Ukraińska Lista Katyńska

Ukraińska Lista Katyńska (niekiedy zwana również listą Cwietuchina[1]) – lista obywateli polskich zamordowanych przez NKWD na Ukrainie na podstawie decyzji Biura Politycznego Wszechzwiązkowej Partii Komunistycznej (bolszewików) i naczelnych władz państwowych ZSRR z 5 marca 1940, ofiar zbrodni katyńskiej.

Historia

Do odkrycia ofiar tej części zbrodni katyńskiej (tzw. „ukraiński ślad Katynia” – od pierwszej pracy na ten temat w opracowaniu Zuzanny Gajowniczek z 1995) przyczynił się prokurator Andriej Amons[2]. Lista zawierająca dane personalne 3435 polskich obywateli polskich została przekazana 5 maja 1994 zastępcy Prokuratora Generalnego RP, Stefanowi Śnieżko, przez zastępcę szefa Służby Bezpieczeństwa Ukrainy, gen. Andrija Chomicza[3]. Jest to spis 3435 więziennych akt osobowych wysłanych 25 listopada 1940 roku przez naczelnika 1 Wydziału Specjalnego NKWD Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (USRR), st. lejtnanta bezpieczeństwa państwowego Cwietuchina, do naczelnika 1 Wydziału Specjalnego NKWD Związku Sowieckiego, majora bezpieczeństwa państwowego Leonida Basztakowa. Do listy dołączono 3435 akt w 5 workach.

Według badań Jędrzeja Tucholskiego skazani figurujący na Ukraińskiej Liście Katyńskiej zostali umieszczeni na 12 listach dyspozycyjnych wysyłanych przez 1 Wydział Specjalny NKWD w Moskwie; na ich podstawie tworzono transporty więźniów kierowanych do miejsc egzekucji[4]. W przypadku Ukrainy listy te nosiły numery 041, 042, 043, 055, 056, 057, 064, 065, 066, 067, 071, 072 (wśród list o numerach od 01 do 072, obejmujących wszystkie ofiary zbrodni katyńskiej)[4]. Samo określenie „Ukraińska Lista Katyńska” z polskiego punktu widzenia odnosi się do miejsc przetrzymywania więźniów i ich zamordowania, natomiast dla Ukraińców może być obraźliwe, przez możliwe skojarzenie ze sprawstwem z ich strony[3].

Według niepełnych danych z 2010 na Ukraińskiej Liście Katyńskiej znajdowało się[5]:

  • 726 oficerów Wojska Polskiego (218 oficerów służby stałej i 10 podoficerów, 380 oficerów rezerwy i pospolitego ruszenia oraz 118 oficerów w stanie spoczynku)
  • 746 policjantów i 24 wyższych funkcjonariuszy Policji Państwowej
  • 24 funkcjonariuszy Straży Więziennej i 4 naczelników więzień

Na Ukraińskiej Liście Katyńskiej figuruje 7 generałów: Romuald Dąbrowski, Kazimierz Dzierżanowski, Władysław Jędrzejewski, Szymon Kurz, Mieczysław Linde, Franciszek Paulik i Rudolf Prich, a także 26 pułkowników i 46 podpułkowników Wojska Polskiego (wśród oficerów byli obrońcy Lwowa 1939, a także ppłk Tadeusz Korniłowicz, zięć Henryka Sienkiewicza[6]. Wśród osób cywilnych znajdujących się na liście było m.in. 74 ziemian, 46 nauczycieli, 70 inżynierów, 15 lekarzy, 174 prawników (w tym 2 sędziów Sądu Najwyższego), 19 starostów (m.in. Wojciech Bucior) i wicestarostów, 10 prezydentów i wiceprezydentów miast (m.in. wiceprezydenci Lwowa: Wiktor Chajes, Roman Dunin, Franciszek Irzyk, Jan Weryński), 11 burmistrzów (m.in. Jan Bryk, Zygmunt Czerwiński, Tadeusz Bystrzycki), 7 senatorów (trzej polscy: Maciej Bundzylak, Apolinary Garlicki, Tadeusz Moszyński oraz czworo ukraińskich: Innocenty Głowacki, Omelan Hordynśkyj, Ołena Łewczaniwśka i Mykoła Masłow), 9 posłów (Dezydery Smoczkiewicz, Edward Ekert, Walerian Niedźwiecki, Zygmunt Piotrowski, Jan Poznański, Karol Grzesik – także prezydent Chorzowa, marszałek Sejmu Śląskiego, Stanisław Widacki – także prezydent Tarnopola, Iłarion Tarnawski, Petro Fedeszyn) i 91 urzędników. Wśród zamordowanych byli m.in. wicewojewoda wołyński Ignacy Strzemiński[5], pracownicy naukowi Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie: Ludwik Dworzak, Alfred Laniewski, Władysław Mikuszewski, Zenon Wachlowski, Aleksandra Valenta[7], wielu leśników, m.in. Kazimierz Stepan[8], przemysłowcy Adam i Stefan Baczewski. Wśród innych ofiar byli m.in. dwaj synowie Tadeusza Czarkowskiego-Golejewskiego, Cyryl i Wiktor.

Na Ukraińskiej Liście Katyńskiej figuruje kilkuset obywateli II RP narodowości żydowskiej i ukraińskiej[5]. Wśród ofiar była również niewielka liczba kobiet (wśród nich nauczycielka Zofia Rudomina-Dusiatska, pracownik naukowy Aleksandra Valenta oraz Klara Auerbach-Margules i jej siostra Stella Menkes, właścicielki ziemskie).

Opublikowana w 1994 Ukraińska Lista Katyńska w niektórych przypadkach zawierała inny zapis tożsamości ofiar w odniesieniu do ich faktycznego zapisu nazwiska[a].

Część ofiar zbrodni katyńskiej figurujących na Ukraińskiej Liście Katyńskiej pochowano w Bykowni[9]. Archeolodzy zdołali określić nazwiska dziewięciu z nich[9].

Zamordowani z ULK wcześniej byli przetrzymywani głównie w Kijowie, ale też w Chersoniu, Odessie[3]. Polskie prace ekshumacyjne były prowadzone w Bykowni w latach 2001, 2006, 2007 oraz ponownie w 2011 i 2012[10]. Pracami kierował prof. Andrzej Kola[11]. W 2007 natrafiono na nieśmiertelnik należący do st. sierż. Józefa Naglika[11]. W 2007 w zbiorowej mogile zostały pochowane szczątki 1488 obywateli RP[12]. Po kolejnych praca w 2011 ustanowiono następną mogiłę[12].

Awanse pośmiertne

Zobacz też

Uwagi

  1. Przypadki innego od poprawnego zapisu nazwisk dotyczą z reguły nazwisk typowo niepolskich, a także pojawiły się takie, które mogą wskazywać na błędy pisarskie (np. fakt brakujących pojedynczych liter w zapisie). Ukraińska Lista Katyńska podała omyłkowo następujące nazwiska ofiar (spis dotyczy osób posiadających biogramy w polskiej Wikipedii): Władysław Bartoszyński jako Władysław Bartuszyński, Henryk Bilor jako Henryk Biller, Jan Bryk jako Jan Brik, Maciej Bundzylak jako Maciej Bundzilak, Kazimierz Czyhiryn jako Kazimierz Czychiryn, Leon Dębski jako Leon Dembski, Stanisław Hejnich jako Stanisław Chejnik, Konstanty Heumann jako Konstanty Nejman (Chojman), Franciszek Irzyk jako Franciszek Iżyk, Feliks Joszt jako Feliks Jeszt, Józef Kaiser jako Józef Kajzer, Zenon Keffermüller jako Zenon Kefermiular, Edward Kielar jako Edward Kiellar, Wilhelm Kliszcz jako Wilhelm Klisz, Ludwik Klotzek jako Ludwik Kletzek, Stanisław Kremes jako Stanisław Kremies, Alfred Laniewski jako Alfred Łaniewski, Józef Lax jako Józef Laks, Antoni Łukasiewicz jako Anatol Łukasiewicz, Mikołaj Maciejowicz jako Mikołaj Macijewicz, Wiktor Nechay jako Wiktor Niechaj, Ignacy Niepołomski jako Ignacy Niepołoński, Damian Ochrymowicz jako Damian Ochremowicz, Kazimierz Partyka jako Kazimierz Partyk, Gwido Poten jako Gwid Poten, Oswald Rohatiner jako Oskar Rogatyner, Władysław Józef Serwatowski jako Władysław Sarwatowski, Marian Stampf'l jako Marian Stampfel, Kazimierz Stepan jako Kazimierz Stiepan, Norbert Szadbej jako Kordbert Szadbej, Bronisław Szczyradłowski jako Bronisław Szyradłowski, Roman Szłapa jako Roman Szłaja, Kalikst Szymonowicz jako Kalikst Szymanowicz, Emilian Ślusarczuk jako Emilian Śludarczuk, Feliks Tylko jako Feliks Tylk, Aleksander Teleżyński jako Aleksander Telerzyński, Aleksandra Valenta jako Aleksandra Walenta, Zenon Wachlowski jako Zenon Wachlewski, Kazimierz Wianecki jako Kazimierz Wianiecki. Ponadto Antoni Kocyłowski (sędzia powiatowy w Drohobyczu) został podany jako Antoni Kociełowski.

Przypisy

  1. Lista Cwietuchina rp.pl, 2 maja 1998 [dostęp 2011-08-29]
  2. Cień Katynia 2015 ↓, s. 9, 11.
  3. a b c Cień Katynia 2015 ↓, s. 9.
  4. a b Listy katyńskiej ciąg dalszy. Straceni na Ukrainie, Zeszyty Katyńskie (nr 4), Warszawa 1994, str. XI–XIV
  5. a b c Andrzej Przewoźnik, Jolanta Adamska: Katyń. Zbrodnia, prawda, pamięć, Warszawa 2010, s. 549–550. ISBN 978-83-247-2036-1. Według stanu badań na 2010 rok brak było danych o 850 osobach narodowości polskiej figurujących na Ukraińskiej Liście Katyńskiej.
  6. Andrzej Przewoźnik, Jolanta Adamska, Katyń. Zbrodnia, prawda, pamięć, Warszawa: Świat Książki, 2010, s. 59, ISBN 978-83-247-2036-1, OCLC 750956033.
  7. Jan Draus: Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie 1918-1946. Portret kresowej uczelni. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2007, s. 98-103. ISBN 978-83-7188-964-6.
  8. Tomasz Skowronek: Leśnicy w grobach Katynia, Charkowa, Miednoje, Bykowni, Kuropat.... W: Leśnicy i drzewiarze z Pomorza i Kujaw – ofiary zbrodni katyńskiej. Toruń: Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Toruniu / Polskie Towarzystwo Leśne Oddział w Toruniu, 2013, s. 55-56. ISBN 978-83-88245-94-7.
  9. a b Odczytaliśmy dziewięć nazwisk naszdziennik.pl, 4-5 czerwca 2011 [dostęp 2011-08-18]
  10. Cień Katynia 2015 ↓, s. 10, 12, 31.
  11. a b Cień Katynia 2015 ↓, s. 10.
  12. a b Cień Katynia 2015 ↓, s. 13.
  13. M.P. z 2016 r. poz. 1092.
  14. M.P. z 2018 r. poz. 486.
  15. Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 19 kwietnia 2022 r. nr 112.20.2022 w sprawie mianowania na stopień generała brygady (M.P. z 2022 r. poz. 520)

Bibliografia