Szyb Krystyna

Wieża wyciągowa szybu Krystyna

Förderturm Kaiser-Wilhelm-Schacht

nr rej. A/135/04 z 30 grudnia 2004[1]
Widok z południa (2009)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Bytom-Szombierki
Adres	ul. Zabrzańska 7
Typ budynku	wieża wyciągowa
Styl architektoniczny	modernizm[2]
Architekt	inż. Becker z Gliwic
Inwestor	Gräflich Schaffgotsche Werke G. m. b. H.[3]
Wysokość całkowita	56,9-57[4][5] m
Rozpoczęcie budowy	1927
Ukończenie budowy	1929
Pierwszy właściciel	Gräflich Schaffgotsche Werke
Kolejni właściciele	Skarb Państwa
Obecny właściciel	Armada Development SA
Położenie na mapie Bytomia Wieża wyciągowa szybu Krystyna
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Wieża wyciągowa szybu Krystyna
Położenie na mapie województwa śląskiego Wieża wyciągowa szybu Krystyna
50°20′18,8″N 18°54′41,3″E/50,338556 18,911472

Wieża wyciągowa szybu Krystyna (do 1945 roku niem. Förderturm Kaiser-Wilhelm-Schacht) – murowana^[6], oparta na konstrukcji stalowej^[7][3] wieża wyciągowa szybu Krystyna zlikwidowanej Kopalni Węgla Kamiennego Szombierki z 1929 roku w Bytomiu-Szombierkach, wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego^[2][1].

Historia

Dwuprzedziałowy wydobywczy szyb Kaiser Wilhelm^[3] powstał w latach 1870–1873 na potrzeby wówczas nowej kopalni węgla kamiennego Hohenzollern, która rozpoczęła wydobycie w 1873 roku^[8][9]. Szyb został pogłębiony do 210 metrów w 1917, w 1920 roku sięgnął 340 metrów, a w 1928 jego głębokość wynosiła 510 metrów. Pierwotnie wieża wyciągowa szybu była murowaną ośmiobocznym budynkiem z cegły, miała wysokość około 17 metrów^[3]. Była obsługiwana przez dwie maszyny parowe, określone już w 1928 roku jako dość stare; pomimo przestarzałego sprzętu udawało się osiągnąć wydobycie na poziomie 6000–8000 ton urobku dziennie. W celu zwiększenia efektywności wydobycia zarząd kopalni postanowił całkowicie przebudować budynek wieży szybowej^[10] i zlikwidować stare maszyny parowe, zastępując je elektrycznymi^[8].

Teren wokół szybu możliwy do wykorzystania pod budowę nowej wieży wyciągowej był mocno ograniczony przez inne zabudowania kopalniane. Wpłynęło to na wybór w 1927 roku stali^[6] zamiast np. żelbetu (zastrzały zajęłyby zbyt wiele miejsca i wymagałyby większych fundamentów) jako materiału do wykonania konstrukcji nośnej nowej wieży. Stal została wybrana również ze względów ekonomicznych^[11]. Architektem został inż. Becker z Gliwic^[10].

Fundamenty o powierzchni 72,7 m² i przeciętnej grubości 3,40 metra (miejscami do 6 metrów) z betonu ubijanego zostały położone zimą 1927/1928 przez bytomską firmę Kaller & Stachnik. Stawianie ryglowanej nitowanej konstrukcji stalowej^[8] według projektu firmy B. Walter, Gesellschaft für Ingenieurbau m. b. H. z Gliwic rozpoczęto w maju 1928 roku^[12]. Fasada wykonana z cegły klinkierowej pochodzącej z kopalnianej cegielni została wykonana przez firmę P. Stasch z Bytomia-Karbu. Budowę wieży zakończono w 1929 roku^[4], po 1 kwietnia^[13]. Konstrukcję nośną o masie około 1300 ton wykonała firma Schüchtermann & KremerBaum A.-G. w Herne ze stali St 37. Elektryczne maszyny wyciągowe zostały wyprodukowane przez Brown, Boveri & Cie. A.-G. w Mannheim i Hutę Donnersmarcka z Zabrza. Urządzenia sygnałowe wykonała firma Siemens & Halske^[14].

W 1945 roku kopalnia została znacjonalizowana i przemianowana na KWK Szombierki^[4]. Po likwidacji kopalni Szombierki rozebrano część obiektów w 2000 roku^[4], pozostawiono wieżę wyciągową szybu Ewa oraz budynek wieży wyciągowej szybu Krystyna^[8]. Został on wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego w 2004 roku^[1]. Przy szybach znajduje się duży podziemny schron przeciwlotniczy, który wpisano do gminnej ewidencji zabytków Bytomia w 2020 roku^[15].

W 2008 roku właścicielem wieży zostało przedsiębiorstwo Armada Development SA^[4], której właścicielem jest Michał Goli^[16]. Planował on przekształcić wieżę według projektu bytomskich architektów z pracowni Medusa Group^[16][17]. Obiekt miał być zaadaptowany na cele edukacyjno-rozrywkowe^[18], miał powstać hotel i restauracja z punktem widokowym^[19]. Na remont wieży planowano także pozyskać fundusze z Unii Europejskiej dla projektu „Centrum edukacyjno-naukowe Kopalnia Wiedzy”^[20]. W 2021 roku wieża szybu Krystyna wraz z otoczeniem została wystawiona na sprzedaż za 3,9 mln zł^[21].

Architektura

Basztowa wieża przypominająca młot górniczy^[4] jest złożona z prostopadłościennych brył trzonu i głowicy^[8]. Symetryczny budynek zbudowano na planie prostokąta, został przekryty dwuspadowym dachem o niewielkim nachyleniu połaci, osadzony na stalowej konstrukcji^[8]. Stalowa konstrukcja wieży wyciągowej jest niewidoczna z zewnątrz, bowiem fasada została wymurowana z nietynkowanej^[8] cegły klinkierowej. Ambitny charakter konstrukcji nowej wieży w zamyśle twórców miał podkreślać układ pionowych linii, w jakie układają się pasy okien^[6] (po jednym na węższej części trzonu i po dwóch na szerszej) flankowane lizenami, a na głowicy zaakcentowane ryzalitem^[22].

Wyposażenie

W górnej części wieży znajdują się podlegające ochronie, zabytkowe pozostałości dwóch elektrycznych maszyn wyciągowych:

• maszyna wyciągowa przedziału zachodniego z 1928 roku^[8] – z tarczą typu Koepe o średnicy 6,5 m^[4]
• maszyna wyciągowa przedziału wschodniego z 1933 roku^[8] – z tarczą typu Koepe o średnicy 7 m^[4]

Podzespoły mechaniczne wyprodukowała firma Vereinigte Oberschlesische Hüttenwerke AG, zaś elektryczne – Brown Boveri & Cie AG Mannheim^[14]. Obie maszyny były zasilane w układzie Leonarda.

Ponadto w wieży znajdowały się: suwnica o udźwigu 30000 kg oraz winda^[4].

Galeria

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Jaros: Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1984, s. 101. ISBN 83-00-00648-6.
• Jacek Owczarek, Anna Syska, Ewa Caban, Małgorzata Szala, Justyna Szymańska: Wstępne sprawozdanie z inwentaryzacji obiektów przemysłowych w województwie śląskim. Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, 2012-01.
• Szyb Krystyna. Śląska Organizacja Turystyczna. [dostęp 2017-08-16].
• Szyb Krystyna w Bytomiu. toslask.pl, 2015-09-02. [dostęp 2017-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-18)].
• P. Walter. Der Fördergerüstneubau Kaiser-Wilhelm-Schacht der Hohenzollerngrube. „Der Stahlbau: Beilage zur Zeitschrift Die Bautechnik”, 1928-04-20. (niem.). 
• P. Walter. Der Fördergerüst-Neubau Kaiser-Wilhelm-Schacht der Hohenzollerngrube. „Der Stahlbau: Beilage zur Zeitschrift Die Bautechnik”, 1929-05-17. (niem.). 

Linki zewnętrzne

• Armada Development S.A: Szyb Krystyna. [dostęp 2011-06-30].