Topola czarna

Topola czarna
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządróżopodobne
Rządmalpigiowce
Rodzinawierzbowate
Rodzajtopola
Gatunektopola czarna
Nazwa systematyczna
Populus nigra L.
Sp.Pl.2, 1753
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
Status none DD.svg
brak danych
Zasięg występowania
Mapa zasięgu
     Zasięg naturalny

✖ Izolowane populacje
▲ Introdukowany i naturalizowany

(c) Christian Fischer, CC BY-SA 3.0
Pień z guzowatą naroślą
Topola "Mariańska" z Ostromecka - pokrój typowy dla gatunku.
Topola czarna w Melsztynie - pomnik przyrody od 1933 r.
Najwyższa topola czarna w Polsce - warszawskie Bielany, ul.Smoleńskiego

Topola czarna, sokora, sokorzyna, jasiokor, topola nadwiślańska (Populus nigra L.) – gatunek drzewa z rodziny wierzbowatych (Salicaceae). Występuje w Europie, Azji i północnej Afryce. W Polsce rośnie dziko, czasami jest sadzona, w tym w popularnej odmianie zwanej topolą włoską 'Italica'. W naturze zasiedla żyzne siedliska nadrzeczne. Wykorzystywana jest jako roślina ozdobna, lecznicza i źródło surowca drzewnego do wyrobu celulozy i sklejki.

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje na terenie środkowej, zachodniej i południowej Europy, środkowej Azji, zachodniej Syberii i północnej Afryki[4]. W Polsce występuje na całym obszarze, z wyjątkiem Pomorza Zachodniego i północno-wschodnich rejonów, gdyż przez Polskę przebiega północna granica jej zasięgu.

Morfologia

Pokrój
Dorasta do 30 metrów wysokości, rzadko do 35 m[5]. Drzewa wyższe zdarzają się bardzo rzadko, ale w Europie znane są okazy ponad 40-metrowe[6]. Może osiągać ponad 3 m średnicy pnia[7]. Jest drzewem z szeroką, kopulastą lub stożkową koroną. Pnie na starszych okazach przeważnie z guzowatymi naroślami oraz często z pędami odroślowymi. Największą znaną topolą czarną w Europie jest ponad 300-letnia "La Pouplie" rosnąca w miejscowości Boult-sur-Suippe we Francji, której obwód pnia w pierśnicy przekracza 1000 cm[6].
Pędy
Gałązki jasnożółte do szarożółtawych. Młode gałązki nie posiadają listwek korkowych. Kora ciemnobrunatna, na starszych egzemplarzach prawie czarna, głęboko spękana.
Liście
Pąki podługowatojajowate, stożkowe, duże do ok. 1,4 cm. Liście długości 5-12 cm, jajowatorombowate, do trójkątnych, u nasady słabo sercowate, zaostrzone, brzegiem karbowano-piłkowane. Gdy są młode, mają zielono-czerwonawy kolor, z czasem robią się ciemnozielone, z mocnym połyskiem, spodem jasnozielone, matowe. Ogonki liściowe spłaszczone prostopadle względem blaszki liściowej, dość długie, u nasady blaszek brak gruczołków (cechy klasyfikacyjne).
Kwiaty
U nasady objęte kubkowatym wyrostkiem, dwupienne, zebrane w kotki. Przysadki kwiatowe czerwone, porozcinane. Pylniki pręcików czerwone, znamiona słupków żółte.
Owoce
Torebka pękająca 2 klapami. Nasiona opatrzone puchem.
Korzenie
Ma silnie rozwinięty, talerzowy system korzeniowy. Bywa podatna na wykroty[7].

Biologia

W warunkach Polski żyje przeważnie do około 150 lat, ale znane są także okazy ponad 200-letnie[7]. Rośnie szybko, ale wolniej od mieszańców, które tworzy z gatunkami północnoamerykańskimi (patrz: topola kanadyjska). Kwitnie pod koniec marca lub w kwietniu, przed rozwojem liści. Nasiona dojrzewają w maju, są lekkie, roznoszone przez wiatr. Rozmnaża się także przez odrosty korzeniowe i zdrewniałe sadzonki. Z korzeni zasypanych piaskiem wyrastają korzenie przybyszowe[8]. Siedlisko: aluwia rzeczne, preferuje stanowiska zalewowe i lasy łęgowe, o glebach piaszczystych, ale bogatych w składniki pokarmowe. Roślina światłolubna. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Popletum albae[9].

Zmienność

Topola czarna "Baobab" na placu Litewskim w Lublinie (usunięta w 2017 r.[10])

Jest gatunkiem dość zmiennym pod względem fenotypowym. Tworzy drzewa o różnych cechach pokroju. Pnie bywają proste i regularne, a także czeczotowate. Korony od bardzo szerokich i rozłożystych do wąskich i gęstych.

Wybrane odmiany[7]:

  • 'Italica' - topola włoska. Utrwalona w procesie wielowiekowej uprawy męska odmiana kolumnowa.
  • 'Plantierensis' - szerokokolumnowa odmiana męska, charakteryzująca się owłosieniem ogonków liściowych.
  • 'Afghanica' – południowoeuropejska, męska odmiana kolumnowa o jasnej korze na konarach. Nasada pnia jest ciemniejsza i chropowata. Liście są zaokrąglone.
  • 'Italica Foemina' – żeńska, wolniej rosnąca odmiana topoli włoskiej. Posiada pokrój wąskolejkowaty. Gałęzie rozwidlają się szeroko u szczytu korony. Kora posiada szarobrązową barwę, przeważnie nieco jaśniejszą niż u drzew standardowej odmiany 'Italica'. Kwiatostanami są zielone kotki. W maju tworzy dużą ilość puchu nasiennego.
  • 'Vereecken' – odmiana męska wyhodowana w Holandii w połowie XX wieku. Posiada luźną i wąską, odporną na działanie wiatru koronę. Gałęzie są lekko wygięte ku górze.
  • 'Wolterson' - odmiana żeńska w pokroju przypominająca nieco topolę bujną (Populus canadensis 'Robusta').
  • 'Brandaris' - odmiana męska o pokroju kopulastym. Wiatroodporna.
  • 'Lombardy Gold' - forma topoli włoskiej o żółtej barwie liści.

Zastosowanie

Największe okazy w Polsce[7][12]

  • Topola Mariańska - Ostromecko, rok pochodzenia: 1800-1820, obwód pierśnicowy: 908 cm, wysokość: 30 m
  • Topola Kromnowska - Kromnów, rok pochodzenia: 1800-1820, obwód pierśnicowy: 821 cm, wysokość: 37,5 m
  • Topola czarna w Melsztynie - rok pochodzenia: 1780-1800, obwód pierśnicowy: 788 (860) cm, wysokość: 36 m
  • Topola Zasańska - Stalowa Wola, rok pochodzenia: 1820, obwód pierśnicowy: 781 cm, wysokość: 30 m
  • Topola czarna w Parchatce - rok pochodzenia: 1800-1820, obwód pierśnicowy: 612 (820) cm, wysokość: 27 m (drzewo ścięte w 2020 r.)[13]
  • Topola czarna na warszawskich Bielanach - rok pochodzenia: 1880-1900, obwód pierśnicowy: 621 cm, wysokość: 40 m
  • Topole czarne w Ostrówku (2 szt.) - rok pochodzenia: 1880-1900, obwód pierśnicowy: 837 cm i 827 cm, wysokość: 24 m i 22 m
  • Topole czarne w Solcu Kujawskim (2 szt.) - rok pochodzenia: 1900-1910, obwód pierśnicowy: 820 cm i 784 cm, wysokość: 34 m i 36 m
  • Topola czarna w Brodach - rok pochodzenia: 1870-1890, obwód pierśnicowy: 751 cm, wysokość: 27 m
  • Topola Baobab - Lublin, rok pochodzenia: 1880, obwód pierśnicowy: 506 cm, wysokość: 16 m (drzewo ścięte w 2017 r.)[10]

Zobacz też:

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-12-10] (ang.).
  3. ↑ Populus nigra, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  4. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN) [dostęp 2010-03-01].
  5. ↑ a b DENDROLOGIA. Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012
  6. ↑ a b REJESTR POLSKICH DRZEW POMNIKOWYCH - Drzewo, www.rpdp.hostingasp.pl [dostęp 2021-11-21].
  7. ↑ a b c d e Ernest Rudnicki, Topole w krajobrazie Polski, Warszawa: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2020, ISBN 978-83-09-01125-5.
  8. ↑ a b Otwarta Encyklopedia Leśna [dostęp 2008-02-11].
  9. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  10. ↑ a b https://wiadomosci.onet.pl/lublin/baobab-zostal-wyciety/4cq3yx5
  11. ↑ a b Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
  12. ↑ Cezary Pacyniak, Najstarsze drzewa w Polsce : przewodnik, Wydaw. PTTK "Kraj", 1992, ISBN 83-7005-199-5, OCLC 716787611 [dostęp 2021-11-21].
  13. ↑ SEKCJA DRZEW POMNIKOWYCH POLSKIEGO TOWARZYSTWA DENDROLOGICZNEGO - Aktualności - Z kraju i ze świata, sdpptd.pl [dostęp 2021-11-21].
Rodzime drzewa i krzewy Polski na podstawie Krytycznej listy roślin naczyniowych Polski (Mirek i in. 2002)
Nagonasienne
Drzewa i krzewy
Okrytonasienne
Krzewy i pnącza
Drzewa

Media użyte na tej stronie

Populus nigra range.svg
Autor: Giovanni Caudullo, Licencja: CC BY 4.0
Distribution map of Populus nigra (Black poplar).
Topola czarna Mariańska w Ostromecku.jpg
Autor: Roman Kowalski II, Licencja: CC BY-SA 4.0
Najgrubsza topola czarna w Polsce
PopulusNigra2.jpg
(c) Christian Fischer, CC BY-SA 3.0
Bizarre bark of an old genuine Black Poplar, Populus nigra.
Plac Litewski w Lublinie, baobab.JPG
Autor:
This file was created and uploaded by User:Szater
Ten plik został stworzony i dodany przez Wikipedystę:Szater
Szater
Commons-logo-en.svg Wikimedia Commons
Wikipedia-logo-pl.png Polska Wikipedia
, Licencja: CC BY-SA 3.0
Plac Litewski w Lublinie, baobab
Topola czarna w Melsztynie.jpg
Autor: Roman Kowalski II, Licencja: CC BY-SA 4.0
Najstarsza topola czarna w Polsce
Status none DD.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Topola czarna na warszawkich Bielanach.jpg
Autor: Roman Kowalski II, Licencja: CC BY-SA 4.0
Najwyższa topola czarna w Polsce
Populus nigra - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-112.jpg
Schwarzpappel. A männlicher, B weiblicher Blüthenzweig, natürl. Grösse; C Blatt von Pop. nigra, desgl.; D Zweig mit Knospen, desgl.; E Blatt von Pop. italica, desgl.; 1 u. 2 männliche Blüthe, vergrössert; 3 Staubgefässe von verschiedenen Seiten, desgl.; 4 Beutel im Querschnitt, desgl.; 5 Pollen, desgl.: 6 weibliche Blüthe mit Deckschuppe, desgl.; 7 dieselbe ohne Deckschuppe, desgl.; 8 Fruchtknoten im Längsschnitt, desgl.; 9 derselbe im Querschnitt, desgl.; 10 u. 11 Frucht, desgl.; 12 dieselbe geöffnet, desgl.; 13 Same, desgl.