Traktat Albrechta Dürera

Ten artykuł należy dopracować: → poprawić styl – powinien być encyklopedyczny. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Traktat Albrechta Dürera, dokładnie „Niektóre pouczenia o umacnianiu miast, zamków i osiedli” (niem. Etliche Underricht zu Befestigung der Stett, Schloss und Flecken)^[1] – traktat wybitnego niemieckiego artysty i teoretyka sztuki Albrechta Dürera na temat fortyfikacji bastejowych oraz koncepcji miast i machin wojennych. Po raz pierwszy wydany w 1527 roku, unikat na skalę europejską.

Geneza

Ogromny talent oraz znajomość bardzo wielu technik malarskich doprowadziły Albrechta Dürera do zainteresowania połączeniem sztuki z nauką. Celem rozwoju odbył podróże do Italii oraz Niderlandów, gdzie miał okazję poznać idee Filareta, Solariego i Leonarda da Vinci. Inspiracje Włoskich twórców skłoniły go do zaprojektowania koncepcyjnego miasta idealnego, natomiast niezwykle burzliwy okres pierwszej połowy XVI wieku w Europie doprowadził do decyzji o stworzeniu pracy związanej z obronnością. Traktat miał zostać ofiarowany Ferdynandowi Habsburgowi.

Kompozycja

Traktat został podzielony na osiem rozdziałów nie tytułowanych osobno. Dla przejrzystości w nagłówkach dodano numery tematów. Tekst został napisany czcionką gotycką o wąskiej interlinii, a znaki interpunkcyjne są rzadko stosowane. Całość uzupełnia dwadzieścia drzeworytów, nie potwierdzono jednak ich autorstwa, pomimo takich dopisków Dürera w tekście jak: „jak narysowałem”, lub „jak wyżej narysuję”.

Treść

Basteja I

Dürer rozpoczyna opis pierwszej bastei wyjaśniając okoliczności powstania i cele. Projekt powstał dla królów, książąt i ich miast, aby mogli obronić się przed atakiem ze strony innych chrześcijan, jak również Turków, którzy stanowili nowe zagrożenie. Autor szczegółowo opisuje wytyczne do projektu:

• Nie należy stawiać budowli o murach pionowych, nieskarpowanych
• Umocnienia należy murować
• Nie należy oszczędzać na materiałach
• Basteję należy zbudować na zwartym gruncie
• Przed basteją należy stworzyć szeroką fosę, jeśli to możliwe, wypełnioną wodą, w pozostałych wypadkach suchą
• Przy bastei należy wybudować omurowany rów od jednego skrzydła kurtyny do drugiego
• Basteja powinna znacznie występować przed mur miejski wchodząc w fosę
• Basteja powinna być tak założona, aby można było bronić się na obie strony i od frontu, a nawet od tyłu

W opisie pojawiają się również inne elementy, takie jak: blankowanie, przedpiersie, podwyższenia, ganki obronne u dołu bastei, korytarze, odwietrzniki, klatki schodowe, tajne tunele i schowki. Do tego dochodzi ilustrowany opis geometrii budowli oraz rysunki rzutów, elewacji i przekroju poprzecznego.

Basteja II

Z przyczyn ekonomicznych Dürer proponuje projekt bastei II, znacznie tańszej niż basteja I. Opis nie zawiera już szczegółów, co może oznaczać mniejsze zainteresowanie autora. Zmiany w stosunku do poprzedniego projektu oprócz mniej kosztownych rozwiązań obejmują lepszą obronę kurtyn. Całość zobrazowana na rysunkach rzutu, elewacji oraz przekroju poprzecznego.

Basteja III

Kolejna propozycja stworzona na potrzeby zmniejszenia kosztów budowy, niestety ciężko wyciągnąć konkretne wnioski ze zdawkowego opisu. Prawdopodobnie niechęć autora do projektu doprowadziła do rezygnacji z rozwinięcia tego rozdziału.

Warownia królewska

Nierealna wizja miasta idealnego oparta na traktacie Witruwiusza, inspirowana ideami włoskimi. Dürer poświęca mu wiele uwagi, choć niektóre zalecenia wydają się być nieuzasadnione. Główne postulaty:

• Rejon, na którym ma zostać wybudowana warownia musi być płaski i urodzajny

• Od północy teren ten powinien mieć góry, na których należy osadzić obronne strażnice
• Na południe od zamku powinna obficie płynąć woda
• Umocnienie miasta na kwadracie o powierzchni 170 ha
• Środek miasta ma zająć zamek – pałac królewski
• Korzystne położenie kwadratu przekątniami do głównych stron świata
• Na przedpolu nie można budować nic murowanego
• Konieczne częste usuwanie nieczystości
• Cmentarz usytuowany od wschodu
• Zamek (właściwie całość założenia) ma mieć tylko jedną bramę
• Pałac królewski na kwadratowym placu
• Tereny wolnego między wałami a zamkiem jako rodzaj podgrodzia

Kształt kwadratu w porównaniu z innymi figurami jest niepraktycznym pomysłem ze względu na największy obwód w stosunku do powierzchni. Brak możliwości obrony flankowej oznacza znikomą obronność całego założenia. Dürer nie stosuje systemu bastejowego, do którego słuszności przekonuje w pierwszych rozdziałach. Sytuuje miasto w obszarze niezwiązanym z resztą kraju, co nie jest możliwe w rzeczywistości. Również centralne położenie zamku nie jest niczym uzasadnione. Ponadto autor zakłada stabilną liczbę mieszkańców, co w rezultacie oznaczałoby obóz pracy. Pozostałe postulaty są bardziej zrozumiałe, murowane budowle na przedpolu mogłyby posłużyć nieprzyjacielowi jako schronienie, a wiatr przyniósłby wyziewy cmentarne, gdyby ten znajdował się od zachodu. Całość uzupełniona stosownymi rysunkami zarówno planu miasta, jak i zamku, gdyż autor przedstawia narysy oddzielnie.

Zamek nad morzem

Nierealna i bardzo kosztowna wizja budynku znajdującego się na terenie między morzem a górami jako warownia strzegąca dostępu do kraju. Nowatorski, kolisty dziedziniec arkadowy, wynagradza niedomogi natury militarnej. Dürer uświadamiając sobie zawyżony koszt budowli, proponuje realizację połowy lub ćwiartki pierwotnego założenia, co zdaje się być wręcz niedorzeczne.

Rozdział VII

Najlepszy po bastei I, projekt będący przejściem do systemu bastionowego, niestety bez odpowiednich rysunków rzutów. Zakładał modernizację istniejących murów miejskich w celu polepszenia ich obronności. Dürer podał przykład tylko jednego miejsca, jako wzoru do stosowania na całym obwodzie. Zalecał poprowadzenie dookoła istniejącej fosy wału ziemnego, a na zewnątrz wału drugiej fosy, a następnie umieszczenie w fosie mniejszych baszt, połączonych podziemnymi tunelami ze sobą i centrum dowodzenia.

Rozdział VIII

Najkrótszy rozdział w formie notatki o ulepszeniach artylerii.

Przypisy

Bibliografia

• Tadeusz Broniewski, Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, Nr 9. „Albrecht Durer, Niektóre pouczenia o umacnianiu miast, zamków i osiedli”. 3, s. 5–22, 1975.