skutki tego byłyby katastrofalne^[5].

Wody dołowe w 1990 roku z pompowni Bolko były skażone wysokimi stężeniami cynku, ołowiu oraz jonów siarczanowych, stężenia te jednak bardzo powoli zmniejszały się^[13].

Operatorem pompowni jest przedsiębiorstwo Centralna Pompownia „Bolko” sp. z o.o., które do końca roku 2020 należało do grupy kapitałowej „Orzeł Biały S.A.”^[5] powstałej w wyniku komercjalizacji, a następnie prywatyzacji Zakładów Górniczo-Hutniczych „Orzeł Biały”^[14]. 31 grudnia 2020 Centralna Pompownia „Bolko” sp. z o.o. została zakupiona przez Spółkę Restrukturyzacji Kopalń i weszła w skład Centralnego Zakładu Odwadniania Kopalń^[15]. Pompownia utrzymywana jest z dotacji podmiotowej z budżetu państwa udzielanej przez Ministra Gospodarki na podstawie specjalnej ustawy^[16][17].

• 

  Maszynownia szybu „Bolko”

• 

  Silnik maszyny wyciągowej

• 

  (c) Zlatorog 853 z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0

  Bęben maszyny wyciągowej

Uwagi

Zobacz też

• Bolko Loft mh1

Przypisy

Bibliografia

• Jan Pytel, Wiesław Tymrakiewicz. Zagrożenia dla kopalń węgla kamiennego i powierzchni w rejonie Bytomia spowodowane zatrzymaniem pracy Centralnej Pompowni „Bolko”. „Bezpieczeństwo Pracy i Ochrona Środowiska w Górnictwie – miesięcznik Wyższego Urzędu Górniczego”. 01/2002, 2002. Wyższy Urząd Górniczy w Katowicach. ISSN 1505-0440. 
• Wykaz przemysłowych obiektów zabytkowych. Bytom: Urząd Miejski w Bytomiu, grudzień 2012.
• Janusz Kropka. Zmiany w dopływie wody do Centralnej Pompowni Bolko. „Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego”. 436, 2009. Państwowy Instytut Geologiczny. ISSN 0867-6143. 
• Ogłoszenie o sporządzeniu protokołów zdawczo-odbiorczych. „Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach”. Poz. 90–94 (12), s. 4, 1952-12-20. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej. 
• Sprawozdanie zarządu z działalności grupy Kapitałowej „Orzeł Biały” S.A. za rok 2010. Bytom: Orzeł Biały S.A., 2011-03-10.
• Wiesław Sroczyński: Wpływ eksploatacji, przeróbki i przetwórstwa rud cynku i ołowiu na środowisko przyrodnicze. W: Surowce metaliczne : cynk, ołów. Roman Ney (red.). Kraków: Centrum PPGSMiE PAN, 1997, seria: Surowce Mineralne Polski. ISBN 83-86286-88-1.
• Piotr Czaja, Joanna Hydzik. Zabezpieczenie Centralnej Pompowni Bolko przed skutkami eksploatacji głębokiej pod miastem Bytom. „Górnictwo i Geoinżynieria”. 3/1, 2005. Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH. ISSN 1732-6702. 
• Edward Wieczorek: Bytom i okolice. Przewodnik turystyczny. Bytom: Urząd Miejski w Bytomiu, 2013. ISBN 978-83-62234-68-4.
• Janusz Kropka, Janusz Respondek. Problemy hydrogeologiczno-górnicze systemu centralnego odwadniania wyrobisk górniczych zlikwidowanych kopalń rud cynku i ołowiu w niecce bytomskiej. „Przegląd Geologiczny”. 48 (8), s. 732, 2000. Państwowy Instytut Geologiczny. ISSN 0033-2151. 
• Marek Błoński: Spółka Restrukturyzacji Kopalń kupiła centralną pompownię Bolko za ponad 18,8 mln zł. Bankier.pl, 2020-12-31. [dostęp 2021-01-02]. (pol.).

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Centralnej Pompowni „Bolko”