Tiran (czołg)

Tiran

Czołg Tiran 5 w Muzeum Jad la-Szirjon
Dane podstawowe
Państwo	Izrael
Producent	ZSRR
Typ pojazdu	czołg podstawowy
Trakcja	gąsienicowa
Załoga	4 osoby
Historia
Wycofanie	od lat 80. XX wieku
Dane techniczne
Silnik	silnik wysokoprężny o mocy 609 KM (Tiran 5 i 6) silnik wysokoprężny o mocy 620 KM (Samowar)
Pancerz	Kadłub – przedni: 100 mm, boczny: 80 mm (Tiran 4 i 5) Wieża – przedni: do 200 mm, boczny: do 150 mm (Tiran 4 i 5)
Długość	9,2 m (z armatą) (Tiran 4 i 5)
Szerokość	3,28 m (Tiran 4 i 5)
Wysokość	2,4 m (Tiran 4 i 5)
Osiągi
Prędkość	43 km/h (Tiran 4) 45 km/h (Tiran 5)
Pokonywanie przeszkód
Brody (głęb.)	1,27 m (Tiran 4 i 5)
Rowy (szer.)	2,7 m (Tiran 4 i 5)
Ściany (wys.)	0,8 m (Tiran 4 i 5)
Dane operacyjne
Uzbrojenie
2x karabin maszynowy kal. 7,62 mm, 1x karabin maszynowy kal. 12,7 mm (Tiran 4) karabin maszynowy kal. 12,7 mm i 1x karabin maszynowy kal. 7,62 mm (Tiran 5 i 6)
Wyposażenie
armata kal. 100 mm (Tiran 4) armata kal. 105 mm (Tiran 4Sz, 5Sz i 6) moździerz kal. 60 mm (Tiran 6 i Samowar)
Użytkownicy
Siły Obronne Izraela, Armia Południowego Libanu, Hezbollah, Iran, Liban, Rwanda, Siły Libańskie, Urugwaj
Rzuty

Tiran (hebr. טִירָן) – izraelska nazwa dla syryjskich i egipskich czołgów radzieckiej produkcji T-54A (Tiran 4), T-55 (Tiran 5/Ti-67) i T-62 (Tiran 6) zdobytych podczas wojny sześciodniowej w 1967 roku i wojny Jom Kipur w 1973 roku. Na podstawie decyzji izraelskiego dowództwa zostały one włączone do służby w Siłach Obronnych Izraela oraz odpowiednio zmodernizowane zgodnie z potrzebami Cahalu. Czołgi Tiran 4 i 5 wykorzystywane były w trakcie wojny Jom Kipur, a potem znajdowały się na wyposażeniu jednostek rezerwowych. Od lat 80. XX wieku następował proces wycofywania czołgów Tiran ze służby w armii, mimo iż podejmowano dalsze próby modernizacji i rozwijania konstrukcji (np. wersja Samowar). Czołgi te przekazano jako pomoc wspieranym przez Izrael Armii Południowego Libanu i Siłom Libańskim w trakcie wojny domowej w Libanie. Tirany były również sprzedane Iranowi, Rwandzie i Urugwajowi. Po wycofaniu wojsk Izraela z południa Libanu w 2000 roku część pojazdów znalazła się w posiadaniu armii libańskiej i Hezbollahu. Pozostałe Tirany posłużyły izraelskiemu wojsku do stworzenia gąsienicowego transportera opancerzonego Achzarit^[1][2][3][4].

Historia

Czołgi radzieckiej konstrukcji znalazły się w armii izraelskiej już po kryzysie sueskim w 1956 roku. Były to czołgi T-34-85 z armatą kalibru 85 mm, które pochodziły z egipsko-czechosłowackiej umowy handlowej. Jednak pomysły przyjęcia ich do służby w izraelskich siłach pancernych nie spotkały się z powszechną akceptacją. W trakcie wojny sześciodniowej Cahal zdobył dużą ilość sprzętu syryjskiego, egipskiego i jordańskiego. Po około trzech miesiącach od zakończenia konfliktu dowództwo wojskowe podjęło decyzję o natychmiastowym przyjęciu do służby nieuszkodzonych, zdobycznych czołgów Patton, Centurion, T-54 (w liczbie 81 sztuk) i T-55 (49 sztuk). Równocześnie rozpoczęto prace modernizacyjne i ujednolicające uzbrojenie. Czołgi otrzymały nowe systemy celowania, łączności, armaty i amunicję, aby były takie same, jak w używanych już przez armię czołgach Magach i Szot. W celu odróżnienia wyglądu izraelskich maszyn od używanych w Egipcie czy Syrii, na bokach i z tyłu wieży zamontowano pojemniki transportowe. Postanowiono, że czołgi konstrukcji radzieckiej będą nazywane Tiran od Cieśniny Tirańskiej^[5][6].

Radziecki sprzęt został przejęty przez izraelską armię również po wojnie Jom Kipur. Wówczas, oprócz czołgów T-54 i T-55, Izrael po raz pierwszy wszedł w posiadanie T-62 z armatą kalibru 115 mm. Izraelskie dowództwo i tym razem wyraziło zgodę na włączenie kolejnych zdobycznych czołgów do służby po modyfikacjach. W Tiranie 6 armia izraelska spotkała się z automatycznym systemem wyrzutu łuski na zewnątrz pojazdu^[7]. Liczne straty w 1973 roku sprawiły, że wojsko podjęło próby zwiększenia przeżywalności załogi. W ten sposób zaczęto montować na zdobytych czołgach pancerz reaktywny Blazer. Doświadczenia te oraz testy pancerza modułowego znalazły przełożenie w projektowaniu izraelskiej Merkawy^[2].

Również w trakcie operacji „Pokój dla Galilei” w 1982 roku Izrael zdobył syryjskie czołgi T-62 i T-55, ale wówczas nie podjęto już decyzji o wcielaniu kolejnych radzieckich konstrukcji do służby^[7].

W latach 80. XX wieku armia izraelska podjęła decyzję o wycofywaniu ze służby czołgów Tiran. Mimo to, wciąż próbowano ulepszać i modyfikować konstrukcje. Przykładem może być Samowar, który miał stanowić konstrukcję opartą na kadłubie Tirana. Resztę systemów i uzbrojenia miały stanowić wyłącznie części z państw NATO. Część z pozostałych w armii izraelskiej Tiranów postanowiono zmodyfikować i wykorzystać jako bazę do gąsienicowych transporterów opancerzonych Achzarit^[5][7].

Konstrukcja

Czołg Tiran 4

Wersje i modyfikacje

Czołg Tiran 5

Tiran 5Sz

Tiran 5 Nochri z lemieszem spychacza

Tiran 5 Nochri

W zdobytych czołgach T-54A, T-55 i T-62 armia izraelska wprowadziła modyfikacje mające na celu zmodernizować te konstrukcje oraz zunifikować ich uzbrojenie z tym, które było używane w Cahalu. Na ich podstawie w Izraelu używano następujące wersje czołgów:

• Tiran 4 – początkowo użytkowane bez modyfikacji z armatą kalibru 100 mm. Z czasem czołgi T-54 otrzymały nowe systemy łączności i kierowania ogniem. Wymieniono także błotniki, dwa karabiny maszynowe kalibru 7,62 mm i jeden kalibru 12,7 mm oraz zamontowano nowe pojemniki transportowe na wieży czołgu^[1][9],
• Tiran 5 – podobnie jak w przypadku Tirana 4, tak i w tej wersji początkowo armia używała czołgi T-55 bez modyfikacji. Później dodano pojemniki transportowe, nowe systemy wentylacji, łączności, kierowania ogniem (Matador) oraz lampy na podczerwień. Zamontowano nowy karabin maszynowy kalibru 7,62 mm, wymieniono karabin DSzK na karabin Browning M2 HB kalibru 12,7 mm. W Tiranie 5 wymieniono oryginalny silnik na silnik General Motors 8V-71T o mocy 609 KM oraz zamontowano nowy układ kierowniczy. Każdy członek załogi miał zapewnione wyposażenie noktowizyjne^[1][2][10],
• Czołg Tiran 6

  

  

  

  
  Tiran 4Sz/Tiran 5Sz – oprócz wspomnianych modyfikacji w Tiranie 4 i 5 zadecydowano o zamontowaniu w obu czołgach armaty M-68 kalibru 105 mm z przedmuchiwaczami, znanej w Izraelu pod nazwą szrir, czyli mięsień. Stąd też pochodzi dodana do nazwy końcówka „Sz”. Miało to na celu unifikację uzbrojenia i amunicji z tą, jaką używały izraelskie siły pancerne^[1][5],
• Tiran 5 Nochri – była to wersja czołgu Tiran 5 z dodatkowo zamontowanym z przodu czołgu wyposażeniem inżynieryjnym w postaci trału bijakowego lub zestawu spychającego^[1],
• Tiran 6 – w zdobytych czołgach T-62 armatę kalibru 115 mm zmieniono na używaną w armii izraelskiej armatę M-68 kalibru 105 mm, dodano pojemniki transportowe z tyłu i po bokach wieży czołgu, zamontowano system stabilizacji, systemy termowizji, podczerwieni oraz dalmierz laserowy. Oryginalny silnik wymieniono na silnik General Motors 8V-71T o mocy 609 KM. Przy włazie dowódcy zamontowano moździerz kalibru 60 mm.^{[1][6][10][11]},
• Tiran 6S – wersja czołgu Tiran 6 z dodatkowym pancerzem reaktywnym Blazer^[6],
• Samowar – w latach 80. XX wieku armia izraelska postanowiła ponownie zmodyfikować czołgi Tiran. Tym razem postanowiono usunąć wszystkie systemy, wyposażenie i uzbrojenie zastępując je wyposażeniem zachodnim, odpowiadającym standardom natowskim. W celu zwiększenia bezpieczeństwa załogi zamontowano pancerz reaktywny Super Blazer, a zbiorniki paliwa umieszczono wewnątrz kadłuba pojazdu. Nowy silnik miał moc 620 KM z czterema biegami w przód i dwoma w tył. W Samowarze także zamontowano armatę kalibru 105 mm, dwa karabiny kalibru 7,62 mm oraz moździerz kalibru 60 mm^[6][7].

Użytkownicy

Siły Obronne Izraela

Pierwsze wykorzystanie Tirana w warunkach bojowych miało miejsce podczas operacji Rawiw w trakcie wojny na wyczerpanie prowadzonej pomiędzy Egiptem i Izraelem^[1]. W nocy z 8 na 9 września 1969 roku na egipski brzeg Kanału Sueskiego dokonano desantu sześciu Tiranów 5 oraz trzech transporterów BTR-50. Maszyny te zostały wykorzystane ze względu na podobieństwo do czołgów egipskich, co miało zapewnić efekt zaskoczenia. Operacja mająca na celu zniszczenie radarów i wyrzutni rakiet zakończyła się sukcesem, bez strat w pojazdach po stronie izraelskiej^[1][6].

W 1969 roku powołano do życia 274 Brygadę, która dysponowała zdobycznym sprzętem radzieckim, w tym czołgami Tiran 4 i 5. W związku z tym została nazwana „pierwszą brygadą Tiranów”. Brygada brała udział w wojnie Jom Kipur. W jej pierwszej fazie służyła jako rezerwa. 12 października podporządkowano ją 162 dywizji, a 14 października brygada wzięła udział w ataku na siły egipskie i zniszczyła 40 czołgów wroga^[12][13].

Tirany były na wyposażeniu jeszcze trzech brygad (889, 265, 320) i 11 Rezerwowej Brygady Pancernej, która stacjonowała na Synaju. Ze zdolności amfibijnych Tiranów miała także korzystać Brygada Giwati^{[11][13][14][15]}.

Zniszczony Tiran Armii Południowego Libanu w muzeum Hezbollahu w miejscowości Mleeta

Zebrane źródła nie pozwalają jednoznacznie podać liczby zdobytych lub użytkowanych czołgów produkcji radzieckiej. W latach 90. XX wieku w izraelskiej armii miało znajdować się jeszcze 400 Tiranów 4 i 5, a w latach dwutysięcznych ok. 287. Z kolei Tiranów 6 było w latach 90. XX wieku 110 sztuk, później 100^[16].

Inni użytkownicy

Armia Południowego Libanu

34 czołgi Tiran zostały przekazane przez Izrael w ramach wsparcia podczas libańskiej wojny domowej. Były to Tirany 4 z armatą kalibru 100 mm oraz Tirany 5. Załogi tych czołgów zostały przeszkolone wcześniej przez izraelskich wojskowych^{[1][9][13][4]}

Zniszczony Tiran 5 w Libanie

Hezbollah

Po wycofaniu armii izraelskiej z południa Libanu w 2000 roku część czołgów Tiran Armii Południowego Libanu miała zostać przejęta przez oddziały Hezbollahu^[1],

Iran

Izrael sprzedał część czołgów Tiran armii irańskiej podczas wojny iracko-irańskiej^[1],

Liban

Czołgi Tiran weszły w posiadanie Sił Zbrojnych Libanu w wyniku rozpadu Armii Południowego Libanu^[1],

Rwanda

W 2012 roku Izrael sprzedał 10 czołgów Tiran 6S armii rwandyjskiej^[4],

Siły Libańskie

W 1987 roku w ramach wsparcia chrześcijańskich milicji przez Izrael Siły Libańskie otrzymały 18 czołgów Tiran 4^[4],

Urugwaj

W 1997 roku Izrael sprzedał armii urugwajskiej 15 sztuk czołgów Tiran 6S^[4],

Należy również wspomnieć o szkoleniach kurdyjskich bojowników w Izraelu w latach 70. XX, które odbywały się na Tiranach Cahalu. Izraelscy wojskowi prowadzili szkolenia dla Kurdów, aby zaznajomić ich z obsługą zdobytych od irackiej armii czołgów konstrukcji radzieckiej^[13].

Przypisy