Tęczak (ptak)

Tęczak
Tachuris rubrigastra[1]
(Vieillot, 1817)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

tyrankowce

Rodzina

Tachurisidae
Ohlson, Irestedt, Ericson & Fjeldså, 2013

Rodzaj

Tachuris
Lafresnaye, 1835

Gatunek

tęczak

Synonimy
  • Sylvia rubrigastra Vieillot, 1817[2][3]
  • Regulus azarae[3]
  • R. omnicolor[3]
  • R. lyronensis[3]
  • Cyanotis azarae[4][5]
  • Cyanotis rubrigaster[4]
Podgatunki

zobacz opis w tekście

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[6]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Zasięg występowania
Mapa występowania

     występuje przez cały rok

     tylko poza sezonem lęgowym

Tęczak[7] (Tachuris rubrigastra) – gatunek małego ptaka z monotypowej rodziny tęczaków (Tachurisidae). Występuje w Ameryce Południowej. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisał Louis Jean Pierre Vieillot w 1817 roku. Przydzielił mu nazwę Sylvia rubrigastra. Holotyp pochodził z Paragwaju[2]. Obecnie Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) uznaje tęczaka za przedstawiciela monotypowego rodzaju Tachuris[8]. Przynależność do rodziny nie jest pewna w przypadku tego gatunku. Wedle IOC należy on do rodziny tyrankowatych (Tyrannidae), podczas gdy autorzy The Howard and Moore Complete Checklist of the Birds of the World umieszczają go w monotypowej rodzinie tęczaków (Tachurisidae)[7]. Opisana została w 2013 (Ohlson et al.), a wyodrębniona na podstawie wyników badań molekularnych[9]. Oryginalnie użyta nazwa „Tachurididae” została w 2015 roku skorygowana na „Tachurisidae”[7][10]. Według autorów rodzina ta spokrewniona jest z tyrankowatymi oraz Rhynchocyclidae (nieuznana przez IOC rodzina) i tworzy odrębną linię rozwojową datowaną na wiek 25–28 mln lat[9]. IOC wyróżnia 4 podgatunki[8], autorzy Handbook of the Birds of the World także[2].

Nazwa rodzajowa Tachuris pochodzi od słów Tachurí i Tarichú, które w języku guarani oznaczają różne małe ptaki (dosłownie oznaczają „zjadacza mrówek” lub „zjadacza larw”). Nazwa gatunkowa rubrigastra oznacza z łaciny „czerwonobrzuchy” (ruber – „ czerwony” i gaster – „brzuch”)[11].

Podgatunki i zasięg występowania

IOC wyróżnia następujące podgatunki[8]:

Morfologia

Tęczak to drobny, smukły ptak mierzący 11–11,5 cm długości (osobniki, które zbadał Taczanowski były większe i mierzyły 12 cm[12]). Sylwetką zbliżony do pokrzewki. Wyróżnia się długimi, wysmukłymi skokami oraz bardzo wąskim i ostro zakończonym dziobem[9]. Masa ciała: 6,5 do 8 g[2].

Wymiary kilku osobników podane w milimetrach:

LokalizacjaSkrzydłoOgonSkokDziób
[12]Peru (Junin, bez dokładniejszej jednostki, i prowincja Pacasmayo)55451913
[12]47391813
nn[13]La Plata50358
[3]¹ – podg. nominatywnyLa Plata5046218 (inny osobnik)
♂♂[14] – podg. alticolazach. Boliwia54,5–59,5

¹Oryginalne wymiary podano w calach; zamieszczone tu stanowią przybliżenie

Dalszy opis dotyczy samca podgatunku nominatywnego. Wierzch ciała brązowozielony; barwa na głowie przechodzi w czerń z domieszką niebieskiego, co jest szczególnie widoczne na pokrywach usznych. Brew płowa, lekko zielonkawa; na szczycie głowy szkarłatna plamka. Skrzydła i sterówki czarniawe. Wewnętrzne chorągiewki lotek (zewnętrzne w przypadku najbardziej wewnętrznych, lotek trzeciorzędowych) i część pokryw skrzydłowych większych przybiera barwę białą, podobnie jak i para zewnętrznych sterówek, zewnętrzne krawędzie kolejnych ich par i zakończenia części z nich. Spód ciała pokrywają pióra ochrowożółte, na gardle bielsze. Okolice kloaki czerwone. Od zgięcia skrzydła do zgięcia drugiego skrzydła ciągnie się spodem ciała czarny pas, w środku przerwany przez żółte pióra. Dziób i nogi czarne[3]; podeszwy stóp pomarańczowe. Philip Lutley Sclater podaje, że samce mają tęczówki niebieskie („w kolorze nieba”), zaś samice tęczówki białe[5].

Ekologia

Gniazdo tęczaka

Środowiskiem życia tęczaka są rozległe trzcinowiska, bagna oraz trawiaste obrzeża jezior. Rzadko pozostawia trzcinowiska na rzecz przybrzeżnych zarośli. Spotykany od poziomu morza po 4200 m n.p.m. Żeruje na owadach, samotnie lub w grupach rodzinnych, wśród gęstego sitowia. Często kurczowo przylega do łodygi rośliny lub zwisa z niej do góry nogami. Niekiedy biega lub skacze po ziemi, błocie albo pływającej roślinności[2]. Odzywa się podobnymi do owadzich (lub do stukania nożem o talerz[3]) dźwiękami tik. Poza tym odzywa się bulgoczącym lub brzęczącym piwup bzzzzt albo piwup piwuprrrrp[2].

Lęgi

W Peru jaja obserwowano w październiku, pisklęta we wrześniu, zaś opierzające się pisklęta w lutym. W południowo-wschodniej Brazylii ptaki z powiększonymi gonadami stwierdzano we wrześniu i październiku, opierzające się młode w lutym[2]; w Argentynie na Cape San Antonio gniazduje w okresie koniec października–początek stycznia[15]. Tęczaki budują charakterystyczne zwarte gniazda o kształcie stożka, które bokiem przytwierdzone są do łodygi trzciny. Budulec stanowią mokre liście trzcin, które po wyschnięciu mają fakturę kartonu[2]; P.L. Sclater podaje, że po zaschnięciu gotowa konstrukcja może nawet wyglądać jak odlana w formie[5]. W zniesieniu 3 lub 4 jaja[2] (według Sclatera[5] i Ernesta Gibsona[15] także i dwa). Okazy znajdujące się w Muzeum Historii Naturalnej w Londynie (dawniej British Museum) mierzą około 16–18 na 11–13 mm, barwa skorupki opisana jako od jasnej po ciemną kremową; część jaj jest gładka, zaś część ma przy szerszym końcu kropki barwy jasnordzawej i liliowej[4]. Poza tym brak danych[2].

Status zagrożenia i ochrona

Przez IUCN T. rubrigastra klasyfikowany jest jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020). BirdLife International szacuje całkowity zasięg na 6,92 mln km². Wymienia jedną ostoję ptaków IBA, w której występuje tęczak – Ciénagas del Name w Chile[16]. Gatunek zasiedla wiele obszarów chronionych, w tym Rezerwat Costanera Sur w Argentynie[2].

Przypisy

  1. Tachuris rubrigastra, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. a b c d e f g h i j k l m n o B. Clock, Many-coloured Rush-tyrant (Tachuris rubrigastra), [w:] J. Hoyo i inni red., Handbook of the Birds of the World Alive, 2004 [zarchiwizowane z adresu 2015-02-21].
  3. a b c d e f g J.B. Hatcher, William B. Scott, Reports of the Princeton University Expeditions to Patagonia, t. 2: Ornithology, pt. 4: Anatidae–Tytodidae, s. 805–806.
  4. a b c Eugene W. Oates & Savile G. Reid: Catalogue of the collection of birds's eggs in the British Museum. T. 3. 1903, s. 195.
  5. a b c d Philip Lutley Sclater & W. H. Hudson: Argentine ornithology. T. 1. 1888, s. 142–144.
  6. Tachuris rubrigastra, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  7. a b c Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Tachurisidae Ohlson, Irestedt, Ericson & Fjeldså, 2013 - tęczaki - Rush Tyrant (Wersja: 2020-12-25). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-10-17].
  8. a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Tyrant flycatchers. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-11-25]. (ang.).
  9. a b c Jan I. Ohlson i inni, Phylogeny and classification of the New World suboscines (Aves, Passeriformes), „Zootaxa”, 1, 3613, 2013, s. 1–35, DOI10.11646/zootaxa.3613.1.1, ISSN 1175-5334.
  10. Ismael Franz. A family-group name correction in Aves: Tachurisidae instead of Tachurididae Ohlson, Irestedt, Ericson & Fjeldså, 2013. „Zootaxa”. 3941 (4), s. 593–594, 2015. DOI: 10.11646/zootaxa.3941.4.9. (ang.). 
  11. James A. Jobling: Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Christopher Helm Publishers Ltd, 2009, s. 339 i 377. ISBN 1-4081-2501-3.
  12. a b c Władysław Taczanowski, Ornithologie du Pérou, t. 2, 1884, s. 243–244.
  13. Alcide d'Orbigny: Voyage dans l'Amérique Méridionale. T. 4. Cz. 3: Oiseaux. 1839, s. 333–334.
  14. G. Niethammer, Zur Vogelwelt Boliviens (Teil II: Passeres), t. 7–8, Bonner zoologische Beiträge, 1956, s. 111.
  15. a b E. Gibson. On the ornithology of Cape San Antonio, Buenos Ayres. „Ibis”. ser. 10 v. 6, s. 403, 1918. 
  16. Species factsheet: Tachuris rubrigastra. BirdLife International. [dostęp 2020-11-25].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Tachuris rubrigastra Many-colored Rush-tyrant.jpg
Autor: https://www.flickr.com/photos/jquental, Licencja: CC BY 2.0
Tachuris rubrigastra Many-colored Rush-tyrant
Tachuris rubigastra (nest).JPG
Autor: Diucón, Licencja: CC BY 3.0
Tachuris rubrigastra nest.
Tachuris rubrigastra map.svg
Autor: Cephas, Licencja: CC BY-SA 4.0
Range map of Many-colored Rush Tyrant (Tachuris rubrigastra)