Trybunał inkwizycji rzymskiej w Besançon

Trybunał inkwizycji rzymskiej w Besançon – sąd inkwizycyjny z siedzibą w Besançon, stolicy Franche-Comté. Działał w XVI – XVII wieku i należał do struktur inkwizycji rzymskiej. Był kierowany przez dominikanów z paryskiej prowincji zakonnej.

Historia

Dzieje inkwizycji w Besançon i Burgundii sięgają XIII wieku. W 1247 papież Innocenty IV zlecił przeorowi konwentu dominikańskiego w Besançon dobór kilku zakonników na inkwizytorów w rejonie Burgundii i Lotaryngii, w celu zwalczania obecnej tam sekty waldensów. Inicjatywa ta jednak zakończyła się fiaskiem, gdyż pełniący funkcję regenta hrabstwa Burgundii Jan, hrabia Chalon, wbrew obietnicom nie udzielił wsparcia finansowego nowemu trybunałowi. W rezultacie w 1255 dominikanie z Besançon poprosili o zwolnienie z tego zadania, a papież Aleksander IV przystał na ich prośbę[1].

Ponowne zorganizowanie trybunału inkwizycji w tych rejonach nastąpiło w 1290, gdy papież Mikołaj IV utworzył nową prowincję inkwizytorską składającą się z archidiecezji Besançon oraz diecezji Metz, Verdun, Toul, Sion, Lozanny i Genewy. Inkwizytorów w tej prowincji, w liczbie nie więcej niż trzech, miał mianować przeor francuskiej (paryskiej) prowincji dominikanów, mimo że obszary te należały do Cesarstwa, a nie do Królestwa Francji[2].

Śladów działalności inkwizycji w Burgundii i Lotaryngii w XIII i XIV wieku jest bardzo niewiele. Nie wiadomo nawet, ilu inkwizytorów faktycznie działało na tym obszarze, ani gdzie były ich główne siedziby[3]. Z zeznań waldensów przesłuchiwanych w 1320 przez inkwizytora Tuluzy Bernarda Gui wynika, że także w Burgundii członkowie tej wspólnoty byli prześladowani, jednak na ich podstawie trudno cokolwiek powiedzieć o skali i przebiegu tych represji[4].

W 1424 inkwizytorem całej prowincji został dominikanin Ulric de Torrenté z konwentu w Lozannie. Był on jednym ze współautorów pierwszego wielkiego polowania na czarownice w historii, które miało miejsce na obszarze diecezji siońskiej (południowo-zachodnia Szwajcaria) między 1427 a 1436 i pochłonęło kilkaset ofiar. Nie ma jednak śladów bytności tego inkwizytora w archidiecezji Besançon[5].

Około połowy XV wieku, prawdopodobnie po śmierci Ulrica de Torrenté (zm. 1445), doszło do definitywnego podziału burgundzko-lotaryńskiej prowincji na trzy pomniejsze okręgi inkwizytorskie: Lotaryngię (obejmująca diecezje Metz, Toul i Verdun), archidiecezję Besançon oraz okręg frankoszwajcarski, obejmujący diecezje Lozanny, Sionu i Genewy[6]. Pierwszym znanym inkwizytorem wyznaczonym specjalnie dla archidiecezji Besançon był Pierre de Cerney, udokumentowany na urzędzie w 1457[7].

W latach 20. XVI wieku we Franche-Comté doszło do pierwszych procesów przeciwko zwolennikom reformacji, w których brali udział także inkwizytorzy[8]. Jednak już w 1534 parlament Franche-Comté przejął od sądów kościelnych jurysdykcję w sprawach o herezję[9]. Pięć lat później parlament zastrzegł, że wszelkie akcje przeciwko konkretnym osobom inkwizytor powinien podejmować pod nadzorem świeckich urzędników oraz arcybiskupa lub jego przedstawiciela. Pomimo że przeorowie dominikańskiego konwentu w Besançon nadal, z powołaniem na bullę Innocentego IV z 1247, uważali się ex officio za papieskich inkwizytorów, w praktyce zostali podporządkowani arcybiskupowi Besançon, a ich kompetencje ograniczone zostały do spraw heretyckiej magii, natomiast wyłączeni zostali całkowicie z procesów przeciwko protestantom[10].

W 1568 papież Pius V wydał dwie bulle tworzące stały trybunał inkwizycyjny z Besançon, podporządkowany Kongregacji Świętego Oficjum w Rzymie. W pierwszej z nich mianował dominikanina Jeana Montota na inkwizytora generalnego oraz Simona Digny na jego asystenta. W drugiej nadał nowemu trybunałowi część dochodów archidiecezji. Inkwizytor Montot objął urząd w 1569 za zgodą parlamentu. Jednakże bulle Piusa V zrealizowano tylko częściowo. Utrzymano bowiem w mocy ograniczenia nałożone na inkwizytorów w latach 1534–1539[11]. Mimo to, urząd inkwizytora generalnego Besançon cieszył się dużym prestiżem w zakonie dominikańskim. W wewnątrzzakonnej klasyfikacji trybunałów inkwizycyjnych zakonu dominikańskiego trybunał ten zaliczany był do pierwszej (najwyższej) klasy[12].

Jeden z miejscowych inkwizytorów, dominikanin Pierre Symard, odegrał dużą rolę w polowaniach na czarownice we Franche-Comté w latach 1657–1659. Działania te spotkały się jednak z dezaprobatą Kongregacji Świętego Oficjum, która odwołała go ze stanowiska[13].

Trybunał inkwizycji w Besançon został zniesiony po zajęciu miasta przez Francję w 1674. Ostatniemu inkwizytorowi Louisowi Buhon pozwolono jednak na dożywotnie zachowanie tytułu inkwizytora i związanych z tym urzędem beneficjów[14].

Inkwizytorzy generalni Besançon (1568–1674)

  • Jean Montot OP (1568–1600)[15]
  • Dominique Dambert OP (1603–1623)[16]
  • Jean Desloix OP (1623–1649)[16]
  • Pierre Symard OP (1649–1663)[16]
  • Dominique Vernerey OP (1663–1668)[16]
  • Guillaume Cournaux OP (1668–1672)[16]
  • Louis Buhon OP (1672–1674, zm. 1713)[16]

Przypisy

  1. Lea, II, s. 119–120; Tanon, s. 100; Kras, s. 175.
  2. Lea, II, s. 120; Kras, s. 176.
  3. Vidal, s. XIV-XVI.
  4. Lea, II, s. 149; Tanon, s. 100.
  5. Behringer, s. 57 i nast.; Historicum. net: Torrenté, Ulrich von [dostęp: 17 września 2011].
  6. Vidal, s. XV; por. Lea, II, s. 138, 141; Calmet, col. 546.
  7. Mémoires et documents inédits pour servir à l’histoire de la Franche-Comté, Besançon 1876, s. 274.
  8. Monter (2002), s. 52.
  9. Monter (2002), s. 55.
  10. Febvre, s. 407–409.
  11. Febvre, s. 410–414.
  12. Del Col, s. 745.
  13. William E. Burns (red.): Witch hunts in Europe and America: an encyclopedia. Greenwood Publishing Group 2003, s. 104.
  14. Aristide Déy, Histoire de la sorcellerie au Comté de Bourgogne, w: Mémoires de la Commission d’archéologie, tom 2, Vesoul, 1861, s. 43.
  15. Febvre, s. 407–408.
  16. a b c d e f Dey, s. 38–43.

Bibliografia

  • Wolfgang Behringer: Witches and Witch-Hunts: A Global History. Polity Press Ltd., 2004. ISBN 978-0745627182.
  • Augustin Calmet: Histoire de Lorraine. Tome IV. Nancy: 1751.
  • Andrea Del Col: L’Inquisizione in Italia. Mediolan: Oscar Mondadori, 2010. ISBN 978-88-04-53433-4.
  • Aristide Déy, Histoire de la sorcellerie au Comté de Bourgogne, w: Mémoires de la Commission d’archéologie, tom 2, Vesoul, 1861
  • Lucien Febvre: Philippe II et le Franche- Comté. Paryż: 1912.
  • Paweł Kras: Ad abolendam diversarum haeresium pravitatem. System inkwizycyjny w średniowiecznej Europie. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2006. ISBN 83-7363-431-2.
  • Henry Charles Lea: A History of the Inquisition of the Middle Ages. Vols. I – III. Londyn – Nowy Jork: MacMillan Co., 1887–1888.
  • William Monter, Heresy executions in Reformation Europe, 1520–1565, w: Ole Peter Grell, Robert W. Scribner: Tolerance and Intolerance in the European Reformation, Cambridge University Press, 2002, s. 48–64.
  • Louis Tanon: Histoire des tribunaux de l’inquisition en France. Paryż: L. Larose & Forcel, 1893.
  • Jean-Marie Vidal: Bullaire de l’Inquisition Français au XIV siecle et jusqu’a la fin du Grand Schisme. Paryż: 1913.