Trankwilina

Rzeźba portretowa z Muzeum Chiaramonti (Watykan)

(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC-BY-SA-3.0

Moneta wybita w 241 r. z okazji zaślubin z Gordianem – antoninian typu CONCORDIA AVGG(ustorum), symbolizujący jedność pary cesarskiej

Trankwilina, Furia^[1] Sabinia Tranquillina (ur. ok. 225, zm. po 244) – cesarzowa rzymska i małżonka cesarza Gordiana III Piusa.

Była córką Tymezyteusza (lub Tymizyteusza, Gaius Furius Sabinus Aquila Timesitheus)^[2] urodzoną z żony nieznanego imienia. Po awansowaniu ojca na prefekta pretorianów (dowódcę gwardii cesarskiej) w 241, w maju tegoż roku poślubiła 16-letniego cesarza, natychmiast uzyskując tytuł augusty. Małżeństwo to uważane jest za dowód ścisłego politycznego powiązania Tymezyteusza z młodocianym władcą oraz odpowiednich zalet jego córki predestynujących ją do najwyższej godności. Z zapisów Fratres arvales wynika, iż związek ten podyktowany był głównie koniecznością zapewnienia potomstwa wraz z przedłużeniem cesarskiego rodu^[3] jako próbą utrwalenia dynastii Gordianów. Materialne potwierdzenie tego wydarzenia stanowią specjalne emisje monet złotych i srebrnych dokonane z tej okazji^[4].

Autorzy starożytni nie poświęcili jej większej uwagi. Juliusz Kapitolinus, który w biografii młodego cesarza poświęca jej ojcu wiele miejsca, o niej wspomina zaledwie mimochodem, nawet nie wymieniając imienia: „...Młody Gordian, zanim wyruszył na wojnę, pojął za żonę córkę uczonego męża, Timisiteusa...”^[5]. Dwa inne, późniejsze źródła (czerpiące zasadniczo z wiedzy poprzedników) w swych równie lakonicznych wzmiankach nie dodają nic istotnego. Eutropiusz jedynie zauważa, iż Gordian „był jeszcze chłopcem, gdy pojął w Rzymie za żonę Trankwilinę”^[6]. Zosimos z kolei pobieżnie tylko nadmienia, że młody władca awansując Timezyklesa „bierze jego córkę za żonę”^[7]. Pod względem politycznym małżeństwo to niewątpliwie miało też za cel uzależnienie niedorosłego cesarza od potężnego prefekta.

Do poszerzenia tej wiedzy nic nie wnosi kilka zachowanych prowincjonalnych inskrypcji łacińskich i greckich. Potwierdzać jedynie mogą one znany fakt sympatii i życzliwego stosunku Rzymian zarówno do pary cesarskiej, jak i samej Trankwiliny. Odkryta w Anglii inskrypcja oddziału jazdy (ala) o symbolicznie wymownej nazwie Augusta Gordiana, ma charakter wotum za pomyślność cesarza i jego małżonki. Z kolei w pochodzących od niższych urzędników dwóch napisach z Rzymu cesarzowa określana jest szczególnie zaszczytnym mianem sanctissima augusta^[8].

Wysunięte dawniej przypuszczenie, że udała się wraz z małżonkiem na Wschód^[9], towarzysząc mu w wyprawie wojennej, nie znalazło nigdzie wiarygodnego potwierdzenia i oparte być może jedynie na obfitych emisjach monet prowincjonalnych poświęconych cesarzowej, a w inny sposób trudnych do wytłumaczenia. Dodatkowy dowód stanowiłaby emisja w Antiochii monet typu Concordia Augg[ustorum]^[10] .

Po przedwczesnym zgonie cesarza (prawdopodobnie zgładzonego) w trakcie kampanii perskiej, los jej pozostaje nieznany, podobnie jak dokładny czas śmierci; wiadomo jedynie, że przeżyła swego małżonka. Ze związku z Gordianem nie miała dzieci^[11]; zapewne dlatego jako bezpotomna nie padła ofiarą cesarskich następców. Domniemanie, iż w 244 narodziła się jako pogrobowiec córka (Furia), pozbawione jest dostatecznie bezspornych podstaw. Również dotyczący dalszych jej losów śmiały wywód genealogiczny Ch. Settipani nadal może budzić wątpliwości^[12].

Zachowało się bardzo niewiele podobizn cesarzowej, na podstawie których można poznać jej prezencję i wygląd. Należy do nich przede wszystkim okazałe popiersie marmurowe z watykańskiego Muzeum Chiaramonti, inne – w zbiorach British Museum^[13] oraz znacznie zbliżona do niego, uszkodzona głowa marmurowa, którą przypisuje się Trankwilinie, pochodząca z Poggio Sommavilla (Lacjum), a obecnie znajdująca się w stołecznym Museo Nazionale Romano. Wszystkie one przedstawiają młodą kobietę nacechowaną wewnętrznym spokojem, o bezpretensjonalnym wyglądzie, w charakterystycznym uczesaniu z epoki, i tym samym zasadniczo pokrywają się z wyobrażeniami portretowymi na monetach.

Trankwilina lepiej bowiem znana jest z materiału numizmatycznego, choć w mennicach cesarskich wybito w jej imieniu stosunkowo nieliczne typy monet (dwa antoniniany, dwa denary, kilka brązów i kwinar)^[14]. Zaskakująco obfite są za to emisje prowincjonalne, głównie pochodzące z miast Azji Mniejszej^[15], co najpewniej ma związek z przemarszem wojsk Gordiana uczestniczących w kampanii perskiej.

Przypisy

Bibliografia

• AleksanderA. Krawczuk AleksanderA., Poczet cesarzowych Rzymu, Warszawa: Iskry, 2006, s. 168-170, ISBN 83-244-0021-4, ISBN 978-83-244-0021-8, OCLC 749761975 .
• Słownik cesarzy rzymskich (red. J. Prostko-Prostyński). Poznań: Wyd. Poznańskie, 2001. ISBN 83-7177-185-1
• Harold Mattingly i in.: Roman Imperial Coinage, t. IV, cz. 3. London: Spink & Son, 2004
• Seth W. Stevenson, C. Roach Smith, Frederic W. Madden: A Dictionary of Roman Coins, Republican and Imperial. London: G. Bell & Sons, 1889, s. 802, il. 688
• Historycy cesarstwa rzymskiego. Żywoty cesarzy od Hadriana do Numeriana (tłum. H. Szelest). Warszawa: Czytelnik, 1966
• Brewiaria dziejów rzymskich: Sekstus Aureliusz Wiktor, Eutropiusz, Festus (przeł. P. Nehring i B. Bibik). Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, 2010. ISBN 978-83-235-0416-0
• Zosimos: Nowa historia (tłum. H. Cichocka). Warszawa: Instytut Wyd. Pax, 2012. ISBN 978-83-211-1923-6