Tektyty

Tektyt

Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	(SiO2) (ok. 75%) + związki Al, Fe, Ca, Na, K, Mg, Ti, Mn
Twardość w skali Mohsa	ok. 5,5[1]
Przełam	muszlowy
Łupliwość	brak
Układ krystalograficzny	amorficzny
Właściwości mechaniczne	kruchy
Gęstość minerału	2,21-2,96 g/cm³[1]
Właściwości optyczne
Barwa	czarny, zielony, zielonożółty, zielonobrązowy, brązowy, bezbarwny (rzadko)
Połysk	szklisty,
Współczynnik załamania	1,46 ... 1,51 (zmienny)[1]

Mołdawit z Czech

tektyt z Chin

Tektyty, empiryty – okruchy, bryłki, zasobnego w krzemionkę naturalnego szkliwa o niejasnym pochodzeniu, koloru zielonego, brązowego lub czarnego przyjmującego kształt kilkucentymetrowej kropli.

Nazwa pochodzi od gr. τηκτός, tektos = stopiony.

Poglądy na pochodzenie tektytów

1. Według przeważających poglądów – kulka powstała ze stopionych skał podczas uderzenia bolidu w powierzchnię Ziemi. Występujące tam skały (a prawdopodobnie i fragmenty meteorytu) stopiły się i zostały wyrzucone w różnych kierunkach, czasami nawet dość daleko od miejsca zderzenia.
2. Według innej hipotezy tektyty są szklistymi meteorytami, które przechodząc przez atmosferę ziemską najpierw topiły się, a następnie zestalały.
3. Tektyty mogą być pochodzenia wulkanicznego – produktami erupcji wulkanicznej na Ziemi lub na Księżycu.
4. Tektyty mogą być produktami działalności człowieka.

Właściwości

• najczęściej przyjmują formę kulistą, choć mogą przyjmować różne kształty,
• powierzchnię mają nierówną- pobrużdżoną, pęcherzykowatą, poszarpaną,
• często wykazują budowę fluidalną (z płynięcia),
• są zbudowane z substancji amorficznej zasobnej w krzemionkę (70-80% SiO₂), glinkę (11 – 15% Al₂O₃), alkalia (ok. 3,3 – 4% Na₂O i K₂O),
• zawierają niewielkie domieszki wapnia, żelaza, magnezu, manganu, tytanu i wtrącenia stale, ciekłe i gazowe,
• są zazwyczaj zielone – w odcieniach, ale bywają też bezbarwne, białe, żółte, czarne i wielobarwne,
• rzadko bywają przezroczyste,
• mają szklisty połysk i najczęściej muszlowy przełam,
• twardość w skali Mohsa wynosi około 5,5,
• gęstość waha się od 2,21 do 2,96 g/cm ³,
• masa rzadko przekracza 300 g, lecz zdarzają się kilkukilogramowe,
• wiek określa się metodami radiometrycznymi: najstarsze mają 34 mln lat, najmłodsze 0,75 – 2 mln lat.

Najbardziej znane tektyty

Mołdawit – występuje w Czechach nad Wełtawą; australit, jawait, filipinit, indochinit, tajlandyt, bilintonit, irgizyt, bediasyt, georgianit, iworyt, rizalit, Muong Nong, bediazyt, zhamanshinit, szkliwo Pustyni Libijskiej.

Do tektytów zalicza się niekiedy queenstownit i lechatelieryt.

Zastosowanie

• mają duże znaczenie kolekcjonerskie
• olbrzymie znaczenie naukowe
• poszukiwane i wysoko cenione kamienie ozdobne i jubilerskie.

Tektyty należą do najbardziej "suchych" materiałów znanych nauce, gdyż zawartość wody związanej w strukturze krystalicznej wynosi tylko około 0,005%.

Przypisy

Bibliografia

• J. Baier: Zur Herkunft und Bedeutung der Ries-Auswurfprodukte für den Impakt-Mechanismus. – Jber. Mitt. oberrhein. geol. Ver., N. F. 91, 9-29, 2009.
• J. Baier: "Die Auswurfprodukte des Ries-Impakts, Deutschland", w: Documenta Naturae, tom 162, Monachium 2007. ISBN 978-3-86544-162-1

Zobacz też

• krater Silverpit, katastrofa kosmiczna

Linki zewnętrzne

• Strona o tektytach. webplaza.pt.lu. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-04-15)].
• Badania nad tektytami z Azji Południowo-Wschodniej. www-pat.llnl.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-11-20)].
• Tektyty z Georgii (USA)