Teodor Furgalski

Teodor Furgalski

Pandor

1916
pułkownik dyplomowany piechoty
Data i miejsce urodzenia	11 września 1893 Brzostek, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	25 listopada 1939 Tworki, Polska pod okupacją III Rzeszy
Przebieg służby
Lata służby	1914–1939
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	1 Pułk Piechoty 5 Pułk Piechoty c. i k. 557 Pułk Piechoty 5 Pułk Piechoty Legionów 30 Dywizja Piechoty Sztab Generalny Biuro Ogólno–Organizacyjne Oddział II SG 29 Dywizja Piechoty 8 Dywizja Piechoty
Stanowiska	dowódca plutonu piechoty dowódca kompanii piechoty dowódca batalionu piechoty szef sztabu dywizji szef wydziału szef biura dowódca pułku piechoty szef oddziału dowódca piechoty dywizyjnej dowódca dywizji piechoty
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa
Odznaczenia

Józef Piłsudski z oficerami 1 DPLeg. Od lewej płk Stefan Biestek, płk Jan Kruszewski, płk dypl. Teodor Furgalski, ppłk Zygmunt Wenda, ppłk Władysław Filipkowski

Grób pułkownika Teodora Furgalskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Teodor Wiktor Furgalski^[1], ps. „Pandor” (ur. 11 września 1893 w Brzostku^[2], zm. 25 listopada 1939 w szpitalu w Tworkach) – pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Życiorys

Teodor Furgalski urodził się 11 września 1893 roku w Brzostku^[2], w rodzinie Antoniego, notariusza, i Heleny z Grychowskich. Był młodszym bratem majora Tadeusza Furgalskiego ps. „Wyrwa” (1890–1916).

W 1911 roku ukończył gimnazjum w Rzeszowie, następnie studiował filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim^[2]. Od 1912 członek Związku Strzeleckiego, w którym ukończył szkolenie oficerskie. Od sierpnia 1914 w Legionach, początkowo dowodził plutonem w 1 pułku piechoty, a następnie kompanią w 5 pułku piechoty. Podczas służby legionowej nosił pseudonim „Pandor”^[3]. Po kryzysie przysięgowym wcielony do armii Austro-Węgier^[2]. Walczył w 557 pułku piechoty na froncie włoskim.

Od listopada 1918 w Wojsku Polskim^[2] w stopniu porucznika. Dowodził kompanią, a następnie batalionem w 5 pułku piechoty Legionów^[2] podczas wojny polsko-bolszewickiej. Od 16 czerwca do 30 listopada 1919 roku był słuchaczem I Kursu Wojennej Szkoły Sztabu Generalnego w Warszawie.

W latach 1921–1922 był słuchaczem Kursu Doszkolenia Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Po ukończeniu kursu i uzyskaniu tytułu naukowego oficera Sztabu Generalnego, otrzymał przydział do dowództwa 30 Dywizji Piechoty na stanowisko szefa sztabu^[4]. 1 lipca 1924 przydzielony został do Sztabu Generalnego WP i wyznaczony na stanowisko szefa wydziału w Oddziale I. 31 lipca 1926 przeniesiony został do Ministerstwa Spraw Wojskowych, na stanowisko pełniącego obowiązki szefa Biura Ogólno-Organizacyjnego. Równocześnie, od września tego roku, był członkiem komisji ubiorczej pod przewodnictwem płk. SG Stanisława Burhardt-Bukackiego. Od marca 1927 dowodził 5 pp Leg.^[5] 3 stycznia 1932 wyznaczony został na stanowisko szefa Oddziału II SG WP. Pracą wojskowego wywiadu i kontrwywiadu kierował przez dwa lata. 2 czerwca 1934 roku Minister Spraw Wojskowych wyznaczył go na stanowisko dowódcy piechoty dywizyjnej 29 Dywizji Piechoty w Grodnie. Następnie objął dowództwo 8 Dywizji Piechoty w Modlinie.

W czasie kampanii wrześniowej dowodził 8 Dywizją Piechoty, która przez pierwsze dwa dni pozostawała w odwodzie dowódcy Armii „Modlin”. 3 września wykonał dwa odśrodkowe natarcia: na Grudusk – siłami czterech batalionów 13 pp i 32 pp wspartych dwoma dywizjonami 8 pal pod dowództwem płk. dypl. Ludwika de Laveaux i na Przasnysz – siłami 21 pp wspartego II/8 pal pod dowództwem płk. dypl. Stanisława Sosabowskiego. Natarcie zgrupowania głównego załamało się, a w nocy z 3 na 4 września gros dywizji łącznie z dowództwem uległo panice wywołanej przez dywersantów z V kolumny i walkę ogniową stoczoną przez kompanię sztabową 8 DP z własną kawalerią dywizyjną powracającą z rozpoznania z przedpola. Autorzy monografii Armii „Modlin” podają, że gen. bryg. Emil Krukowicz-Przedrzymirski zwolnił płk. dypl. Furgalskiego od pełnienia obowiązków służbowych z powodu choroby na czas kuracji, a dowództwo dywizji objął jego zastępca, płk dypl. Ludwik de Laveaux. Mimo to nie opuścił swojej dywizji. 8 września wyznaczony został dowódcą przedmościa „Modlin” w składzie Grupy Operacyjnej gen. Zulaufa, a następnie dowódca odcinka Kazuń – Nowy Dwór załogi Modlina. Po kapitulacji twierdzy dostał się do niewoli niemieckiej, zwolniony ze względu na zły stan zdrowia, zmarł 25 listopada 1939 wskutek nieuleczalnej choroby. Według większości źródeł krajowych zmarł w następstwie ran odniesionych w czasie walk lub też w czasie samych walk^[6]. 16 lutego 1948 ekshumowany i pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, do kwatery legionowej I-4 (5A-tuje-4)^[7].

Opinie

Piotr Stawecki na łamach „Polska Zbrojna” przytoczył opinię szkolną i służbową płk. dypl. Teodora Furgalskiego pochodzące z albumów absolwentów WSWoj. przechowywanych w Centralnym Archiwum Wojskowym.

Opinia szkolna: „Inteligentny, spokojny, sumienny, pracowity i poważny. Brak osobowości i pewności siebie, lecz dobrze kierowany. Ogólnie o dużych zdolnościach.”

Opinia służbowa: „Wybitny. Oficer o dużej energii i uporze pracy. Bardzo pracowity i sumienny. Duża siła woli i dużo rozsądku. Inteligencja nie błyskotliwa, ale głęboka. Orientacja szybka i trafna. Fachowo bardzo dobrze wyszkolony. Umie bardzo dobrze organizować i kierować pracą.”

W maju 1939 ówczesny płk dypl. Stefan Rowecki charakteryzując wyższych oficerów WP krytycznie odniósł się do osoby starszego kolegi twierdząc, że „prawie nie ma przeszłości wojennej w dowodzeniu, krótko plutonem, kompanią, resztę jako adiutant i w sztabie. W Wyższej Szkole Wojennej nie sposób było wydusić z niego decyzję, zawsze wybierał „średnią” z rozwiązań kolegów. Fizycznie roztył się ogromnie. Wątpię, żeby potrafił być dobrym dowódcą w czasie pokoju, a tym bardziej na wojnie” (Stefan Rowecki był słuchaczem tego samego kursu doszkolenia WSWoj.).

28 września 1939 gen. bryg. Wiktor Thommée, dowódca Grupy Operacyjnej własnego imienia, w rozkazie dziennym L.dz. 28 (12/III)Op. wyraził podziękowanie płk dypl. Teodorowi Furgalskiemu, „który swoim trzeźwym umysłem, taktem, powagą i spokojem wraz ze swym sztabem, a w szczególnie ze swym szefem sztabu – kpt. dypl. Szugajewem, przyczynili się do utrzymania dywizji stale w dobrej gotowości bojowej”.

29 września 1939 gen. dyw. Juliusz Rómmel, dowódca Armii „Warszawa”, w rozkazie pożegnalnym do 8 Dywizji Piechoty, „w uznaniu zasług i wykazane męstwo i ofiarność w czasie walk z Niemcami” nadał płk dypl. Teodorowi Furgalskiemu – Krzyż Walecznych po raz czwarty (sic!)^[8].

Kpt. dypl. Stanisław Jerzy Skierski, kwatermistrz 8 DP w czasie kampanii wrześniowej 1939 roku i autor kroniki dywizji określił płk dypl. Teodora Furgalskiego jako „człowieka o gołębim sercu (...) Do każdego podwładnego odnosił się z sympatią i uprzejmością, nikomu nie chciałby zrobić krzywdy, co spowodowało, że był przez podwładnych bardzo lubiany i szanowany (...) Jako dowódcy dywizji płk Furgalskiemu, przy bezsprzecznej inteligencji i wiedzy ogólnej, brak było przede wszystkim dwóch zasadniczych cech charakteru: inicjatywy oraz umiejętności powzięcia szybkiej decyzji i konsekwentnego jej przeprowadzenia (...) nie można się dziwić, że w krytycznych momentach dowódca zawodził. Jestem obecnie pewien, że już w czasie działań wojennych płk Furgalski był poważnie chory, co potęgowało w znacznym stopniu brak inicjatywy i niezdecydowanie.”

Awanse

• chorąży – 29 września 1914
• podporucznik – 25 czerwca 1915
• porucznik – 1918
• kapitan – 1919
• major – 1920, zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919
• podpułkownik – 31 marca 1924 ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923 i 76. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[9]
• pułkownik – 1 stycznia 1929 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1929 i 15. lokatą w korpusie oficerów piechoty

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 5232 (1922)^[10][11]
• Krzyż Niepodległości (20 stycznia 1931)^[12]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928)^[13]
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie: po raz pierwszy w 1921^[10][14])
• Złoty Krzyż Zasługi^[10]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[10]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[10]
• Komandor z Gwiazdą Orderu Zasługi (1936, Węgry)^[15]
• Komandor z Gwiazdą Orderu św. Sawy (1936, Jugosławia)^[15]
• Komandor Orderu Lwa Białego (1933, Czechosłowacja)^[10][16][17]
• Komandor Orderu Miecza (1934, Szwecja)^[17]
• Komandor Orderu Krzyża Orła (1933, Estonia)^[18][17]
• Komandor Orderu Białej Róży Finlandii (Finlandia)^[10][17]
• Komandor Orderu Trzech Gwiazd (Łotwa)^[10][17]
• Komandor Orderu Korony Włoch (1936, Włochy)^[15]
• Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja)^[10][17]
• Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja)^[10].
• Kawaler Orderu Zasługi Wojskowej (1934, Hiszpania)^[19]
• Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej (Łotwa, zezwolenie w 1933)^[20]

Przypisy

Bibliografia

• Waldemar Strzałkowski, Życiorysy dowódców jednostek polskich w wojnie obronnej 1939 r., Furgalski Teodor (1893-1939) w: Jurga Tadeusz, Obrona Polski 1939, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1990, wyd. I, ISBN 83-211-1096-7, s. 767.
• Lista oficerów dyplomowanych (stan z dnia 15 kwietnia 1931 r.), Sztab Główny WP, Warszawa 1931, s. 4.
• Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917), Warszawa 1917, s. 13.
• Ludwik Głowacki, Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939, Wydawnictwo MON, wyd. V, Warszawa 1985, ISBN 83-11-07109-8, s. 48, 170, 200, 202, 354, 396.
• Spis pochowanych na Cmentarzu Komunalnym Powązki (d. Powązki Wojskowe) w Warszawie
• Piotr Stawecki, Opinie o dowódcach i sztabowcach września 1939 r., „Polska Zbrojna”.
• Andrzej Krzysztof Kunert, Apel żałobny dowódców Września, „Polska Zbrojna”, Magazyn Tygodniowy Nr 36 (99) 4-6 września, s. 2.
• Rocznik Oficerski 1928, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1928, s. 21, 163.
• Rocznik Oficerski 1932, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1932, s. 17, 421.
• Jan Wróblewski, Armia „Łódź” 1939, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1975, s. 377, 379.
• Juliusz Rómmel, Za honor i ojczyznę. Wspomnienia dowódcy armii „Łódź” i „Warszawa”, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 1958, s. 393, 394.
• Mieczysław Bielski, Grupa Operacyjna „Piotrków” 1939, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1991, wyd. I, ISBN 83-11-07836-X, s. 193-195.
• Stefan Rowecki, Wspomnienia i notatki autobiograficzne (1906-1939). Wybór tekstów Andrzej Krzysztof Kunert, Józef Szyrmer, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1988, ISBN 83-07-01547-2, s. 102-103,
• TadeuszT. Böhm TadeuszT., Z dziejów naczelnych władz wojskowych II Rzeczypospolitej. Organizacja i kompetencje Ministerstwa Spraw Wojskowych w latach 1918-1939, Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1994, s. 180, 182, ISBN 83-11-08368-1, OCLC 749724324 .
• Tadeusz Jurga, Władysław Karbowski, Armia „Modlin” 1939, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1987, wyd. I, ISBN 83-11-07274-4, s. 34, 111.
• Wykaz Legionistów Polskich 1914–1918. Teodor Furgalski. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2015-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-27)].