U-4 (1935)

U-4

U-4 (drugi od lewej) wśród okrętów swojego typu, przekazywanych marynarce
Klasa	okręt podwodny
Typ	IIA
Projekt	IvS: MVBIIA
Historia
Stocznia	Deutsche Werke, Kilonia
Położenie stępki	11 lutego 1935
Wodowanie	31 lipca 1935
Kriegsmarine
Wejście do służby	17 sierpnia 1935
Wycofanie ze służby	1 sierpnia 1944
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność • na powierzchni • w zanurzeniu	254 tony 303 tony
Długość	40,9 metra
Szerokość	4,08 metra
Zanurzenie	3,83 metra
Zanurzenie testowe	100 metrów
Zanurzenie maksymalne	150 metrów
Rodzaj kadłuba	jednokadłubowy
Napęd
2 silniki Diesla o mocy 700 KM (pow.) 2 silniki elektryczne o mocy 360 KM (zan.) 2 śruby
Prędkość • na powierzchni • w zanurzeniu	13 węzłów 6,9 węzła
Zasięg	1600 Mm /8 węzłów (pow.) 35 Mm /4 węzły (zan.)
Uzbrojenie
5 torped G7a, 1 działko kalibru 20 mm
Wyrzutnie torpedowe	3 × 533 mm (dziób)
Załoga	25 oficerów i marynarzy

U-4 – niemiecki okręt podwodny typu IIA, służący w Kriegsmarine w dwudziestoleciu międzywojennym i podczas II wojny światowej. Była to niewielka jednostka przybrzeżna o wyporności podwodnej 303 ton i zasięgu na powierzchni 1600 Mm, wyposażona w trzy wyrzutnie torped kalibru 533 mm, zaś jej załogę tworzyło 25 osób.

Zwodowany 31 lipca 1935 roku okręt, po wejściu do służby pełnił funkcje szkolno-treningowe. Po wybuchu wojny przeprowadził cztery patrole, podczas których zatopił cztery jednostki, w tym brytyjski okręt podwodny HMS „Thistle”, uczestnicząc między innymi w kampanii norweskiej. W kwietniu 1940 roku zakończył służbę operacyjną i w lipcu tego roku powrócił do działalności szkolnej na Bałtyku, którą prowadził w ramach 21. Flotylli U-Bootów w Piławie. 1 sierpnia 1944 roku został wycofany ze służby.

Budowa i konstrukcja

U-4 był jednostką typu IIA wybudowaną dla Niemiec w stoczni Deutsche Werke w Kilonii^[1]. Jednostka zaprojektowana została pod oznaczeniem typu MVBIIA w tajnym niemieckim biurze projektowym Ingenieurskantoor voor Scheepsbouw (IvS) w Hadze^[1]. Stępkę pod okręt położono 11 lutego 1935 roku w Kilonii, gdzie zwodowano go 31 lipca 1935 roku^[2].

U-4 był jednokadłubowym okrętem podwodnym o konstrukcji spawanej i wyporności traktatowej 250 ton^[3][a], jednak jego rzeczywista wyporność bojowa na powierzchni wynosiła 254 tony^[4]. Pod wodą okręt wypierał 303 tony, przy długości całkowitej 40,9 metra oraz szerokości 4,08 metra^[4][5]. W pozycji nawodnej kadłub miał zanurzenie 3,83 metra^[4]. Napęd okrętu tworzyły dwa 6-cylindrowe czterosuwowe silniki Diesla Motorenwerke Mannheim MWM RS127S o łącznej mocy 700 KM (2 × 350 KM) przy 1000 obrotach na minutę^[6] oraz dwa silniki elektryczne SSW PG W322/26 o mocy 300 kW (2 × 180 KM)^[7]. Zastosowana forma kadłuba oraz układ napędowy umożliwiały jednostce osiąganie prędkości maksymalnej na powierzchni wynoszącej 13 węzłów, elektryczny zespół energetyczny zaś umożliwiał rejs podwodny z prędkością nieprzekraczającą 6,9 węzła^[4]. Zbiorniki paliwa mieściły łącznie 11,61 ton oleju napędowego, co umożliwiało jednostce rejs o długości 1600 mil morskich z prędkością 8 węzłów. Zasięg podwodny okrętu wynosił 35 mile morskie przy prędkości 4 węzłów^[4]. Podobnie jak w przypadku innych jednostek typów II, zanurzenie testowe okrętu wynosiło 100 metrów^[8], zanurzenie maksymalne 150 metrów^[9][3], zaś czas całkowitego zanurzenia 25 sekund^[4].

Podstawowe uzbrojenie okrętu stanowiły torpedy typu G7a, umieszczone w trzech wyrzutniach torpedowych kalibru 533 mm na dziobie oraz dwie torpedy w zapasie^[4]. Opcjonalnie możliwe było zabranie przez okręt sześciu torped, przez umieszczenie dodatkowego pocisku w korytarzu między przedziałem torpedowym a centrum bojowym okrętu^[10][5]. Możliwość ta nie była jednak często wykorzystywana, gdyż dodatkowy ciężar w tym miejscu zaburzał trym okrętu i powodował jeszcze trudniejsze warunki życia dla 25 członków załogi^[10]. Zamiennie z torpedami, U-4 mógł przenosić do 18 min^[7]. Uzbrojenie to uzupełnione było pojedynczym działkiem przeciwlotniczym kalibru 20 mm^[7].

Służba jednostki

Po wodowaniu okrętu w lipcu 1935 roku, 17 sierpnia U-4 został przyjęty w skład Kriegsmarine, pod dowództwem Hannesa Weingärtnera^[11]. Rozpoczął wtedy działalność szkoleniową w ramach Unterseebootsschulflottille (US-FL) w Neustadt^[12][13]. 30 września 1937 roku dowództwo U-4 zostało powierzone kapitanleutnant (kptlt) Hansowi-Wilhelmowi von Dresky’emu, który sprawował je do 28 października 1938 roku^[14][13]. Wtedy też dowództwo U-4 objął kptlt Harro von Klot-Heydenfeldt^[11].

W chwili wybuchu II wojny światowej U-4 był okrętem szkolnym, jednak z początkiem konfliktu natychmiast uzyskał status operacyjny i 4 września 1939 roku wyszedł z Wilhelmshaven w rejon w Skagerraku na swój pierwszy patrol bojowy, celem zwalczania brytyjskich okrętów podwodnych. Po bezowocnym patrolu 14 września powrócił do Dolnej Saksonii^[12]. Już cztery dni później ponownie wyszedł na patrol w Skagerraku, gdzie 22 września na południe od Arendal zatrzymał i zatopił za pomocą założonych ładunków wybuchowych fiński frachtowiec s/s „Martii Ragnar” o pojemności 2262 BRT^[12][13], zaś następnego dnia w rejonie Smögen inny fiński statek – s/s „Walma”, o pojemności 1361 BRT^[15][16].

Na początku wojny Adolf Hitler żywił nadzieję na wycofanie się Wielkiej Brytanii i Francji z wojny, toteż niemieckie okręty podwodne miały nakaz ścisłego przestrzegania prawa pryzowego^[17]. Rosnący jednak przepływ kontrabandy w statkach neutralnych na obszarze Morza Północnego spowodował, że 23 września adm. Erich Raeder spotkał się z Hitlerem w Gdańsku, celem przekonania go do poluźnienia obowiązujących U-Booty zasad. Po podbiciu Polski Hitler snuł już wówczas plany uderzenia na zachód, spodziewając się, że szybkie pokonanie Francji zmusi Wielką Brytanię do wyjścia z wojny i poproszenia o pokój^[17]. Poluźnienie zasad prowadzenia wojny podwodnej przez niemieckie okręty podwodne było więc zgodne z planami kanclerza III Rzeszy, który postrzegał to jako element zwiększający presję na Wielką Brytanię^[17]. Hitler zaaprobował więc wniosek adm. Raedera, i już 24 września Oberkommando der Marine (OKM) przekazało kommodore Karlowi Dönitzowi informację o poluźnieniu zasad na obszarze Morza Północnego, z jednoczesnym nakazem podejmowania prób ratowania załóg zatopionych jednostek^[17]. Jeszcze tego samego dnia – na południe od Risør – U-4 przeprowadził skuteczny atak torpedowy na szwedzki transportowiec s/s „Gertrud Bratt” (1510 BRT)^[16][b]. Następnie – 29 września 1939 roku – okręt zawinął do bazy w Kilonii^[16].

Operacja Hartmut

Gdy po objęciu władzy we Francji przez Paula Reynauda, Francja wraz z Wielką Brytanią zaczęły planować inwazję na Norwegię celem zatrzymania zimowych transportów szwedzkiej rudy żelaza z niezamarzającego portu w Narwiku, oraz z zamiarem uzyskania baz lotniczych i morskich w Norwegii, Niemcy zdawały sobie sprawę z przygotowywanej operacji alianckiej^[18][16]. Chcąc uprzedzić aliantów, Niemcy zaczęły przygotowywać własną operacje zajęcia Norwegii, zaś będący już w tym czasie w randze kontradmirała Karl Dönitz wysłał na wody norweskie 32 ze swoich 48 okrętów podwodnych, w tym 18 jednostek wszystkich typów II^[19]. Jednym z niech był U-4, który 16 marca 1940 roku wyszedł na swój trzeci patrol, który miał początkowo odbywać się w Skagerraku i mieć na celu zwalczanie brytyjskich jednostek podwodnych^[16]. Jednak już po kilku dniach, podobnie jak inne U-Booty, U-4 otrzymał rozkaz udania się w rejon Lindesnes, gdzie według raportów zauważono duże zgrupowanie okrętów brytyjskich^[16]. W nowym rejonie patrolu zauważono brytyjski krążownik bez eskorty, jednak z uwagi na chęć utrzymania w tajemnicy własnych zamiarów zbliżającego się desantu, niemiecki okręt nie podjął ataku^[16][c]. U-4 otrzymał następnie rozkaz powrotu do bazy, gdzie zawinął 29 marca 1940 roku^[16].

HMS „Thistle” (N24) zatopiony koło Stavanger przez U-4 (zdjęcie z sierpnia 1939 roku)

4 kwietnia 1940 roku U-4 ponownie wyszedł z Wilhelmshaven, z umieszczonym w zalakowanej kopercie rozkazem wzięcia udziału w operacji Hartmut. Po otwarciu rozkazów 6 kwietnia, dowódcy wszystkich uczestniczących w niej U-Bootów zostali poinstruowani o przydzielonych im rejonach patroli wzdłuż wybrzeża Norwegii, gdzie od 9 kwietnia miały wspierać niemieckie lądowo-morskie siły inwazyjne, celem zapobieżenia jakiemukolwiek przeciwdziałaniu ze strony okrętów brytyjskich^[16]. U-4 został przydzielony do 4. Grupy U-Bootów, mającej operować w pobliżu Stavanger^[16]. Dowodzony w tym czasie przez oberleutnanta zur see (Oblt.) Hansa-Petera Hinscha U-4 zajął wyznaczoną pozycję 9 kwietnia^[16]. Zgodnie z doniesieniami wywiadu, Brytyjczycy zaplanowali operację zaminowania wód w pobliżu Skudenes, toteż U-Booty z Wilhelmshaven – w tym U-4 – rozpoczęły patrole w tym rejonie^[16].

9 kwietnia 1940 roku brytyjski okręt podwodny HMS „Thistle” typu T zaatakował znajdujący się na powierzchni U-4 za pomocą sześciu torped, żadna z nich jednak nie trafiła. Niemiecki okręt wykonał awaryjne zanurzenie^[21]. Po północy Oblt Hinsch dostrzegł brytyjski okręt, stojący w bezruchu na powierzchni we fiordzie w pobliżu Stavanger, którego dowódca był prawdopodobnie nieświadomy obecności jednostki niemieckiej^[21]. Pierwsza wystrzelona przez U-4 torpeda chybiła celu, „Thistle” został jednak zatopiony drugą torpedą, która eksplodowała w jego śródokręciu^[21]. HMS „Thistle” stał się pierwszym alianckim okrętem podwodnym, którego zatopienie przez U-Boota zostało potwierdzone i jedynym okrętem wojennym zatopionym przez U-Booty podczas kampanii norweskiej^[22].

W połowie kwietnia wszystkie okręty szkolne zostały odwołane z patroli na wodach norweskich i wraz z U-4 skierowane do wznowienia działalności szkolno-treningowej. Okręt dowodzony przez Oblt. Hinscha zawinął do bazy 14 kwietnia 1940 roku^[16].

Późniejsze losy okrętu

Do końca wojny U-4 nie prowadził już działalności operacyjnej i nie wyszedł na żaden patrol bojowy^[16]. Od lipca 1940 roku jednostka pełniła rolę treningową w ramach 21. Flotylli Szkolnej w Piławie^[16][15]. 1 sierpnia 1944 roku U-4 został wycofany z czynnej służby^[16] w Piławie^[15], bądź – według innych źródeł – w Gdyni^[2].

Na przełomie 1944 i 1945 roku okręt został złomowany, zaś części jego wyposażenia wykorzystano jako pomoce naukowe lub części zamienne dla innych jednostek^[15]. Według niektórych źródeł 29 marca 1945 roku okręt został zajęty przez wkraczające do Piławy wojska radzieckie, po czym został pocięty na złom^[15]. Inne zaś podają, że wrak U-4 został zajęty przez wojska radzieckie po opanowaniu Gdyni, po czym został odholowany do Ustki, gdzie został zatopiony przez Rosjan, a w roku 1950 został wydobyty przez polski zarząd portu i złomowany w 1951 roku^[2].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Clay Blair: Hitler’s U-Boat War. T. 1: The Hunters, 1939-1942. Nowy Jork: Random House, 1996. ISBN 0-394-58839-8.
• Grzegorz Bukała. Historia operacyjna niemieckich okrętów podwodnych w II w. ś. Typ II A. „Okręty Wojenne”. XII (53), 2002. Tarnowskie Góry: Wyd. „Okręty Wojenne”. ISSN 1231-014X. 
• Rainer Busch, Hans-Joachim Roll: German U-Boat Commanders of World War II. A Biographical Dictionary. Annapolis: Naval Institute Press, 1 kwietnia 1999, s. 32. ISBN 1-55750-186-6.
• Ulrich Gabler: Submarine design. With an updating chapter by Fritz Abels and Jürgen Ritterhoff. Bonn: Bernard und Graefe, 2000. ISBN 3-7637-6202-7.
• Eberhard Möller, Werner Brack: The Encyclopedia of U-Boats From 1904 to the Present Day. London: Greenhill Books, 2004. ISBN 1-85367-623-3.
• Eberhard Rőssler: The U-Boat: The Evolution And Technical History Of German Submarines. Annapolis: Naval Institute Press, 1989. ISBN 0-87021-966-9.
• Jak Mallmann Showell: The U-Boat Century. Annapolis: Naval Institute Press, 2006. ISBN 1-59114-892-8.
• Robert Cecil Stern: The Hunter Hunted: Submarine Versus Submarine: Encounters From World War I To The Present. Annapolis, Md.: Naval Institute Press, 2007. ISBN 1-59114-379-9.
• Kenneth Wynn: U-Boat Operations of the Second World War. T. Volume 1: Career Histories, U1-U510. Annapolis: Naval Institute Press, March 1998. ISBN 1-55750-860-7.
• U-4. www.uboat.net. [dostęp 2019-10-23]. (ang.).